Αναζητώντας τον νέο ευρωπαϊσμό: Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να σταθεί ισότιμα απέναντι σε παλιές και νέες υπερδυνάμεις;
Όταν το 1976 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είπε το περίφημο «ανήκομεν εις τη Δύση», όλοι καταλάβαιναν τι εννοούσε. Ήταν μια σαφής γεωπολιτική επιλογή. Συμπύκνωνε κατ' αρχήν τον διεθνή προσανατολισμό της χώρας. Την ένταξη της Ελλάδας στη δυτική συμμαχία και στο ΝΑΤΟ. Περισσότερο κι από αυτό ωστόσο, σηματοδοτούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας σε ένα σύστημα αξιών στην καρδιά του οποίου υπήρχε το κράτος δικαίου, η ελεύθερη αγορά και η Δημοκρατία. Αυτό επιβεβαιώθηκε και κατοχυρώθηκε με την ένταξη στην ΕΟΚ.
Με όλες τις αντιφάσεις και τις μαύρες τρύπες, ήταν το σύστημα που επικράτησε στον Δυτικό κόσμο όλα αυτά τα χρόνια. Η απάντηση του Ανδρέα προτιμούμε «η Ελλάδα να ανήκει στους Έλληνες» μπορεί να είχε νόημα εκείνη την εποχή, λίγα μόλις χρόνια μετά την πτώση της Χούντας. Δεν αποτελούσε ποτέ, ωστόσο, επιλογή για τη χώρα. Παρέμεινε ένα σύνθημα κενό περιεχομένου. Μήπως όμως ισχύει πια το ίδιο και για το ανήκομεν εις τη Δύση;
Ο Τραμπ έδειξε ότι δεν δεσμεύεται από σχέσεις συμμαχικής αλληλεγγύης, ούτε καν από τους στοιχειώδεις κανόνες διεθνών σχέσεων και εμπορίου, για τη διαμόρφωση των οποίων πρωτοστάτησαν οι ίδιες οι ΗΠΑ
Με όλα τα μεγάλα λόγια για ισότιμη συμμετοχή των κρατών, ακρογωνιαίος λίθος της Δύσης ήταν οι ΗΠΑ. Αυτό σήμερα αμφισβητείται. Ο Τραμπ έδειξε ότι δεν δεσμεύεται από σχέσεις συμμαχικής αλληλεγγύης, ούτε καν από τους στοιχειώδεις κανόνες διεθνών σχέσεων και εμπορίου, για τη διαμόρφωση των οποίων πρωτοστάτησαν οι ίδιες οι ΗΠΑ. Είναι φυσικό βέβαια να ελπίζει κανείς ότι μετά τον Τραμπ τα πράγματα θα επανέλθουν στην κανονικότητα. Η εμπιστοσύνη, ωστόσο, έχει κλονιστεί. Άλλωστε αυτή η σταδιακή απομάκρυνση των ΗΠΑ από την Ευρώπη και ιστορικό βάθος έχει, αλλά και είχε αρχίσει να συντελείται πριν από τον Τραμπ.
Η Ευρώπη ακόμα αντέχει, αλλά τα σημάδια δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας. Υπάρχει ένα κύμα εσωτερικής αμφισβήτησης και μια παραλυτική πόλωση με διαρκή ενίσχυση των άκρων και συρρίκνωση του μεσαίου χώρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γαλλία. Η Λεπέν βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ άλλοτε στο να κερδίσει την εξουσία. Εξίσου ή και περισσότερο ανησυχητική όμως είναι η εικόνα μιας χώρας βαθύτατα διχασμένης, αντιμέτωπης με κρίσιμα προβλήματα, τα οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί.
Τι θα συμβεί, λοιπόν, αύριο αν πάρουν το πάνω χέρι όσοι αμφισβητούν την Ένωση, όπως η Λεπέν, η οποία στο παρελθόν υποστήριζε την αποχώρηση της Γαλλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Υπάρχει πάντα η ελπίδα, ή αν προτιμάτε η ψευδαίσθηση, ότι τα συμφέροντα πια είναι τόσο μεγάλα που οι σημερινοί αρνητές θα αναγκαστούν να προσγειωθούν στην πραγματικότητα. Ακριβώς όπως έγινε με τη Μελόνι. Μπορεί να είναι έτσι. Βέβαια ήδη η Ένωση είναι ακραία δυσλειτουργική, προσπαθώντας να πετύχει συναινέσεις ανάμεσα σε 27 χώρες με συχνά διιστάμενα συμφέροντα. Σχολιαστές σημείωναν χαρακτηριστικά ότι η συμφωνία Mercosur, η οποία υπογράφηκε πρόσφατα με χώρες της Λατινικής Αμερικής, χρειάστηκε 26 χρόνια για να ολοκληρωθεί έως ότου βρεθεί μια ρύθμιση ικανοποιητική για τους Γάλλους αγρότες.
Όσο περισσότερο αναποτελεσματική θα αποδεικνύεται η Ευρώπη, τόσο θα ενισχύονται οι διαλυτικές τάσεις στο εσωτερικό της
Με τέτοιους ρυθμούς και αναποφασιστικότητα, η Ένωση δεν πρόκειται ποτέ να σταθεί ισότιμα απέναντι στις παλιές και τις νέες υπερδυνάμεις. Θα είναι μια ήπειρος στο περιθώριο. Και βέβαια όσο περισσότερο αναποτελεσματική θα αποδεικνύεται, τόσο θα ενισχύονται οι διαλυτικές τάσεις στο εσωτερικό της. Η Ευρώπη μπορεί για πρακτικούς λόγους να παραμείνει ως ενιαία αγορά και ως μηχανισμός για τη διαχείριση ουσιαστικά του ευρώ. Πόσο θα αντέξει, ωστόσο, αν έχει χάσει την εμπιστοσύνη των πολιτών; Αν έχει πάψει να εκπροσωπεί αξίες, αν βρεθεί να αποτελείται από χώρες κλεισμένες στον φοβικό εθνικισμό, τον οποίο εκπροσωπεί η ανερχόμενη ακροδεξιά; Χωρίς την ιδεολογική και πολιτισμική της ταυτότητα, χωρίς τα στοιχεία που την ξεχωρίζουν από τον υπόλοιπο κόσμο, είναι ποτέ δυνατόν να συνεχίσει να υπάρχει;
Η μόνη απάντηση σε αυτές τις ανησυχίες αλλά και στην επίθεση Τραμπ θα ήταν ένας νέος δυναμικός ευρωπαϊσμός. Μια ανανέωση της ιδέας της Ευρώπης, με θεσμικές μεταρρυθμίσεις που θα αντιμετώπιζαν τόσο το ζήτημα της αποτελεσματικότητας όσο και το περίφημο δημοκρατικό έλλειμμα, την ανάγκη ουσιαστικής εκπροσώπησης των πολιτών. Δυστυχώς ο καιρός γι' αυτές τις αλλαγές μοιάζει να έχει περάσει. Οι οραματιστές της Ευρώπης ανήκουν στο παρελθόν. Οι σημερινοί πολιτικοί, με λίγες εξαιρέσεις, δείχνουν να τσαλαβουτούν σε μια επικαιρότητα που διαρκώς τους ξεπερνά. Ίσως είναι η ώρα να αρχίσουμε να συνηθίζουμε στην ιδέα ότι αν δεν αντιδράσουμε, αυτός ο κύκλος της ιστορίας θα έχει οριστικά κλείσει. Ότι ήρθε ξανά η ώρα των αυτοκρατοριών, αυτή τη φορά με την Ευρώπη απούσα.
