Είμαστε όλοι γκωλικοί: Η παράδοση του Σαρλ Ντε Γκωλ και οι απομιμήσεις
Η επίκληση του Σαρλ Ντε Γκωλ καλύπτει το κενό που αφήνει η παρακμή των ιδεολογιών και των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων, ορεινών και πεδινών, αριστερών και δεξιών
Πώς ο γκωλισμός επηρεάζει ακόμη τη γαλλική πολιτική σκηνή
Πενήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του στις 9 Νοεμβρίου 1970, ο Σαρλ ντε Γκωλπαραμένει για τη Γαλλία το μοναδικό πολιτικό πρόσωπο που ενσαρκώνει ό,τι οι Γάλλοι ονομάζουν «γαλλικές αξίες», χωρίς να επισύρει αμφισβητήσεις και διχογνωμίες. Ακόμα και η αριστερά, αν και περιφρονεί τις «γαλλικές αξίες», σέβεται τον «στρατηγό» και αποφεύγει να τον ταυτίζει με τη συντηρητική παράταξη. Οι πολιτικοί υποβάλλονται στο τεστ της σύγκρισης με τον ντε Γκωλ: είναι διάχυτη η προκατάληψη ότι το σημερινό πολιτικό προσωπικό δεν βρίσκεται στο ύψος των περιστάσεων· τείνουμε να συγκρίνουμε τους επιφανέστερους του παρελθόντος με το σύνολο των πολιτικών ανδρών και γυναικών που μας περιβάλλουν, τους περισσότερους εκ των οποίων θα σκεπάσει η σκόνη του χρόνου.
Τα τελευταία δύο χρόνια, ενώ στη Γαλλία εκτυλίσσεται παρατεταμένη κυβερνητική κρίση, έχουν κυκλοφορήσει πάνω από είκοσι μελέτες και βιογραφίες του στρατηγού· το όνομά του ακούγεται καθημερινά ως σημείο αναφοράς της γαλλικής πολιτικής και ιστορίας. Αλλά, αν και η πολιτική σκέψη και πρακτική του Ντε Γκωλ υπερβαίνει τους ιδεολογικούς καβγάδες, για τα δεδομένα του 21ου αιώνα ο γκωλισμός περιέχει πολλές «συντηρητικές» αντιλήψεις, καθώς και μια ιδέα για τον ηγέτη που είναι εντελώς ξεπερασμένη σήμερα. Όλα αυτά αποκρύπτονται ή δικαιολογούνται εφόσον γεννήθηκαν και εφαρμόστηκαν σε έναν κόσμο, εκείνο των δεκαετιών 1940-50-60, που δεν υπάρχει πια. Αν οι Γάλλοι μεταχειρίζονταν τα ιστορικά πρόσωπα με παρόμοιο σχετικισμό, κι αν τα τοποθετούσαν, όπως οφείλουν, στα συμφραζόμενα της εποχής του καθενός, η κοινωνική κατάσταση θα ήταν σήμερα λιγότερο δηλητηριασμένη.
O Ντε Γκωλ άλλαξε την εικόνα που είχαν οι Γάλλοι για τον εαυτό τους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ακόμα και κόμματα της αριστεράς διεκδικούν ένα κομμάτι του Ντε Γκωλ αναφερόμενα στον στρατηγό ως εκπρόσωπο όχι μόνο της αντίστασης στη ναζιστική Κατοχή και στους δωσιλόγους, αλλά και της «αντίστασης» ως τρόπο ζωής. Αλλά, αν και ο γκωλισμός μπορεί να συνοψιστεί σε μια μορφή πατριωτισμού και κρατικού καπιταλισμού, αυτό που γίνεται παράδειγμα προς μίμηση είναι ο πραγματισμός του, η απουσία δόγματος, ιδεολογίας: ο στρατηγός ντε Γκωλ προσάρμοζε τον τρόπο δράσης του στις περιστάσεις, διατηρώντας μερικές θεμελιώδεις αρχές —με αυτή την τακτική, σημείωσε εντυπωσιακές επιτυχίες σε τομείς όπως η εθνική ανεξαρτησία, το Σύνταγμα, η θέση των εργαζομένων και το γαλλικό φρόνημα· ο Ντε Γκωλ άλλαξε την εικόνα που είχαν οι Γάλλοι για τον εαυτό τους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί της προεδρίας του ήσαν υπερήφανοι για τη χώρα τους —la douce France— για την ιστορία και για τον πολιτισμό τους· υπήρξε ενωτικός, προβάλλοντας ένα όραμα εμπνευσμένο από χριστιανικές αξίες μαζί με ένα εθνικό μυθιστόρημα που αποδέχονταν σχεδόν όλοι: Ιωάννα της Λωρραίνης, βασιλείς πάτρωνες των τεχνών, Διαφωτισμός, Γαλλική Επανάσταση, γαλλικά γράμματα, ανθρωπισμός και πολιτιστικά προϊόντα που ξεπερνούσαν τα εθνικά σύνορα.
