Βενεζουέλα: Μια πρωτοφανής πρόκληση και μεγάλη ευκαιρία για τον Πρόεδρο Τραμπ
Βλέποντάς το μακροσκοπικά, η γεωγραφική θέση των ΗΠΑ –ακόμα και από τα πρώτα χρόνια των 13 πρώτων πολιτειών οι οποίες κατάφεραν να ρεζιλέψουν τη μέχρι τότε ανίκητη Βρετανική Αυτοκρατορία– αποτελούσε την πρώτη συνθήκη που ευνόησε να μετατραπούν στην ισχυρότερη υπερδύναμη της καταγεγραμμένης ιστορίας. Παράλληλα, η ισοπαλία με τους Βρετανούς στον Πόλεμο του 1812 και στο άτυπο rematch της Αμερικανικής Επανάστασης, συνέβαλε τα μέγιστα ώστε το νεοσύστατο αμερικανικό κράτος να ξεχυθεί με φόρα προς τα δυτικά, εξυπηρετώντας την αυτοεκπληρούμενη προφητεία του «Manifest Destiny», ελεύθερα μεταφρασμένο ως «εμφανούς πεπρωμένου»· οι Αμερικάνοι κατάφεραν τελικά να δουν τον Ειρηνικό το 1946, εκπληρώνοντας τη θεόσταλτη αποστολή τους.
Ωστόσο, 23 χρόνια πριν ο πρόεδρος Τζέιμς Πολκ συνάψει τη συνθήκη του Όρεγκον με τους Βρετανούς, ένας εκ των επιδραστικότερων προκατόχων του, ο Τζέιμς Μονρόε, είχε ήδη μείνει στην ιστορία για το πρώτο ομώνυμο δόγμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής· από το 1823, το «Δόγμα Μονρόε» όριζε πως το σύνολο της αμερικανικής ηπείρου θα εισερχόταν πλέον στη σφαίρα επιρροής των νεοσύστατων ΗΠΑ, και πως η εποχή των αποικιοκρατικών ακροβασιών των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών είχε πλέον τελειώσει. 200 και 2 χρόνια αργότερα, ένας εκ των επιδραστικότερων διαδόχων των Μονρόε και Πολκ έρχεται να επιβεβαιώσει, με κάπως άκομψο αλλά και απολύτως ξεκάθαρο τρόπο, πως το εμφανές πεπρωμένο της Λατινικής Αμερικής δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα· για τον Ντόναλντ Τραμπ, η Βενεζουέλα αποτελεί τόσο μια πρωτοφανή πρόκληση, όσο και μια κολοσσιαία ευκαιρία.
Από τον Τσάβες στον Μαδούρο: η Βενεζουέλα σε σήψη
Ξεκινώντας με τα απολύτως βασικά, οποισδήποτε μη παραδομένος απολύτως στις σοσιαλιστικές σοφιστείες της μπολιβαριανής επανάστασης, θα συμφωνούσε πως το να αποκαλέσει κανείς τον Νικολάς Μαδούρο αυταρχικό αποτελεί τον ορισμό του understatement. Από το 1999, όταν ο προκάτοχος του νυν Βενεζολάνου Προέδρου, Ούγκο Τσάβες, κέρδισε καθαρά τη βενεζολάνικη προεδρία, η Βενεζουέλα αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο σύγχρονο παράδειγμα δημοκρατικής οπισθοδρόμησης.
