“Είμαι πεπεισμένος πως το μονοπάτι για ένα διαφορετικό και όσο το δυνατόν καλύτερο κόσμο δεν είναι αυτό του καπιταλισμού. Είναι το μονοπάτι του σοσιαλισμού”. Το δόγμα Τσάβες, ένα δόγμα, το οποίο ο Μπολιβάρ του σήμερα το υπερασπίστηκε μέχρι τέλους.
Ο στρατιώτης γιος του δασκάλου
Ο Ούγκο Ραφαέλ Τσάβες Φρίας γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου στην πόλη Σαμπανέτα στην επαρχία Μπαρίνας της Βενεζουέλας. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας δεν άφηνε πολλά περιθώρια για τον Τσάβες και τα πέντε αδέλφια του. Το βάρος της ανατροφής του νεαρού Ούγκο έπεσε στη γιαγιά. Δεν ήταν καλός μαθητής, αλλά αγαπούσε τον αθλητισμό. Ατού για το μέλλον. Οι επαγγελματικές ευκαιρίες για τα παιδιά των φτωχών οικογενειών της Βενεζουέλας ήταν περιορισμένες. Αθλητής καλός ίσον στρατός. Σε ηλικία 17 ετών, ο Ούγκο Τσάβες κατετάγη στο στρατό. Το 1975 σε ηλικία 21 ετών ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ακαδημία Στρατιωτικών Επιστημών της Βενεζουέλας. Με το βαθμό του αξιωματικού αρχικά υπηρέτησε σε μονάδα καταστολής εξεγέρσεων και αργότερα έγινε επικεφαλής μονάδας αλεξιπτωτιστών.
Στο πανεπιστήμιο, γνωρίστηκε με τις ιδέες του Λατινοαμερικάνου επαναστάτη Σιμόν Μπολιβάρ, αλλά και με τα γραπτά των Μάρξ, Λένιν και Τρότσκι, οι οποίοι θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πολιτική του σκέψη. Στο στρατό υπηρέτησε 17 χρόνια και ολοκλήρωσε την καριέρα του με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Παράλληλα, διατήρησε θέση καθηγητή στην Στρατιωτική Ακαδημία, από όπου και άσκησε έντονη κριτική κατά της κυβέρνησης του τότε προέδρου της Βενεζουέλας, Κάρλος Πέρεζ.
Το 1983 ίδρυσε το Μπολιβαριανό Επαναστατικό Κίνημα 200. Η στρατιωτική του καριέρα ξαφνικά πήρε μια δυσάρεστη τροπή, καθώς κατηγορήθηκε για συνωμοσία. Ωστόσο, αντί να οδηγηθεί ενώπιον της στρατιωτικής δικαιοσύνης, βρέθηκε υπό την προστασία ενός στρατηγού με μεγάλη επιρροή. Κάπως έτσι ο Τσάβες διορίστηκε επικεφαλής ελίτ μονάδας αλεξιπτωτιστών. Και το 1992 ο Ούγκο Τσάβες μαζί με άλλους απογοητευμένους συναδέλφους του αλλά και υπερεκτιμώντας την έντονη επιρροή που είχε στις στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας, επιχείρησε να ανατρέψει την κυβέρνηση Πέρεζ με πραξικόπημα. Δεν τα κατάφερε κι ο πρόεδρος Πέρεζ κατόρθωσε να αποδράσει από το περικυκλωμένο Μιραφλόρες (προεδρικό μέγαρο) στο Καράκας.
Ο Τσάβες βρέθηκε τελικά περικυκλωμένος από τις κυβερνητικές δυνάμεις στο Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας της πρωτεύουσας. Αναγκάστηκε να παραδοθεί. Ωστόσο, του επετράπη να κάνει τηλεοπτική δήλωση προς τους υποστηρικτές του και να τους καλέσει να παραδώσουν τα όπλα. “Παύσατε πυρ. Για τώρα. Προς το παρόν”, είπε ο Ούγκο Τσάβες υπονοώντας ότι θα υπάρχει συνέχεια στον ένοπλο αγώνα. Πρόσθεσε ότι υπερασπίζεται τους φτωχούς και τους μη έχοντες. Κι έτσι κέρδισε υποστηρικτές εκτός των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και δύο χρόνια στη φυλακή.
