Ένα γκέτο που το λένε Νέα Ζωή (στον Ασπρόπυργο)

Έξω από το 7ο Δημοτικό Σχολείο Ασπροπύργου, στη Νέα Ζωή, κυριαρχούσε μια έντονη, αποπνικτική μυρωδιά. Ένα ανακάτεμα από τα διυλιστήρια, τη χωματερή της Φυλής και τα καλώδια που καίγονταν παραδίπλα. Η εξώπορτα του σχολείου ήταν κλειστή, αλλά τρία τέσσερα τσιγγανόπουλα δεν κρατιόντουσταν να φύγουν. Πέταξαν τις τσάντες τους πάνω από την πόρτα, πήδηξαν τα κάγκελα προς την ελευθερία και γέλαγαν δυνατά στις φωνές της δασκάλας που τα μάλωνε. Στο σχολείο πάνε 320 παιδιά και τα 300 από αυτά είναι τσιγγανάκια, αλλά αυτά που θα συνεχίσουν και στο γυμνάσιο (μάλλον) είναι μετρημένα στα δάχτυλα.

Στον οικισμό, λίγα μέτρα παραπάνω, μετρημένα είναι και τα σπίτια που έχουν ρεύμα και νερό. Οι παράγκες κυριαρχούν. Και οι κάτοικοί τους κλέβουν ρεύμα από τις κολόνες τη ΔΕΗ και σπάνε τους σωλήνες για να πάρουν νερό. Επιβατηγά αυτοκίνητα και αγροτικά σπινιάρουν στους χωματόδρομους και πιτσιρικάδες 10 χρονών οδηγούν παπιά. Αυτή είναι η «καλή» πλευρά του οικισμού. Στην άλλη μεριά, εκεί όπου ζουν περίπου 50 οικογένειες τσιγγάνων αλβανικής καταγωγής, οι παράγκες μοιάζουν έτοιμες να πέσουν, στα λασπόνερα παίζουν ξυπόλητα τα παιδάκια, όταν φυσάει σακούλες και σκουπίδια πετάνε στον αέρα και οι γάτες φοβούνται τα ποντίκια. 

Η Ματίνα Βαβούλη είναι η διευθύντρια του 7ου Δημοτικού. Βρίσκεται στο σχολείο από το 1990 και χαίρει μεγάλης εκτίμησης στην κοινότητα - «γεια σας κυρία Ματίνα» ακούγεται, μονίμως, σε όλο τον οικισμό. Με εκείνη και τον Βαλάντη Αναστόπουλο, ο οποίος είναι 27 χρόνων, από τους λίγους που έχουν τελειώσει το δημοτικό στη Νέα Ζωή και διαμεσολαβητής του Γραφείου Κοινωνικής Ένταξης Ρομά Δυτικής Αττικής, κάναμε βόλτα στα στενά, όταν φρέναρε απότομα δίπλα μας ένας τύπος με αυτοκίνητο. Ο τύπος αυτός, μπαλαμός (μπαλαμούς λένε οι τσιγγάνοι όλους όσοι δεν είναι τσιγγάνοι), ζει κάπου στον Πειραιά, έχει μια βιοτεχνία στη Νέα Ζωή κοντά 30 χρόνια και ήταν έξαλλος: «Μέσα στη βρώμα, καίνε καλώδια όλη μέρα, οι περισσότεροι είναι παράνομοι, τι κάνει ο δήμος, τι κάνει το κράτος, να τους διώξουν. Οι Αλβανόγυφτοι τουλάχιστον είναι εργατικοί, δουλεύουν στη χωματερή, οι δικοί μας μόνο επιδόματα και ναρκωτικά. Κοίτα αυτό το εργοστάσιο. Κοίτα τι περίφραξη του έχει κάνει ο ιδιοκτήτης του για να μην τον κλέβουν». Ο Βαλάντης του απάντησε ότι αυτός που έχει το εργοστάσιο δεν έχει προσλάβει ποτέ ούτε έναν τσιγγάνο αλλά μόνο Πακιστανούς με 100 ευρώ το μήνα, βάζοντάς τους να κοιμούνται μέσα για να το φυλάνε κιόλας.