Ο Τσάβες παρέλαβε μια χώρα πολιτικά πλουραλιστική, με ικανοποιητική θεσμική αξιοπιστία για τα λατινοαμερικανικά δεδομένα, αλλά και συνθήκες ελευθεροτυπίας, και παρέδωσε στον Μαδούρο ένα υβριδικό αυταρχικό καθεστώς. Θέτοντάς το συνοπτικά, αμέσως μόλις ανέλαβε την προεδρία, ο Τσάβες κατήργησε άμεσα το Κογκρέσο και συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες της χώρας στο αξίωμά του, τραμπούκισε και παρενέβη στη δικαστική εξουσία χωρίς καμία ντροπή, άσκησε σταδιακά πλήρη έλεγχο στα βενεζολάνικα ΜΜΕ, ενώ αξιοποίησε στο έπακρο το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του το 2002 ώστε να διαμορφώσει μια συναισθηματικά φορτισμένη –αλλά πολιτικά αδίστακτη– ρητορική, στο πλαίσιο της οποίας η κατάργηση κάθε επόμενου δημοκρατικού δικαιώματος των αντιφρονούντων στην κυβέρνησή του θεωρούταν απαραίτητη για την προστασία της μπολιβαριανής επανάστασης. Φυσικά, φρόντισε να εντάξει άμεσα τη Βενεζουέλα στον ρεβιζιονιστικό άξονα της Ρωσίας, του Ιράν, και της Κούβας, εκμεταλλευόμενος παράλληλα στο έπακρο την ήπια ισχύ των βενεζολάνικων πετρελαϊκών αποθεμάτων της PDVSA (Petróleos de Venezuela), καταφέρνοντας ωστόσο να οδηγήσει στην πτώχευσή τους, σε μια ιστορική πρώτη για μια τόσο πλούσια σε κοιτάσματα οικονομία.
Ο Τσάβες παρέλαβε μια χώρα πολιτικά πλουραλιστική, με ικανοποιητική θεσμική αξιοπιστία για τα λατινοαμερικανικά δεδομένα, αλλά και συνθήκες ελευθεροτυπίας, και παρέδωσε στον Μαδούρο ένα υβριδικό αυταρχικό καθεστώς.
Με τον θάνατό του, ο Τσάβες κληρονόμησε στον Μαδούρο μια χώρα σε θεσμική, οικονομική, και αξιακή σήψη, την οποία ο νυν Πρόεδρος της χώρας φρόντισε να επιβαρύνει ακόμα περισσότερο.
Φυσικά, το γεγονός πως το βενεζολάνικο ΑΕΠ συνετρίβη επί Μαδούρο κατά περίπου 80%, σε συνδυασμό με την εκτόξευση του πληθωρισμού σε αστρονομικά ποσοστά της τάξεως άνω του 1.700.000% σε ορισμένα έτη, καταδίκασε τη συντριπτική πλειοψηφία των Βενεζολάνων να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, δημιουργώντας παράλληλα μια ακόμα σχέση εξάρτησης όπου η βιολογική επιβίωση του βενεζολάνικου εκλογικού σώματος κρίνεται σε έναν βαθμό από την παραμονή του Μαδούρο στην εξουσία· με το μπολιβάρ να χάνει κάθε αξία, και τους Βενεζολάνους τον κατώτατο μισθό να κυμαίνεται στα 13,000,000 μηνιαίως, η διατήρηση του καθεστώτος στη θέση του αποτελεί τη μόνη διασφάλιση για τον μέσο Βενεζολάνο πως θα έχει να φάει σε βάθος λίγων εβδομάδων, χωρίς καμία υπερβολή.
Σε κάθε άλλο κράτος, ο Μαδούρο θα είχε εκπέσει ως αποτέλεσμα μιας αυθεντικής απελευθερωτικής επανάστασης, η οποία δε θα είχε καμία σχέση με τη μπολιβαριανή την οποία ο ίδιος επικαλείται, όπως έκανε ο Τσάβες. Ωστόσο, παρότι ο νυν Βενεζολάνος Πρόεδρος κατάφερε να εξαθλιώσει πλήρως τη χώρα του, εντούτοις μεγέθυνε τον βαθμό στον οποίο η Βενεζουέλα αποτελεί ένα αντιαμερικανικό και αντιδυτικό προγεφύρωμα· ο εγγενής αντιαμερικανισμός του βενεζουελάνικου καθεστώτος επιτρέπει στον Μαδούρο να έχει προσωπική πρόσβαση τόσο στον Βλαντιμίρ Πούτιν, όσο και στον Σι Τζινπίνγκ και τον Αλί Χαμενεΐ, η στήριξη των οποίων αποτελεί τη μεγαλύτερη δικλείδα ασφαλείας για τον ίδιο. Η διαιώνιση της τρέχουσας κυβερνητικής κατάστασης στη Βενεζουέλα αποτελεί τον ορισμό του win-win για το Καράκας και τους γεωπολιτικούς του συμμάχους, καθώς ο Μαδούρο εξυπηρετεί απολύτως τα συμφέροντά τους ως ένα παρωχυμένο ψυχροπολεμικό απομεινάρι, το οποίο ωστόσο έχει τη δυνατότητα να αμφισβητεί τον απόλυτο αμερικανικό έλεγχο στη Λατινική Αμερική.
