Η παπική Τιάρα, η μακρά ιστορία της και ο λόγος που κανείς Πάπας δεν τη φοράει εδώ και πάνω από 60 χρόνια
«Εν τω ονόματι Ιησού παν γόνυ κάμψη επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων, και πάσα γλώσσα εξομολογήσεται ότι Κύριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού πατρός»... Triregnum ή αλλιώς η Τιάρα του Πάπα ονομάζεται ένα από τα πλέον βαρύτιμα κοσμήματα που θα βρει στην κοσμηματοθήκη του Βατικανού ο επόμενος Πάπας, όμως δεν θα τη φορέσει. Τιάρες φτιαγμένες για Πάπες μπορεί να εντοπιστούν κάποτε και σε ιδιωτικές συλλογές...
Πρόκειται για ένα αντικείμενο που ανήκει στον εκάστοτε Πάπα, ένα πραγματικά ανεκτίμητο τριπλό στέμμα που, ωστόσο, έχει να φορεθεί για πάνω από 60 χρόνια, αν και συμβολίζει την τριπλή εξουσία του Πάπα ως πατέρα των βασιλέων, κυβερνήτη του κόσμου και αντιπροσώπου του Χριστού από τον XVIII αιώνα, με το οποίο στεφανώνεται το χάλκινο άγαλμα του Αγίου Πέτρου κάθε 29 Ιουνίου, ημέρα εορτής του Αγίου.
Κατά άλλους, η τιάρα αντιπροσωπεύει την τριπλή εξουσία του Πάπα στον ουρανό, στη γη, ακόμα και χθόνια και την επικράτηση του λόγου του Ιησού παντού στο στερέωμα, ενώ υπάρχει και η εκδοχή που λέει ότι τα τρία στέμματα συμβολίζουν την αγωνιζόμενη, την πάσχουσα και τη θριαμβεύουσα Εκκλησία.
Η συγκεκριμένη είναι ένα κάλυμμα κεφαλής που καταλήγει σε οξυκόρυφο και είναι κατασκευασμένη από ασήμι και χρυσό. Κατά την εποχή του Βονιφάτιου Η΄ προστέθηκαν δύο στέμματα, και από το 1314 τα στέμματα έγιναν τρία (ο λόγος που ονομάζεται triregnum), με κορυφή μια μικρή σφαίρα με χρυσό σταυρό.
Το σχήμα του Triregnum διαφοροποιήθηκε με την πάροδο των χρόνων. Μπορεί να το βρούμε να αναπαρίσταται περισσότερο ή λιγότερο στρογγυλεμένο, σε ορισμένες περιπτώσεις χωρίς την χρυσή σφαίρα με τον σταυρό στην κορυφή.
Το αξίωμα και το πρόσωπο του Πάπα συνδέονται και εξακολουθούν - παρά τις συγχύσεις - να ταυτίζονται με ένα σύμβολο που επί αιώνες εξέφραζε, εκδήλωνε και κυρίως συνδύαζε την ιδέα και το ώριμο δόγμα του πρωτείου του Πέτρου, τόσο θεολογικά όσο και νομικά.
Επί του παρόντος, το επίσημο τελετουργικό της στέψης του επισκόπου της Ρώμης με αυτή την τιάρα έχει εγκαταλειφθεί. Όπως προαναφέρθηκε, εδώ και πάνω από 60 χρόνια έχει να φορεθεί από Πάπα αυτό το ανεκτίμητο στέμμα, παρόλο που οι μεταγενέστεροι διάδοχοι του Παύλου ΣΤ' - ο οποίος ήταν ο πρώτος που εγκατέλειψε τη χρήση της τιάρας - είχαν ή εξακολουθούν να έχουν τα δικά τους παπικά τριπλά στέμματα.
Τι πραγματικά, λοιπόν, συνέβη στην παπική τιάρα; Έχει απαγορευτεί; Ποια γεγονότα συνδέονται με την εγκατάλειψή της;
Ποντιφική περίοδος του Πάπα Παύλου ΣΤ' (1963-1978)
Μετά την εκλογή του καρδιναλίου Giovanni Battista Montini, αρχιεπισκόπου του Μιλάνου, στο θρόνο του Πέτρου, αποφασίστηκε ότι η πανηγυρική στέψη του νέου Πάπα θα γινόταν στις 30 Ιουνίου 1963, δηλαδή εννέα ημέρες αφότου ο κόσμος άκουσε το «Habemus Papam!». Εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε πολύς χρόνος για να δημιουργηθεί μια καινούρια τιάρα για τον νέο Πάπα, και αυτό ήταν μία πρόκληση που αντιμετωπίστηκε από τα μέλη της διάσημης τότε μιλανέζικης Σχολής Fra Angelico (Scuola Beato Angelico) – στους οποίους και ανατέθηκε το εγχείρημα. Τότε μάλιστα ήταν οι πιστοί της Αρχιεπισκοπής του Μιλάνου που θέλησαν να δωρίσουν και να χρηματοδοτήσουν το νέο τριπλό στέμμα του «δικού τους» Πάπα.