Μετά σταμάτησε άλλο αυτοκίνητο με δύο τσιγγάνους. «Εγώ έχω κανονικό σπίτι. Πληρώνω ΕΝΦΙΑ, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ. Γιατί να έχω όλους αυτούς δίπλα μου; Γιατί να μυρίζω τα καλώδια που καίνε και να με ξυπνάνε οι πυροβολισμοί τους; Όποιοι είναι παράνομοι να τους διώξουν. Είτε είναι Έλληνες είτε είναι Αλβανοί. Κάποιοι έρχονται για να κάνουν τις δουλειές τους με την πρέζα και μετά πάνε να κοιμηθούνε στις βίλες που έχουν φτιάξει μακριά από δω». Ένας περαστικός που κοντοστάθηκε και άκουσε την κουβέντα, όταν έφυγε το αυτοκίνητο, αποφάνθηκε ότι ο ένας τους ήτανε σίγουρα πιωμένος κι ότι θέλουν να φύγουν οι «άλλοι» γιατί τους έχουνε πάρει τις «δουλειές».

Περισσότερες φωτογραφίες στο Photo Gallery

aaaa

Πεθαίνοντας στη χωματερή. Στη Νέα Ζωή ούτε την μπουγάδα δεν αφήνεις χωρίς επίβλεψη γιατί θα στην κλέψουν. «Και τα παπούτσια μου να αφήσω στην αυλή, κάποιος θα τα πάρει να τα φορέσει», λέει ο Βαλάντης. Σχεδόν όλοι ασχολούνται με την ανακύκλωση. Οι αλβανικής καταγωγής Ρομά πάνε στη χωματερή, η οποία απέχει περίπου 2 χλμ. και ανοίγει «ανεπισήμως» για δυο τρεις ώρες το μεσημέρι και μαζεύουν στρώματα, κατσαρόλες, ό,τι βρουν. Έχουν σκοτωθεί άνθρωποι εκεί, στη μάχη να φτάσουν πρώτοι στα σκουπίδια όταν τα αδειάζουν τα απορριμματοφόρα. Παλιότερα το κουμάντο στη χωματερή το έκαναν οι Έλληνες Ρομά, που είχαν τους άλλους κάτι σαν «υπαλλήλους». Τώρα αλλάξανε τα πράγματα και τον πρώτο λόγο έχουν οι Αλβανοί και οι Πακιστανοί. Έτσι, οι ελληνικής καταγωγής παίρνουν το αμάξι και τριγυρνάνε στην Αθήνα, ψάχνοντας κι αυτοί στα σκουπίδια και αλλού.

Κάποιοι πάνε σε βουλκανιζατέρ που τους έχουν ξεμείνει παλιά μεγάλα λάστιχα και θέλουν να τα ξεφορτωθούν. Ο Βαλάντης αναφέρει ότι «ένας που θα κάψει 50 μεγάλα λάστιχα, από το σύρμα (χαλκό) θα βγάλει περίπου 15 ευρώ. Μαζί με αυτά θα πάρει και όλο τον καρκίνο». Στη Νέα Ζωή βρίσκονται 5-6 βιοτεχνίες που αγοράζουν ανακυκλώσιμα. Τα αγοράζουν από τους Ρομά και μετά τα πουλάνε σε μεγάλες εταιρείες ανακύκλωσης εκτός Ασπροπύργου. Αυτή την εποχή ο σίδηρος από τις μικρές βιοτεχνίες αγοράζεται προς 17 λεπτά το κιλό.