Παρότι ο νυν Βενεζολάνος Πρόεδρος κατάφερε να εξαθλιώσει πλήρως τη χώρα του, εντούτοις μεγέθυνε τον βαθμό στον οποίο η Βενεζουέλα αποτελεί ένα αντιαμερικανικό και αντιδυτικό προγεφύρωμα
Κάπως έτσι, αξιωποιώντας στο έπακρο τις πλάτες των αναθεωρητικών γιγάντων, ο Μαδούρο –ένας τίποτα, όπως και αν τον μετρήσει κανείς– κατάφερε να δομήσει ένα δαιδαλώδες δίκτυο διακίνησης ναρκωτικών προς πάσα κατεύθυνση με την ανοχή της Ρωσίας και της Κίνας, εξασφαλίζοντας τα απαραίτητα έσοδα, τα οποία με τη σειρά τους αξιοποιούνται για τη διατήρησή του στην εξουσία. Με την PDVSA να έχει ξεχαρβαλωθεί πλήρως, ο βενεζολάνικος στρατός, και οι ευρύτερες ανάγκες του καθεστώτος βασίζονται σχεδόν εξολοκλήρου στην εισροή πόρων από τη διακίνηση των βενεζολάνικων καρτέλ τα οποία ο Μαδούρο δηλώνει ευθαρσώς πως καταπολεμάει· αν ήξερε ο Σιμόν Μπολιβάρ πόσο θα ατιμαζόταν η κληρονομιά του οράματός της Gran Colombia, μάλλον θα εντασσόταν στους Ισπανούς μισθοφόρους οικειοθελώς.
Ο Ντόναλντ Τραμπ κατεβαίνει νότια – μαινόμενος
Παρότι το βενεζουελάνικο καθεστώς μοιάζει όντως με επίμονο αγκάθι στα πλευρά των ΗΠΑ, οι προκάτοχοι του Ντόναλντ Τραμπ δεν προχώρησαν σε οποιαδήποτε σοβαρή κίνηση εναντίον του. Με τον Μαδούρο να αναλαμβάνει μεσούσης της δεύτερης θητείας του Μπαράκ Ομπάμα –ο οποίος είχε έτσι και αλλιώς μια συμφιλιωτική προσέγγιση απέναντι στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, όπως απέδειξε με το άνοιγμα στην Κούβα– ο Μαδούρο είχε τον απαιτούμενο χρόνο ώστε να εδραιώσει τον έλεγχό του στο Καράκας. Τη στιγμή που ο Τζο Μπάιντεν υιοθέτησε μια αμιγώς ρεαλιστική προσέγγιση απέναντι στη Βενεζουέλα, χαλαρώνοντας τις πάγιες αμερικανικές κυρώσεις ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη πρόσβαση στις βενεζολάνικες πετρελαϊκές εξαγωγές, σε έναν πολιτικό χρόνο όπου η αμερικανική οικονομία αντιμετώπιζε πρωτοφανείς πληθωριστικές πιέσεις.