Για πρακτικούς λόγους, οι τελετές στέψης μεταφέρθηκαν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου. Η βασιλική καταλαμβανόταν από προσωρινές εξέδρες που είχαν ανεγερθεί , ενώ επιπλέον, αποφασίστηκε να απλοποιηθεί η ίδια η τελετή, π.χ. παραλείποντας ορισμένα στοιχεία, με αποτέλεσμα οι τελετές να μην διαρκούν σχεδόν 5, αλλά «μόνο» 3 ώρες (ακριβής διάρκεια της μετάδοσης από την ευρωπαϊκή ζώνη εκπομπής).
Ωστόσο, δεν αναμενόταν ότι η στέψη του Πάπα Παύλου ΣΤ' θα ήταν η τελευταία τελετή αυτού του τύπου στην ιστορία της Εκκλησίας, ούτε ότι ο παπισμός θα στερούνταν τόσο γρήγορα το σύμβολο που τον καθόριζε για μια χιλιετία, δηλαδή την τιάρα.
Κάπου εδώ θα πρέπει να σημειωθεί, ότι πριν τελικά, ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ χαρίσει την τιάρα του στους φτωχούς, περίπου ενάμιση χρόνο αργότερα, την φόρεσε αρκετές φορές και όχι μόνο στη στέψη του: τη χρησιμοποίησε σύμφωνα με τα καθιερωμένα έθιμα, δηλαδή όταν κατέλαβε την Αρχιβασιλική του Λατερανού, όταν έδωσε τις ευλογίες Urbi et Orbi (Χριστούγεννα, Πάσχα) και για τελευταία φορά - όταν γιόρτασε την πρώτη επέτειο της στέψης του.
Νοέμβριος 1964: Όταν ο Πάπας δώρισε την τιάρα του στους φτωχούς
Σε ένα δύσκολο, ταραχώδες έτος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι μεταρρυθμίσεις από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είναι ζητούμενο. Ζητούνται αλλαγές, μεταξύ των οποίων το να συμπαρίσταται η εκκλησία ακόμα και σε θέματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των πολιτών. Είναι η εποχή που ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ αποφασίζει να δωρίσει την τιάρα στους απόρους, προς όφελός τους. Ωστόσο, ο Νοέμβριος του 1964 είναι ταραχώδης και για την ίδια τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία λόγω της δημοσίευσης του Δογματικού Συντάγματος για την Εκκλησία Lumen Gentium (21 Νοεμβρίου 1964), με τις «συμβιβαστικές» διατάξεις σχετικά με το παπικό πρωτείο και τη συλλογικότητα που περιέχονται στο κεφάλαιο 3 να «εξειδικεύονται περαιτέρω» με το κατευθυντήριο σημείωμα (Nota praevia της 16ης Νοεμβρίου 1964) κατόπιν αιτήματος του ίδιου του Πάπα.
Η τελετή της πανηγυρικής εγκατάλειψης της τιάρας από τον Παύλο ΣΤ' πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 1964 (η Ανατολική Εκκλησία τιμά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο αυτή την ημέρα), αμέσως μετά την οικουμενική λειτουργία που τελέστηκε κατά το βυζαντινό τυπικό στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου με την πανηγυρική συνδρομή του ίδιου του Πάπα. Τη Θεία Λειτουργία τέλεσε -μαζί με αρκετούς άλλους πατριάρχες και αρχιμανδρίτες- ο τότε Πατριάρχης Αντιοχείας Μάξιμος Δ΄ Σάιχ (ο ιεράρχης αυτός είχε ήδη τελέσει τη βυζαντινή λειτουργία παρουσία του Πάπα. Καθ' όλη τη διάρκεια της τελετής, η τιάρα του Παύλου ΣΤ' βρισκόταν πάνω σε ένα κρηπίδωμα πίσω από έναν από τους πυλώνες του σιμπορίου της Αγίας Τράπεζας, στα αριστερά του πάπα (στη φωτογραφία περίπου στο κέντρο) - ένας από τους παπικούς τελετάρχες την πρόσεχε.
Μετά τη λειτουργία, ο Πάπας ευλόγησε τα νέα ψηφιδωτά του Αγίου Κυρίλλου και του Αγίου Μεθοδίου που τοποθετήθηκαν στις δύο πλευρές της Αγίας Τράπεζας του Αγίου Βενσέσκου στη Βασιλική του Βατικανού. Στη συνέχεια, φορώντας την ποντιφική του ενδυμασία και βοηθούμενος από τον Έπαρχο των Αποστολικών Τελετών και τους καρδιναλίους πρωτοδιάκονο (Alfredo Ottaviani) και πρωτοπρεσβύτερο (Alberto di Jorio), ο Παύλος ΣΤ' πλησίασε την Αγία Τράπεζα όπου τελούνταν η Θεία Λειτουργία και τοποθέτησε πάνω της την τιάρα του. Η ιεροτελεστία αυτή συνοδευόταν από επεξηγηματικό σχόλιο του τότε γενικού γραμματέα της συνόδου, Αρχιεπισκόπου Pericle Felici. Οι δημοσιογράφοι σημείωναν στις αναφορές τους ότι οι συγκεντρωμένοι άρχισαν να ζητωκραυγάζουν προς τιμήν του «φτωχού Πάπα» (Viva il Papa povero!).