Αποφυλακίστηκε με αμνηστία επί προεδρίας Ραφαέλ Καλντέρα, ο οποίος ήταν πολιτικός αντίπαλος του Πέρεζ. Αναδόμησε το MBR και σύστησε κόμμα με το όνομα «Κίνημα για την Πέμπτη Δημοκρατία» (MVR). Το 1998 έθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος. Η πάταξη της διαφθοράς και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις βρίσκονταν στο επίκεντρο της προεκλογικής του εκστρατείας.
Διανοούμενοι με ριζοσπαστικές ιδέες και πολίτες με χαμηλά εισοδήματα αποτελούν την εκλογική βάση του Τσάβες. Η προεκλογική εκστρατεία ξεκίνησε μ' ένα ποσοστό υποστήριξης της τάξεως του 10%. Οι υποσχέσεις – δεσμεύσεις για πάταξη της διεφθαρμένης πολιτικής ελίτ και αξιοποίηση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της χώρας αύξαναν συνεχώς τα ποσοστά του και την εκλογική του βάση. Σημαντική, όμως, ώθηση έδωσε η ανοικτή κόντρα με τις Ηνωμένες Πολιτείες σ' όλα τα δυνατά επίπεδα. Στις 6 Δεκεμβρίου του 1998 εξελέγη πρόεδρος της Βενεζουέλας και μπήκε νικητής στο Μιραφλόρες το 1999. Αμέσως συγκάλεσε συνταγματική συνέλευση ώστε να προχωρήσει σε αναθεώρηση του Συντάγματος. Στόχος του ήταν και εγένετο, να ενισχύσει τις εξουσίες του προέδρου. Επέκτεινε την παραμονή του στα έξι από πέντε χρόνια και μετονόμασε τη χώρα σε Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας. Παράλληλα έθεσε σε δράση το Σχέδιο Μπολιβάρ 2000 που περιλάμβανε μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού, κατασκευές σπιτιών και δρόμων, εντατικοποίηση των φόρων στις μεγάλες επιχειρήσεις και «πάγωμα» όλων των ιδιωτικοποιήσεων. Επανεξελέγη με ποσοστό 60% το 2000 και δύο χρόνια αργότερα άντεξε ενός πραξικοπήματος των πρώην συνοδοιπόρων του στο στρατό.
Ο Τσάβες βρέθηκε υπό κράτηση και διορίστηκε νέος πρόεδρος, ο Πέδρο Καρμόνα, ο οποίος ακύρωσε άμεσα τις μεταρρυθμίσεις του. Διέλυσε τα δικαστήρια και άλλαξε το όνομα της χώρας ξανά σε Δημοκρατία της Βενεζουέλας. Οι ΗΠΑ αναγνώρισαν αμέσως τη νέα κυβέρνηση, παρέχοντάς της διπλωματική στήριξη. Ο άτυπος εμφύλιος διήρκησε τέσσερις ημέρες, αλλά οδήγησε τον Τσάβες εκ νέου στην προεδρία.
Ένας είναι ο εχθρός ο Αμερικανός
Ο Τσάβες είδε το γάντι από τις ΗΠΑ να πέφτει και δεν είπε “όχι” στη μονομαχία. Διέκοψε τους εναπομείναντες δεσμούς του με τους βόρειους γείτονες, σταματώντας τα προγράμματα εξοπλισμού από τις ΗΠΑ και συσφίγγοντας τις σχέσεις του με την Αργεντινή, την Κίνα, το Ιράν, τη Ρωσία και φυσικά, την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Ούτως ή άλλως το κυβερνητικό του όραμα έχει άρωμα Κούβας. Προώθησε το δωρεάν σύστημα υγείας, την ελεύθερη πρόσβαση στην ανωτάτη εκπαίδευση αλλά και την υποχώρηση του πληθωρισμού και τη βελτίωση των ρυθμών ανάπτυξης της Βενεζουέλας. Όχι πάντα με επιτυχία ειδικά όσον αφορά τον πληθωρισμό.
Το 2006 αμέσως μετά το αμερικανικό βέτο στο αίτημα της Βενεζουέλας για θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ο Τσάβες ανακοίνωσε την παροχή φθηνού πετρελαίου θέρμανσης σε χαμηλόμισθους των ΗΠΑ, όταν το ακριβό πετρέλαιο βύθιζε την αμερικανική οικονομία παρά τις υποσχέσεις με τον πόλεμο στο Ιράκ.