πρώτον, να οδηγήσει στην πτώση ενός φιλικού προς τους γεωπολιτικούς αντιπάλους των ΗΠΑ καθεστώτος στη σφαίρα επιρροής της Ουάσιγκτον
δεύτερον, να σταθεροποιήσει και να εκμεταλλευτεί τα βενεζουελάνικα πετρελαιοπαραγωγικά αποθέματα μέσω της συνεργασίας του με μια φιλικότερη προς τις ΗΠΑ βενεζουελανική κυβέρνηση
τρίτον, να περιορίσει την παράνομη μετανάστευση Βενεζουελάνων προς τις ΗΠΑ
τέταρτον, να συνθλίψει τα βενεζολάνικα καρτέλ και τη διακίνηση ναρκωτικών προς την αμερικανική αγορά.
Ειρωνικά, η τελευταία –και η λιγότερο σημαντική σε επίπεδο great power politics– συνθήκη είναι και εκείνη η οποία δίνει στον Τραμπ την ιδανικότερη πρόφαση ώστε να κλιμακώσει όσο τον δυνατόν περισσότερο την αμερικανική πίεση προς τη Βενεζουέλα. Με την αμερικανική κυβέρνηση να έχει ήδη αναγνωρίσει το βενεζουελάνικο καρτέλ “Cartel de los Soles” ως τρομοκρατική οργάνωση, αλλά και τον ίδιο τον Μαδούρο ως τον επικεφαλής του, ο Αμερικανός Πρόεδρος έχει προχωρήσει σε μια σειρά πρωτοφανών κινήσεων εναντίον του Καράκας, σε μια συγκυρία όπου όλα τα ενδεχόμενα φαίνονται εξίσου πιθανά.
Ενδεικτικά, η αμερικανική κυβέρνηση έχει διαμηνύσει πως ο βενεζουελάνικος εναέριος χώρος θα πρέπει να θεωρείται κλειστός –με τις διεθνείς αεροπορικές εταιρίες να ακολουθούν τις συστάσεις της Ουάσιγκτον– ενώ το αμερικανικό Υπουργείο Πολέμου έχει κλιμακώσει απότομα την παρουσία του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού ανοιχτά των βενεζουελάνικων ακτών, όπου σήμερα πλέει και το μεγαλύτερο πυρηνοκίνητο αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ, Gerald S. Ford. Φυσικά, μια αμερικανική στρατιωτική επέμβαση εναντίον του Μαδούρο αγγίζει τα όρια της λογιστικής φαντασίας, καθώς η Βενεζουέλα αριθμεί περισσότερα από 28.000.000 πολίτες, ενώ η φύση του πεδίου, σε συνδυασμό με τις περιορισμένες επιχειρησιακές δυνατότητες του βενεζουελάνικου στρατού –και των πιστών, προς τον Μαδούρο, παραστρατιωτικών– θα ανάγκαζε τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις να εμπλακούν σε έναν ανταρτοπόλεμο φθοράς στα βενεζουελάνικα αστικά κέντρα και τις τροπικές ζούγκλες. Ήτοι, σε θεωρητικό επίπεδο, δεν υπάρχει καμία περίπτωση οι ΗΠΑ να προχωρήσουν σε μια βίαιη αλλαγή καθεστώτος στη Βενεζουέλα αξιοποιώντας την κατά τα άλλα συντριπτική στρατιωτική τους υπεροχή.
Μια αμερικανική στρατιωτική επέμβαση εναντίον του Μαδούρο αγγίζει τα όρια της λογιστικής φαντασίας, καθώς η Βενεζουέλα αριθμεί περισσότερα από 28.000.000 πολίτες
Όμως, ο Τραμπ γνωρίζει πολύ καλά πως η κλιμάκωση της αμερικανικής πίεσης προς τον Μαδούρο, σε συνδυασμό με την –πιθανώς και ασυνείδητη, σε έναν βαθμό– υιοθέτηση εκ μέρους του της λεγόμενης madman theory σε ό,τι αφορά το ενδεχόμενο μιας ένοπλης σύρραξης, ενδεχομένως να αρκέσει ώστε να υλοποιηθεί ένα από τα δύο σενάρια, τα οποία θα είναι ιδανικά για την Ουάσιγκτον. Πρώτον, η άσκηση της μέγιστης δυνατής και πολυδιάστατης πίεσης προς τον Μαδούρο ενδεχομένως να οδηγήσει στην οικειοθελή του αποχώρηση από την προεδρία. Δεύτερον, ακόμα και αν το προηγούμενο δε συμβεί –και δε φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό έτσι και αλλιώς– γνωρίζει πως η αμερικανική πίεση και εστίαση στο Καράκας μπορεί να λειτουργήσει ως δικλείδα ασφαλείας και υποστήριξης σε μια εσωτερική πολιτική κίνηση, η οποία θα μπορούσε να εκδιώξει τον Μαδούρο, και μετά να εδραιωθεί αξιοποιώντας τη στήριξη της Ουάσιγκτον.