Η μικρή αξία της γυναίκας Ρομά. Στη Νέα Ζωή απορριμματοφόρο του δήμου περνάει μία φορά τη βδομάδα, κάθε Δευτέρα. Από την «αλβανική» πλευρά δεν περνάει ποτέ. Εκεί, δεν υπάρχουν κάδοι, μόνο σκουπίδια πεταμένα εδώ κι εκεί, που τα έχουν φέρει οι άνθρωποι από τη χωματερή, για να τα ξεδιαλέξουν και κάποια από αυτά να τα κάψουν. Υπάρχουν δυο τρία μίνι μάρκετ που πωλούν και χύμα τσιγάρα - τα πέντε για 1 ευρώ. Πολλές τσιγγανοπούλες είναι κοκέτες και στα τσιγγάνικα «σουκάρ» σημαίνει όμορφη. Σε γκετοποιημένες κοινότητες, όπως αυτή του Ασπροπύργου, η γυναίκα έχει πολύ μικρή αξία, λέει η Ματίνα Βαβούλη. «Υπάρχει ένα εθιμικό δίκαιο, σύμφωνα με το οποίο το κορίτσι από τη μέρα που θα γεννηθεί, θα ετοιμάζεται για το γάμο του, ο οποίος συνήθως γίνεται σε πολύ νεαρές ηλικίες. Οι γονείς θα της υποδείξουν τον άντρα που θα πάρει, όταν παντρευτεί θα γίνει υπηρέτρια της πεθεράς της και πολλές φορές θα τη δέρνει ο άντρας της. Τελικά, θα αποκτήσει κάποια υπόσταση όταν κάνει παιδιά. Οι πιο πολλές το δέχονται όλο αυτό, γιατί έτσι έχουν μεγαλώσει. Κάποιες άλλες, που δεν το δέχονται, χωρίζουν, επιστρέφουν στην οικογένειά τους και ξαναπαντρεύονται. Αλλά τα παιδιά από τον πρώτο τους γάμο τα αφήνουν πίσω, γιατί ο νέος σύζυγος δεν τα θέλει».

Το Συμβούλιο της Ευρώπης σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) υλοποιούν το πρόγραμμα JUSTROM. Στην Ελλάδα μέσω του προγράμματος υπάρχουν τρία Kέντρα Νομικής Στήριξης, στη Θεσσαλονίκη, στην Ελευσίνα και την Ξάνθη. Ο Χρήστος Ηλιάδης, εθνικός συντονιστής του JUSTROM, λέει ότι στη Νέα Ζωή δεκάδες είναι οι γυναίκες που εξαιτίας της γκετοποίησης, της ελληνικής γραφειοκρατίας και της αδιαφορίας της ελληνικής διοίκησης, δεν έχουν εγγραφεί ποτέ στα δημοτολόγια. Δεν έχουν ταυτότητα, δεν υπάρχουν πουθενά.

Επίσης, αρκετές μητέρες Ρομά για το ελληνικό κράτος θεωρούνται ανύπαντρες μητέρες, γιατί δεν παντρεύονται όπως οι μπαλαμοί, αλλά με τη δική τους παράδοση, τον τσιγγάνικο γάμο. Ένα μεγάλο γλέντι, όπου γίνεται η μεταξύ τους συμφωνία και η ανταλλαγή δώρων, ενώ εξακολουθεί να υπάρχει και το έθιμο κάποια στιγμή να αποσύρεται το ζευγάρι για την πρώτη του επαφή και στη συνέχεια να επιστρέφει με το σεντόνι που θα αποδεικνύει την παρθενιά της νύφης. «Και στο σχολείο καμιά φορά, όταν έχει γίνει κάποιο τέτοιο γλέντι, έρχονται τα παιδάκια και λένε “χθες μας φέρανε τα αίματα”», θυμάται η κ. Βαβούλη. 

Από το δρόμο μακριά φαίνονταν κάποιες να τραβάνε την ανηφόρα φορτωμένες με μπόγους - το λεωφορείο εδώ και καιρό έχει σταματήσει να μπαίνει στη Νέα Ζωή. Οι μπόγοι μπορεί να ζυγίζουν και 20 κιλά και είναι γεμάτοι με φρούτα και λαχανικά που πετάχτηκαν από κάποια λαϊκή, από προϊόντα που κοντεύουν να λήξουν από σούπερ μάρκετ που τους τα χαρίζουν ή ακόμα και από ληγμένα προϊόντα που έχουν πεταχτεί στα σκουπίδια. «Μια μέρα είχαν έρθει στο σχολείο σχεδόν όλα τα παιδάκια με γαριδάκια», λέει η κ. Βαβούλη. «Ρωτάγαμε ποιος τους τα έδωσε και ανακαλύψαμε ότι είχαν λήξει εδώ και 5 μήνες. Τα είχαν πετάξει στα σκουπίδια, κατέληξαν στη χωματερή και τα βρήκαν οι γονείς τους. Μια άλλη μέρα είχαν έρθει όλα με τσίχλες».

