Γιατί οι Γάλλοι δεν είναι ποτέ ευχαριστημένοι;

Η Γαλλία έχει πολλά πλεονεκτήματα και παρ’ όλ’ αυτά οι Γάλλοι φαίνονται σταθερά ανικανοποίητοι. Οι επισκέψεις τους σε χώρες με περισσότερα προβλήματα, αν και ενισχύουν τον εθνικισμό τους, δεν βελτιώνουν τη διάθεσή τους. Ίσως πρόκειται για στερεότυπο αλλά, αν συγκρίνουμε στερεότυπα, θα διαπιστώσουμε ότι λίγοι λαοί θεωρούνται γκρινιάρηδες σαν τους Γάλλους: ιδιαίτερα οι Αμερικανοί που έχουν ταξιδέψει στη Γαλλία αναφέρουν ότι οι Γάλλοι ήταν διαρκώς έτοιμοι για καβγά.

Τα τελευταία χρόνια, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν αύξηση της απαισιοδοξίας: απαισιοδοξία για το οικονομικό επίπεδο της ζωής, απαισιοδοξία για τη διατήρηση της γαλλικότητας -που κάποτε σήμαινε κρασιά, μουσικές και χορούς- απαισιοδοξία για τους θεσμούς. Το 2019, η Γαλλία ήταν στην 24η θέση του World Happiness Report, που δημοσιεύει κάθε χρόνο το δίκτυο του ΟΗΕ Sustainable Development Solutions: στις πρώτες θέσεις βρίσκονταν, όπως πάντοτε, η Φιλανδία, η Νορβηγία, η Δανία και η Ισλανδία. To 2021 ανέβηκε στην 20ή θέση (η Ελλάδα βρίσκεται στην 50ή) αλλά παρουσίαζε δείκτες νοσηρότητας ή και οκνηρίας: οι δαπάνες του συστήματος υγείας κυμαίνονται γύρω στα 21 δισεκατομμύρια ευρώ - οι Γάλλοι αρρωσταίνουν εύκολα, παίρνουν εύκολα αναρρωτική άδεια και καταναλώνουν πολλά ψυχοτρόπα φάρμακα.

Υπάρχει ένα παρατηρητήριο της ευημερίας, το λεγόμενο Cepremap, που ρωτάει κάθε τρίμηνο 1.800 Γάλλους: Είστε ευχαριστημένος από τη ζωή σας; Χθες πώς νιώθατε; κτλ. Ο απολογισμός του τελευταίου τριμήνου ήταν απογοητευτικός: 8 στους 10 ερωτηθέντες δεν έχουν εμπιστοσύνη ούτε στο μέλλον της χώρας τους - 5% θα ήθελαν να ζουν στο μέλλον και 65% προτιμούσαν να επιστρέψουν στο παρελθόν. Ίσως αυτό το τελευταίο να είναι μια γαλλική ιδιαιτερότητα: αν και η Γαλλία ήταν και παραμένει η 5η μεγάλη δύναμη στον κόσμο, είναι διάχυτο το αίσθημα της παρακμής - φταίει η αρχική ήττα έναντι των Γερμανών στον Β’παγκόσμιο πόλεμο; Φταίει το τέλος της αποικιοκρατίας; Φταίει η ισλαμική παρουσία στη Γαλλία; Φταίει μια ωραιοποιημένη ιδέα για την ιστορία; Για τον Λουδοβίκο 14ο, για τον Ναπολέοντα ή για τις Τρεις Ένδοξες Δεκαετίες; Όλα αυτά μαζί αλλά και κάποιοι παράγοντες που ίσως δεν μας έρχονται αμέσως στο μυαλό.

Στην κατάταξη του World Happiness Report, οι πιο ευτυχισμένες χώρες είναι «μικρές», με εξαίρεση τον Καναδά που έχει μεγάλη έκταση αλλά σχετικά μικρό πληθυσμό (36 εκατομμύρια). Φαίνεται ότι στις μικρές χώρες οι άνθρωποι νιώθουν πως διατηρούν τον έλεγχο της μοίρας τους, Το αίσθημα του ελέγχου ενισχύει την αυτοεκτίμηση και αποτρέπει την απαισιοδοξία. Ένας άλλος παράγοντας είναι η πρόσληψη της ατομικής ελευθερίας: στη χώρα των δημοκρατικών αξιών, 62% των ερωτηθέντων απαντά ότι δεν απολαμβάνει την ελευθερία που επιθυμεί - δεν πρόκειται βέβαια για «αντικειμενική» ελευθερία, πρόκειται για το πώς βλέπουν οι Γάλλοι τον εαυτό τους και τα όριά τους. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η γαλλική οικογένεια απαιτεί υπακοή ενώ θα έπρεπε να ενθαρρύνει την ανεξαρτησία. Η ψευδής αυτή πρόσληψη της πραγματικότητας συμβαδίζει με την απαξίωση της λογικής και την εξύμνηση της ιδεολογίας. Η καθυστέρηση που παρουσιάζει η Γαλλία στην έρευνα της Πίζας σχετικά με τις μαθηματικές δεξιότητες σχετίζεται με μια παιδεία βασισμένη σε «ιδέες», όχι σε γεγονότα· σε αμφισβητήσεις, όχι σε συναινέσεις.

Αλλά, αν και οι Γάλλοι δηλώνουν δυστυχισμένοι στη Γαλλία, φαίνεται πως όταν ζουν στο εξωτερικό γίνονται ακόμα πιο δυστυχισμένοι. Αυτό τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους που δηλώνουν συχνά πιο ευτυχισμένοι σε μια «ξένη» χώρα. Η αιτία βρίσκεται στην εξάρτηση που έχουν από το κράτος: το κράτος τούς συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό τους· τους προστατεύει, τους προσφέρει δωρεάν παιδεία, δωρεάν υγεία, υπηρεσίες εύρεσης εργασίας, στηρίγματα και βοηθήματα. Και μολονότι παραπονιούνται συχνά για τις ελλιπείς υπηρεσίες, τους είναι αδύνατο να προσαρμοστούν σε χώρες όπου δεν προβλέπεται η ίδια κρατική ομπρέλα.

Η γαλλική απαισιοδοξία οφείλεται επίσης στον κοινωνικό διχασμό. Στη Γαλλία, η άκρως ιδεολογικοποιημένη κοινωνία σημαίνει πόλωση και απουσία κοινού σκοπού. Αν με έναν Άγγλο μπορείς να μοιραστείς μια μπίρα και να συμφωνείς μαζί του σε όλα, με ένα Γάλλο το μόνο που μπορεί να συμβεί είναι μια συζήτηση στην οποία θα ψάχνει να βρει πού διαφωνεί: το γαλλικό «ναι μεν αλλά» δημιουργεί διαρκή ένταση στη ζωή των κοινοτήτων· διασπάσεις ξανά και ξανά, αίσθημα ότι όλα είναι τσακισμένα και ότι κανείς δεν έχει δίκιο.