Στην πράξη, ο Τραμπ ξέρει –μάλλον– πως δε μπορεί να κερδίσει έναν γρήγορο πόλεμο στο πεδίο εναντίον του Μαδούρο, αλλά υπολογίζει παράλληλα πως τόσο η Ρωσία, όσο και η Κίνα, δεν θα ρισκάρουν να εκτροχιάσουν περαιτέρω τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ –σε έναν εξαιρετικά τεταμένο πολιτικό χρόνο διεθνώς– απλώς και μόνο για να κρατήσουν τον Μαδούρο στη βενεζουελάνικη προεδρία. Το ερώτημα λοιπόν του ενός εκατομμυρίου αφορά το κατά πόσο το βενεζουελάνικο καθεστώς θα αντέξει όντως στις αμερικανικές πιέσεις, σε μια εξαιρετικά αρνητική συγκυρία για το Καράκας, καθώς η στήριξη των εταίρων του δεν είναι πλέον δεδομένη, ενώ οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου τού στερούν το μοναδικό του ανταγωνιστικό και διαπραγματευτικό πλεονέκτημα.
Η επόμενη μέρα για την «πίσω αυλή»
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στο Δόγμα Τραμπ –με ό,τι αυτό συνεπάγεται– η Ουάσιγκτον δεν προτεραιοποιεί την εξαγωγή της δημοκρατίας στη Λατινική Αμερική, ούτε τη δόμηση ενός αξιακού και θεσμικού προτύπου για την αμερικανική ήπειρο, όπως οραματιζόταν ο Τζέιμς Μονρόε. Όμως, το Δόγμα Τραμπ και το Δόγμα Μονρόε διέπονται από μια κοινή συνισταμένη: με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η Λατινική Αμερική –και η Καραϊβική– παραμένει η «πίσω αυλή» των ΗΠΑ, όπως την είχε αποκαλέσει ένας άλλος ένοικος του Λευκού Οίκου, του οποίου οι αποστροφές συχνά θύμιζαν επικεφαλής νεοϋροκέζικης ιταλικής μαφίας.
Πράγματι, το επιθετικό άνοιγμα του Τραμπ νότια του Τέξας φέρνει περισσότερο στη ματσό προσέγγιση του Λίντον Τζόνσον, παρά στη φιλοσοφική θεώρηση του Μονρόε ή του Θίοντορ Ρούζβελτ, σε μια συνθήκη η οποία δε σοκάρει φυσικά κανέναν. Για τον Τραμπ, η υιοθέτηση της νέο-απομονωτικής αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, της οποίας αποτελεί τον αρχιτέκτοντα, ταυτίζεται με την εκ νέου μετατροπή της αμερικανικής ηπείρου σε μια αμιγώς αμερικανική σφαίρα επιρροής, και στην υλοποίηση του συγκεκριμένου οράματος, η μετάβαση της –ενεργειακά πλούσια, μα θεσμικά χρεοκοπημένη– Βενεζουέλας σε έναν νέο πολιτικό χρόνο είναι απολύτως απαραίτητη. Ειρωνικά, η ασθενέστερη χώρα της πίσω αυλής φαίνεται πως μπορεί να αποτελέσει και το ισχυρότερο τεστ της εξαγωγής της αμερικανικής ισχύος.
14°