Τα παιδιά που (δεν) πάνε σχολείο. Ο Βαλάντης λέει ότι όταν είναι με την οικογένειά του μιλάνε τσιγγάνικα. Το ίδιο κάνουν όλοι. «Φαντάσου πόσο δύσκολο είναι για ένα παιδάκι που έρχεται για πρώτη φορά στο σχολείο - ξέρει ελάχιστα ελληνικά. Τα πιο πολλά δεν έχουν πάει νήπιο, ούτε το μολύβι δεν ξέρουν να πιάσουν. Σκέψου, όμως, πόσο δύσκολο είναι και για τη δασκάλα που θα έχει στην τάξη της 25 τέτοια παιδάκια», λέει η Μ. Βαβούλη. Αν τσακωθούν δυο τσιγγανάκια πέφτει αληθινό ξύλο. «Στο σχολείο προσπαθούμε να τους βάλουμε όρια, γιατί στο σπίτι δεν έχουν. Ξυπνάνε το πρωί, πάνε στην αλάνα και θα γυρίσουν όταν πεινάσουν ή αν τα φωνάξει κανείς. Εμείς προσπαθούμε να τους μάθουμε ότι ζούμε με κανόνες, ότι λύνουμε τα προβλήματά μας με συζήτηση και ότι δεν χτυπάμε τον άλλον. Θέλουμε να έρχονται στο σχολείο τα κορίτσια, μετά να πάνε και στο γυμνάσιο, να βρουν δουλειές, να ανοίξουν οι σχέσεις τους και με τους μη τσιγγάνους. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να ενταχθούν».  

Στην κοινωνία των τσιγγάνων το φλερτ απαγορεύεται. Δεν γίνεται ένα αγόρι και ένα κορίτσι στην εφηβεία να πάνε για καφέ ή για σινεμά, γι’ αυτό και οι απαγωγές είναι συχνό φαινόμενο. Επίσης, είναι δακτυλοδεικτούμενος όποιος τσιγγάνος κάνει σχέση με κάποιον έξω από τη φυλή. Πολλοί ζουν (και) με επιδόματα. Το επίδομα πολυτέκνων ή το κοινωνικό εισόδημα αλληλεγγύης. Πλέον, όμως, για να λάβουν το κοινωνικό εισόδημα τους ζητείται να αποδείξουν ότι έχουν μόνιμη κατοικία κι αυτοί μένουν σε παράγκες ή και σκηνές, χωρίς ρολόι της ΔΕΗ, χωρίς ΕΥΔΑΠ. Όμως, αν τα παιδιά τους είναι γραμμένα στο σχολείο, θα πάρουν το επίδομα - κι αυτό λειτουργεί ως επιπλέον κίνητρο για να πάνε τα παιδιά στο σχολείο. 