Εξάλλου, η «Εθνική Συσπείρωση» αναφέρεται συχνά σε ζητήματα που πρόβαλλε ο Ντε Γκωλ· π.χ. στην προσφυγή σε δημοψηφίσματα, στον συνδυασμό της οικονομίας της αγοράς με κρατικό παρεμβατισμό, στην υπέρβαση της διαλεκτικής αριστερά/δεξιά· ταυτοχρόνως, διατηρεί δημιουργική ασάφεια για άλλα όπως η συμφιλίωση κεφαλαίου και εργασίας —την οποία ο στρατηγός ονειρευόταν με σκοπό υψηλότερη παραγωγικότητα και κοινωνική ειρήνη— καθώς η «εξοικονόμηση πόρων», το «νοικοκύρεμα των κρατικών δαπανών»: σ’ αυτά τα ζητήματα οι κυβερνήσεις του Ντε Γκωλ κινούνταν από μια μορφή κεντρικής βουλησιαρχίας· το «κράτος» οργάνωνε την ανάπτυξη, τη χωροταξία, τα μεγάλα δημόσια έργα, την αναδιανομή του πλούτου —στο ερώτημα αν θα μπορούσε να τα διαχειριστεί όλα αυτά η σημερινή (ακρο)δεξιά η απάντηση είναι ότι δεν μπορεί. Όχι μόνον επειδή ο Ντε Γκωλ είχε γύρω του στελέχη υψηλοτέρου επιπέδου: πιθανώς η ίδια σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης μαρτυρούσε καλύτερη μόρφωση και εμπειρία· η μετριότητα που επέβαλε ο εκδημοκρατισμός δεν είχε ακόμα γενικευθεί. Χωρίς αυτό να σημαίνει, όπως προανέφερα, ότι δεν υπάρχουν σήμερα ικανά στελέχη· υπάρχουν: η Γαλλία διαθέτει πλήθος ικανών πολιτικών: ο Μακρόν και ο Σεμπαστιάν Λεκορνύ είναι από αυτούς.