Ο φτωχός Πάπας και μία τιάρα που θεωρήθηκε πρόκληση
Το γραφείο Τύπου της Αγίας Έδρας ενημέρωσε και υποστήριξε ότι η χειρονομία αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί ως προσωπική επιλογή του Παύλου ΣΤ' και όχι ως επίσημη παραίτηση από την τιάρα. Τονίστηκε ότι υπήρχαν ακόμη πολλές τιάρες στο θησαυροφυλάκιο του παπικού σκευοφυλακίου που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον προορισμό τους. Στην πράξη, αποδείχθηκε ότι ο πρώην αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου δεν φόρεσε ποτέ ξανά την τιάρα, αν και το θέμα αυτό δεν ρυθμίστηκε με κανέναν τρόπο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μερικά χρόνια αργότερα, ο καρδινάλιος Φράνσις Σπέλμαν προσπάθησε να αποκτήσει την τιάρα του Παύλου ΣΤ'. Τελικά, αυτή δόθηκε στους Αμερικανούς ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη γενναιόδωρη και μακροχρόνια βοήθειά τους προς τους φτωχούς, ιδίως με τη μορφή τροφίμων, φαρμάκων και ρούχων. Η αξία αυτής της βοήθειας υπολογίστηκε τότε σε περίπου 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια (σήμερα περίπου 12 δισεκατομμύρια δολάρια). Η παπική τιάρα ταξίδευε στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1968, όταν αποφασίστηκε ότι η μόνιμη κατοικία της θα ήταν η Βασιλική του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Ουάσινγκτον, όπου το τριπλό στέμμα του Παύλου ΣΤ' μπορεί να το δει κανείς μέχρι και σήμερα.
Χρειάστηκαν τρία χρόνια για να αναφερθεί η τιάρα στα έγγραφα του Βατικανού.Στις 28 Μαρτίου 1968, ο Παύλος ΣΤ' ανακοίνωσε το motu proprio Pontificalis Domus, το οποίο αναμόρφωσε την οργάνωση του Παπικού Οίκου, ή μάλλον μετέτρεψε το Παπικό Δικαστήριο (Corte Pontificia) σε Παπικό Οίκο (Casa Pontificia).Στο κεφάλαιο 2 που είναι αφιερωμένο στο Παπικό Παρεκκλήσι (Cappella Pontificia), η παράγραφος 4 αναφέρει ότι η κατάργηση υπόκειται, μεταξύ άλλων, στον Κουστωδό των Παπικών Τιράνων (Custode dei Sacri Triregni).Ο τίτλος αυτός ανήκε παραδοσιακά στον παπικό κοσμηματοπώλη. Αν και το έγγραφο δεν το αναφέρει, τη φροντίδα των παπικών τιάρων ανέλαβε ο Sacristan του Αποστολικού Παλατιού (αξίωμα που καταργήθηκε από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β' το 1991). Επί του παρόντος, το θησαυροφυλάκιο του παπικού σκευοφυλακίου υπάγεται στην αρμοδιότητα του Γραφείου Παπικών Λειτουργικών Εορτών.
Μετά από παλινωδίες και άπειρες παπικές στενοχώριες και άλλα τόσα ρυθμιστά έγγραφα, φαίνεται ότι εκτός από τον Ιωάννη Παύλο Α΄, όλοι οι διάδοχοι του Παύλου ΣΤ΄ είχαν (και εξακολουθούν να έχουν) τις δικές τους τιάρες. Σε κάθε περίπτωση, είχαν δοθεί ως δώρο στους πάπες: Ο Ιωάννης Παύλος Β΄ έλαβε την τιάρα το 1981 από πιστούς από την Ουγγαρία- το 2011, ο Dieter Philippi, ένας Γερμανός επιχειρηματίας και διάσημος συλλέκτης κεφαλόδεσμων, έδωσε στον Βενέδικτο ΙΣΤ΄ μια τιάρα που κατασκευάστηκε από ένα εργοστάσιο που ειδικεύεται στη δημιουργία λειτουργικών ενδυμάτων για τη βυζαντινή λειτουργία- ενώ το 2016, ο Φραγκίσκος έλαβε τη δική του τιάρα από τον τότε πρόεδρο του Κοινοβουλίου της Μακεδονίας. Καμία από αυτές τις τιάρες δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί ή, εκτός του πλαισίου του ακροατηρίου, εκτεθεί δημοσίως...
18°