«Η αστυνομία ποτέ δεν χτυπάει την πόρτα, τη σπάνε με κλοτσιά μέσα στη νύχτα και μπαίνουν», λέει ένας άνθρωπος εδώ. «Δεν μπορεί να μην ξέρουν ποιοι πουλάνε ναρκωτικά, αλλά αυτούς δεν τους πειράζουν, θα ’χουν φαίνεται τους λόγους τους. Και για να μη φανεί ότι δεν κάνουν τίποτα, κυνηγάνε αυτούς που κλέβουνε ρεύμα». Πάντως, στις αρχές Σεπτεμβρίου συνελήφθησαν στη Νέα Ζωή πέντε άτομα, τρεις αλβανικής καταγωγής και δύο ελληνικής, σε αυτοσχέδιο εργαστήριο ηρωίνης - και 23 κιλά κατασχέθηκαν. Επίσης, πριν από κάποιους μήνες είχανε συλληφθεί τα μέλη μιας άλλης συμμορίας που, με διάφορους τρόπους, σταματούσαν αυτοκίνητα στο δρόμο και λήστευαν τους οδηγούς. «Η Νέα Ζωή είναι γκέτο, που σημαίνει πως έχει και όλα τα επακόλουθα. Η παραβατικότητα είναι μία συνέπεια της κατάστασης αποκλεισμού. Το ζητούμενο είναι να πάψει να είναι γκέτο και αυτό δεν γίνεται με αστυνομικές επιχειρήσεις, αλλά με παρεμβάσεις μέσα στην κοινότητα, με παρεμβάσεις που λύνουν προβλήματα», λέει ο Χρήστος Ηλιάδης. Στο πλαίσιο αυτό, το Κέντρο Νομικής Στήριξης Ελευσίνας, με δύο νομικούς και έναν Ρομά διαμεσολαβητή, προσπαθεί να προσεγγίσει την κοινότητα και όχι να περιμένει να πάνε οι Ρομά σε αυτό, λειτουργώντας τόσο με μια σταθερή βάση (Εθν. Αντιστάσεως 80, 690 6986421), όσο και ως κινητή μονάδα μέσα στους οικισμούς. «Υπάρχουν μεγάλη εξαθλίωση, ακραία φτώχεια και απομόνωση. Και ρατσισμός. Έχουμε εντοπίσει δυσκολίες πρόσβασης στους οικείους δήμους είτε σε άλλες δημόσιες αρχές και υπηρεσίες και έχουμε προχωρήσει σε πάνω από 20 προσφυγές στο Συνήγορο του Πολίτη».

Ο φτωχός τα βάζει με τον φτωχότερο. Φεύγοντας, σκεφτόμουν ότι στη Νέα Ζωή υπάρχουν μεγάλες ταξικές διαφορές. Ο φτωχός τα βάζει με το φτωχότερο. Κι ο φτωχότερος με τον απελπισμένο. Ακόμα και στο δημοτικό, τα παιδιά με πιο καλά ρούχα δεν πολυκάνουν παρέα με εκείνα που κάθε μέρα φορούν τα ίδια. Ένας τύπος νεαρός, μέσα στα μαύρα, δεν έχει ούτε καρότσι με ρόδες για να κουβαλήσει την ανακύκλωση. Ψάχνει και σέρνει δεκάδες κιλά καθημερινά μέσα σε χοντρούς σάκους. Κι ό,τι βγάζει το πίνει φτηνό κρασί. Ο τύπος έχει πρόβλημα με την ομιλία του, δε μιλάει καθόλου δηλαδή, έτσι, δεν μας είπε τη θέση του για το θέμα της «ταξικότητας», μόνο χαμογέλαγε. Αν ήξερε να γράφει, ίσως να ήταν δικό του το σύνθημα στο διπλανό τοίχο: «Αγαπώ όσους με αγαπούν κι όσοι με μισούν να παν να γαμηθούν». 

---

Οι Ρομά με αριθμούς

94% των νοικοκυριών Ρομά αντιμετωπίζουν σοβαρές υλικές στερήσεις (έναντι του 27% των μη Ρομά).

89% των Ρομά στην Ελλάδα διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας (έναντι 53% των μη Ρομά).

36% των Ρομά στην Ελλάδα ζουν σε νοικοκυριά χωρίς βασικές ανέσεις - εσωτερική κουζίνα, τουαλέτα, μπανιέρα, ηλεκτρικό (το ποσοστό στους μη Ρομά είναι σχεδόν μηδενικό).

4% των Ρομά έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (83% των μη Ρομά).

Το 36% των παιδιών Ρομά στην Ελλάδα δεν παρακολουθούν σχολείο (2% των μη Ρομά παιδιών).

1,6 φορές υψηλότερη είναι η βρεφική θνησιμότητα στους Ρομά.