Ο κοινωνικός συντηρητισμός του Ντε Γκωλ μετριαζόταν από τον ορθολογισμό και την καλή προαίρεση
Επιστρέφω στον Ντε Γκωλ. Ο κοινωνικός συντηρητισμός του, αναπόφευκτος στην εποχή του, μετριαζόταν από τον ορθολογισμό και την καλή προαίρεση: για παράδειγμα, αν και ήταν εναντίον του δικαιώματος της άμβλωσης, υπό την προεδρία του εγκρίθηκε η κυκλοφορία του αντισυλληπτικού χαπιού (Νόμος Neuwirth, Δεκέμβριος 1967: ο βουλευτής Lucien Neuwirth ήταν μέλος της πλειοψηφίας του Γκωλ)· στη διάρκεια της διαμάχης για την κατάργηση της θανατικής ποινής έδειξε επιείκεια και έδωσε χάρη σε σχεδόν όλες τις γυναίκες, που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο βάσει νόμων του 19ου αιώνα. (Υπενθυμίζω, ότι στη Γαλλία η θανατική ποινή έπεσε σε αχρησία και καταργήθηκε το 1981, επί Φρανσουά Μιτεράν, μετά την ιστορική ομιλία του Ρομπέρ Μπαντεντέρ στην Εθνοσυνέλευση· ο νόμος δημοσιεύτηκε στις 9 Οκτωβρίου 1981.) Άλλωστε, ο Ντε Γκωλ, αν και στις 20 Ιανουαρίου 1946 απομακρύνθηκε από την εξουσία μετά από πολιτική διαφωνία με τη συντακτική λογική της Τετάρτης Δημοκρατίας και το κοινοβουλευτικό σύστημα των κομμάτων, δεν έπαψε να συνεργάζεται με εκπροσώπους της αριστεράς: από τον Απρίλιο του 1947, το κόμμα «Συσπείρωση του γαλλικού λαού» απέκτησε τη συνδικαλιστική οργάνωση “Action Ouvrière” (Εργατική Δράση), με ηγετικά στελέχη τους Louis Vallon και Yvon Morandat —κι αυτό παρότι ο γκωλισμός της Τετάρτης Δημοκρατίας ήταν σαφώς αντικομμουνιστικός. Το 1958, οι υπερασπιστές του εν λόγω «κοινωνικού γκωλισμού» συμμετείχαν στην επιστροφή του στρατηγού στην εξουσία, μέσω διαφόρων σχηματισμών, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, προωθούσαν το αίτημα της συνδιοίκησης στις επιχειρήσεις. Όπως ήταν φυσικό, οι αριστεροί γκωλιστές ευθυγραμμίστηκαν με τους εξεγερμένους του Μαΐου του 1968 και συγκεντρώθηκαν γύρω από τον Jacques Chaban-Delmas ο οποίος το 1969 ανέπτυξε το σχέδιό του για μια «Νέα Κοινωνία» με συμβούλους τον Simon Nora και τον Ζακ Ντελόρ.
Μετά το τέλος του πολέμου και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, μερικοί υποστηρικτές του καθεστώτος του Βισύ προσχώρησαν στο κόμμα του Ντε Γκωλ· η παρουσία των κομμουνιστών στην Εθνοσυνέλευση δεν τους στερούσε τη θεσμική νομιμοποίηση, αλλά η «Συσπείρωση του γαλλικού λαού» τους αντιμαχόταν ανοιχτά. Ο διχασμός συνεχίστηκε με άλλους τρόπους: αφού το 1954 τερματίστηκε ο πόλεμος της Ινδοκίνας και αφού ανεξαρτητοποιήθηκε η Τυνησία (το 1956), η εξέγερση της Αλγερίας οδήγησε, τον Απρίλιο του 1961, σε απόπειρα ακροδεξιού πραξικοπήματος — την οποία στήριξε, εμμέσως, ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, αφού ήταν συνδεδεμένος με το δίκτυο της «Γαλλικής Αλγερίας» και με τους αξιωματικούς της ΟΑS (Organisation Armée Secrète). Η αλγερινή απο-αποικιοποίηση απεδείχθη απείρως πιο προβληματική από εκείνη των υπόλοιπων εδαφών. Το σημερινό κόμμα της Μαρίν Λεπέν, αν και δεν ενδιαφέρεται για την εποχή της αποικιοκρατίας, απορρίπτει τις διευκολύνσεις και τα δικαιώματα που παρείχε η γαλλική κυβέρνηση στους πρώην αποικιοκρατούμενους, πολλοί εξ αυτών, αν και μισούσαν τη Γαλλία και τους Γάλλους, μετανάστευσαν στη μητρόπολη. Η αναφορά στον Ντε Γκωλ και η ενότητα που υπάρχει απέναντί του δεν αρκούσαν και δεν αρκεί για να συμφιλιώσει τους Γάλλους στα μετα-αποικιακά ζητήματα.