«Νταβατζή του πετρελαίου», αποκαλούσε τον Τσάβες ο αμερικανικός Τύπος και ο τότε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζορτζ Μπους ο νεότερος βρήκε ακόμα έναν “διάβολο” στο πρόσωπό του. Τελικά ο Τσάβες κέρδισε εκ νέου τις εκλογές το 2006, ανεβάζοντας τα ποσοστά του στο 63%, ενώ κήρυξε νέες ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, με επανεθνικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, με τον ίδιο να μιλά για «απόλυτη επανάσταση» και τους επικριτές του να κάνουν λόγο για ένα ακόμη βήμα προς ένα απολυταρχικό καθεστώς.
Ο Τσάβες υπέστη την πρώτη του ήττα με την καταψήφιση των σχεδιαζόμενων από τον ίδιο συνταγματικών τροποποιήσεων. Στο σχετικό δημοψήφισμα στις 2 Δεκεμβρίου του 2007 οι πολίτες με οριακή πλειοψηφία 50,7% έναντι 49,2%, απέρριψαν το πακέτο των μεταρρυθμίσεων που προσπάθησε να περάσει ο Τσάβες. Θέλησε να διεκδικήσει εφ’ όρου ζωής την επανεκλογή του, να καταργήσει την αυτονομία της κεντρικής τράπεζας, να ενισχύσει τον έλεγχό του στις ένοπλες δυνάμεις και να περιορίσει την ελευθεροτυπία σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Ωστόσο, το 2009 το Κοινοβούλιο ενέκρινε τροπολογία του Συντάγματος με βάση της οποίας καταργήθηκαν οι περιορισμοί στην ανανέωση της θητείας προσώπων που εκλέγονται σε διάφορα αξιώματα απευθείας από το λαό, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου.
Προκηρύχθηκε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς, ώστε ο Τσάβες να διεκδικήσει και τρίτη συνεχόμενη προεδρική θητεία, το 2012. Το 54% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ της κατάργησης του Συνταγματικού Αρθρου το οποίο περιόριζε στις δύο θητείες την παραμονή του ίδιου προσώπου στο ανώτατο αξίωμα της χώρας. Αυτό σήμαινε ότι ο Τσάβες θα μπορούσε πλέον να διεκδικήσει και τρίτη προεδρική θητεία.
Στις προεδρικές εκλογές στις 7 Οκτωβρίου 2012 νίκησε τον αντίπαλό του, Ενρίκε Καπρίλες και εξασφάλισε και νέα θητεία. Η παγκόσμια οικονομική κρίση και η ισχυρή υποχώρηση των πετρελαϊκών τιμών έχει ήδη οδηγήσει τη Βενεζουέλα και τον Τσάβες σε μια δυσκολότερη περίοδο. Ο δημόσιος τομέας από τον οποίο εξαρτάται το μοντέλο Τσάβες φημίζεται για την αναποτελεσματικότητά του. Και το πρόβλημα αυτό θα οξύνεται όσο μειώνονται οι διαθέσιμοι πόροι. Η Ελ Παϊς γράφει “ο Ούγκο Τσάβες θα κληθεί να κυβερνήσει τα επόμενα χρόνια μια χώρα πολύ διαφορετική, σε έναν κόσμο πολύ διαφορετικό. Θα έχει λιγότερα χρήματα για να ικανοποιήσει ανάγκες που αυξάνονται με μεγάλη ταχύτητα και θα κληθεί να ανταποκριθεί σε κοινωνικές προσδοκίες που αυξάνονται ακόμη πιο γρήγορα”.
Η μάχη με τον καρκίνο
Ο Ούγκο Τσάβες νοσηλεύτηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2011 κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Κούβα. Ίσως όχι τυχαίο το ό,τι ήταν στην Κούβα. Υπεβλήθη σε χειρουργική επέμβαση για πυελικό απόστημα, όπως τότε είπαν οι θεράποντες ιατροί. Η αποθεραπεία διήρκησε περισσότερο από το αναμενόμενο. Πίσω στη Βενεζουέλα οι αντίπαλοί του σαν τα όρνια “μύρισαν” αίμα. Βάζοντας μπροστά το Σύνταγμα δε σταμάτησαν να αναρωτιούνται αν η κατάσταση υγείας του προέδρου, τού επιτρέπει να έχει την επίβλεψη των εθνικών ζητημάτων όντας άρρωστος στο εξωτερικό. Ο Ιούνιος πλησιάζει στο τέλος του και ο Τσάβες βγαίνει στο λαό του για να ανακοινώσει ότι επεβλέθη σε αφαίρεση όγκου στη λεκάνη και ότι θα συνεχίσει να “παλεύει” για τη ζωή του.