8 έως 10 έτη μικρότερο το προσδόκιμο ζωής τους.

Πηγή: Γραφείο Στήριξης Ρομά Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής, επιστημονικά υπεύθυνος ο Χάρης Ασημόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας ΤΕΙ Αθήνας.

Το σχέδιο της Πολιτείας

Οι Ρομά στην Ελλάδα είναι περίπου 110.000 και ζουν σε 370 οικισμούς. Η Ειδική Γραμματεία Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά, που συγκροτήθηκε το 2016 και υπάγεται στο υπ. Εργασίας, κατέταξε τους οικισμούς στις κατηγορίες 1, 2 και 3. Η κατηγορία 1 αφορά σε «άκρως υποβαθμισμένες περιοχές, με συνθήκες διαβίωσης μη αποδεκτές, με καλύβια, παραπήγματα και απουσία βασικών υποδομών». Στην κατηγορία 1 περιλαμβάνονται περίπου 70 οικισμοί και η Νέα Ζωή πρωταγωνιστεί.

Η ειδική γραμματέας, Κατερίνα Γάντσιου, περιγράφοντας το επιχειρησιακό σχέδιο εθνικής στρατηγικής για την κοινωνική ένταξη των Ρομά, σημειώνει ότι «οι πληθυσμοί που διαβιούν σε καταυλισμούς που αγγίζουν τα όρια της εξαθλίωσης θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα, με κύριο στόχο τη σταδιακή αλλά πλήρη ένταξή τους στον ευρύτερο αστικό και κοινωνικό ιστό. Στο πλαίσιο αυτό, σε μεγάλο ποσοστό ο πληθυσμός πρέπει να μετεγκατασταθεί, μεταβατικά, σε χώρους με καλύτερες συνθήκες».

Ήδη η Ειδική Γραμματεία έχει ζητήσει από τους δήμους να προχωρήσουν σε καταγραφή των πληθυσμών και να υποβάλλουν προτάσεις με προϋπολογισμό και χρονοδιαγράμματα, που θα πρέπει να έχουν κατατεθεί μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Πέραν της μετεγκατάστασης σε ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης, σχεδιάζεται να υπάρξουν και παρεμβάσεις στα πεδία των υποδομών και της υγείας. Για την κάλυψη του κόστους μετεγκατάστασης σε συγκροτήματα κοινωνικής κατοικίας προβλέπεται ότι θα διατεθούν πόροι από τον κρατικό προϋπολογισμό (Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων). Όπως αναφέρει η κ. Γάντσιου, επιπρόσθετα, θα υλοποιηθούν παρεμβάσεις όπως η επιδότηση ενοικίου, δράσεις προώθησης στην απασχόληση που θα συνδέονται με την τοπική οικονομία, δομές ατομικής υγιεινής (π.χ. δημόσια λουτρά), δράσεις βελτίωσης συνθηκών κοινωνικής και περιβαλλοντικής υγιεινής (αποκομιδή μπαζών, τοποθέτηση κάδων συλλογής απορριμμάτων, καθαρισμοί ρεμάτων, ξεχερσώσεις και φυτεύσεις κ.ά.), παρεμβάσεις υποστήριξης εφήβων Ρομά για την αποφοίτηση από το δημοτικό.

Οι πρώτες πιλοτικές παρεμβάσεις μετεγκατάστασης θα υλοποιηθούν έως το τέλος του 2018, ενώ οι παραπάνω αναφερόμενες παρεμβάσεις θα έχουν προκηρυχθεί από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) έως στις αρχές του επόμενου έτους, έτσι ώστε οι ενδιαφερόμενοι δήμοι να υποβάλλουν τις προτάσεις τους. Σε κάθε περίπτωση, σήμερα κανείς δεν είναι σε θέση να ενημερώσει τους ανθρώπους της Νέας Ζωής όχι για το πότε, πού και πώς θα μετεγκατασταθούν, αλλά ούτε και το πότε θα υπάρξουν οι πρώτες υποδομές ατομικής υγιεινής.