Μετά τον θάνατο του Ντε Γκωλ, δημιουργήθηκαν κεντροδεξιά κόμματα γκωλικής εμπνεύσεως, τα οποία συγχωνεύτηκαν, διασπάστηκαν και επανιδρύθηκαν: η Union des démocrates pour la République (1967), η Rassemblement pour la République (1976), η Union pour un mouvement populaire (2002) —που το 2015 μετονομάστηκαν σε Les Républicains—, διαμόρφωσαν την κεντροδεξιά παράταξη που ευθυγραμμιζόταν με την ευρωπαϊκή (τους Τόρυς, τους Χριστιανοδημοκράτες), με κύρια χαρακτηριστικά την υπεράσπιση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, τη δημιουργία μιας μορφής υπερεθνικής Ευρώπης και την ιδέα της ισχυρής Γαλλίας σε μια ευρωπαϊκή ήπειρο ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ. Παραλλήλως, όπως σε όλες τις δημοκρατικές παρατάξεις, συγκροτήθηκαν διάφορες τάσεις έναντι του ατλαντισμού, έναντι του δικαιωματισμού και έναντι της Συνθήκης του Μάαστριχτ, της ενωμένης Ευρώπης. Το κόμμα της Λεπέν δεν έχει καμία σχέση με αυτά τα διακυβεύματα: τίθεται απλούστατα εναντίον τους. Πιθανώς δεν έχει καμία σχέση ούτε με τον οικονομικό φιλελευθερισμό, ούτε με τον κρατικό έλεγχο στην οικονομία· αλλά αυτά μένουν να αποδειχθούν. Πάντως, το πιθανότερο είναι ότι, σε περίπτωση ανόδου στην εξουσία, η «Εθνική Συσπείρωση» θα εφαρμόσει πρόγραμμα οικονομικού πατριωτισμού, που να ευνοεί τις μεγάλες γαλλικές επιχειρήσεις (όχι τις «ξένες»).
Τα κόμματα της σημερινής «ακροδεξιάς» διεκδικούν την κληρονομιά του Ντε Γκωλ
Εξαιτίας του γκωλικού εκλεκτικισμού, όλες οι παρατάξεις μπορούν να αντλήσουν στοιχεία και να τα προσαρμόσουν στον σύγχρονο κόσμο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερικές από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων πενήντα ετών έγιναν επί κεντροδεξιών κυβερνήσεων — όπως και μερικές από τις σημαντικότερες υποχωρήσεις στις απαιτήσεις των μουσουλμάνων. Αυτό το τελευταίο στοιχείο διαφοροποιεί βεβαίως τη σημερινή ακροδεξιά —τα κόμματα της Λεπέν, του Ερίκ Ζεμούρ, της Μαριόν Μαρεσάλ, του Florian Philippot και του Nicolas Dupont-Aignan— από την κεντροδεξιά κι από τη δεξιά του μέχρι τώρα κεντρικού κορμού της γαλλικής πολιτικής. Δεν είναι το μοναδικό στοιχείο διαφοροποίησης: στους χώρους των προαναφερθέντων κομμάτων παρατηρείται ιστορικός αναθεωρητισμός (π.χ. σχετικά με τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με την αποικιοκρατία), συνωμοσιολογία και διπλωματία φιλική προς αυταρχικά καθεστώτα: τίποτα από αυτά δεν χαρακτήριζε τον γκωλισμό.
Η επίκληση του Σαρλ Ντε Γκωλ καλύπτει το κενό που αφήνει η παρακμή των ιδεολογιών και των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων, ορεινών και πεδινών, αριστερών και δεξιών. Τα κόμματα της σημερινής «ακροδεξιάς» εικονογραφούν αυτή την παρακμή: αναδεικνύουν μερικά πολύ σοβαρά ζητήματα, όπως εκείνο της μη ένταξης των μουσουλμάνων και της ανόδου του Ισλάμ στο ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά μασάνε τα λόγια τους σε μερικά άλλα που δεν είναι λιγότερο καίρια. Και παρ’ όλ’ αυτά, διεκδικούν την κληρονομιά του Ντε Γκωλ που δεν μασούσε τα λόγια του, που σεβόταν όλους τους Γάλλους και που εξελισσόταν στο πέρασμα του χρόνου, όπως συμβαίνει στους άξιους ηγέτες και δεν συμβαίνει στους ανάξιους.
15°