Στις 4 Ιουλίου του ιδίου έτους – δηλαδή την ημέρα της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ – ο Τσάβες επέλεξε πανηγυρικά και λίγο θεατρινίστικα να επιστρέψει στη Βενεζουέλα δηλώνοντας ότι είναι ακόμα υγιής. Βέβαια η χημειοθεραπεία συνεχίστηκε. Τον Οκτώβριο βγήκε για να ανακοινώσει ότι νίκησε τον καρκίνο. Ωστόσο, το Φεβρουάριο του 2012 ανάγκαστηκε να παραδεχθεί ότι χτυπήθηκε ξανά από τον καρκίνο και ότι έπρεπε να επιστρέψει στην Αβάνα για μια ακόμα επέμβαση.
Το Δεκέμβριο η ιστορία επαναλαμβάνεται. Συνολικά υπεβλήθη σε τέσσερις χειρουργικές επεμβάσεις. Την 1η του Μάρτη αιφνιδιαστικά οι κυβερνώντες στη Βενεζουέλα ανακοίνωναν ότι ο Τσάβες δίνει μάχη για να παραμείνει στη ζωή. «Ο κομαντάντε είναι άρρωστος γιατί αφιέρωσε όλη του την ζωή σε αυτούς που δεν έχουν τίποτε. Δίνει μάχη για την υγεία, για την ζωή του και εμείς τον συντροφεύουμε. Ξέρετε γιατί παραμέλησε την υγεία του; Διότι αφιερώθηκε ολοκληρωτικά, ψυχή και σώμα ξεχνώντας τις υποχρεώσεις προς τον εαυτό του στο σκοπό του: να δώσει στο λαό μια πατρίδα, να δώσει, σε αυτούς που δεν έχουν δουλειά, ζωή, κατοικία, υγεία, τροφή, μόρφωση. Αυτή είναι η πραγματική αλήθεια».
Για ορισμένους ο Ούγκο Τσάβες θα είναι για πάντα ο αλεξιπτωτιστής σοσιαλιστής, το παιδί του λαού που βρήκε πλουτοπαραγωγικές πηγές και μοίρασε κάπως την πίττα στο λαό αλλά και όρθωσε ένα ανάστημα στις ΗΠΑ. Για άλλους είναι ένας λαϊκιστής, ο οποίος έδωσε πολλά ψίχουλα και τα εξαργύρωσε με προεδρικούς θώκους, ένας απόλυτος μονάρχης που πάταξε τη διαφθορά με το να γίνει 'δικτάτορας” συνταγματικά. Ό,τι κι αν ήταν από τα δύο ή και τίποτα από τα δύο, ήταν επιτέλους μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του 20ου προς 21ου αιώνα. Είχε προσωπικότητα, κάτι που στην πολιτική σήμερα διεθνώς σπανίζει.
Κάτι ακόμα που είπε ο Ούγκο:
"Με ρωτάτε γιατί στείλαμε φυλακή όσα στελέχη μας κλέψανε; Γιατί κλέψανε! Και δεν τους τιμωρήσαμε εμείς αλλά οι θεσμοί. Μου λένε «γιατί άφησες να μπει φυλακή ο υπουργός άμυνας και δεν τον κάλυψες επειδή ήταν προσωπικός σου φίλος;». Μα... γιατί έκλεψε! Πρόδωσε την εμπιστοσύνη μας, την πίστη του λαού στη κυβέρνηση. Πρόδωσαν τον Λαό, τη Δημοκρατία, το Στρατό, την Πατρίδα, το Έθνος; Τιμωρούνται από τη Δικαιοσύνη! Αν τους αφήσεις θα διαφθείρουν κι άλλους. Γι' αυτό φυλακίστηκανΤιμωρώντας τη διαφθορά κρατάμε γεμάτα τα ταμεία και τη Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τη μαφία των τραπεζών μακριά απ' τα πόδια μας. Δεν καταντάμε Ελλάδα!"
Προσευχή στη φυλακή: “Θέε μου, όταν βγω από εδώ και είμαι ελεύθερος να μιλήσω, θέλω να συναντήσω τον Φιντέλ για να του ποιος είμαι και τι σκέφτομαι”.
11°
