Η γενικευμένη ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης αναζωπυρώνει τις συζητήσεις περί παρακμής του δυτικού κόσμου. Ο Ισραηλινός διπλωμάτης, πολιτικός και ιστορικός, καθώς και πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, Σλόμο Μπεν Άμι, επαναφέρει το θέμα στο τραπέζι με άρθρό του που δημοσιεύτηκε στην ισπανική εφημερίδα El Pais.
Ο Μπεν Άμι εντοπίζει ως αφετηρία των σχετικών συζητήσεων την «Παρακμή της Δύσης» (1917), βιβλίο-ορόσημο του Γερμανού ιστορικού και φιλόσοφου Όσβαλντ Σπένγκλερ. Όπως υπογραμμίζει ο Μπεν Άμι είναι μεγάλος ο πειρασμός να θεωρήσει κανείς πως η τρέχουσα οικονομική κρίση σε Ευρώπη και Αμερική επαληθεύει τη σπενγκλεριανή θεώρηση περί «αγριότητας» του καπιταλισμού: μία δύναμη με εγγενή προβλήματα ηθικής φύσεως στη δομή της που οδηγεί αναπόδραστα στη διαφθορά του ατόμου.
Ωστόσο, ο Μπεν Άμι επισημαίνει πως τέτοιου είδους ντετερμινιστικές προσεγγίσεις της ιστορίας συνήθως υπονομεύονται από αστάθμητους παράγοντες, την απρόβλεπτη ανθρώπινη βούληση και στην προκειμένη περίπτωση «την εκπληκτική ικανότητα της Δύσης να ανανεώνεται, ακόμα και μετά από κατακλυσμιαίες απώλειες». Με άλλα λόγια, μπορεί η παντοδυναμία της Δύσης και η ικανότητά της να υπαγορεύει την παγκόσμια τάξη πραγμάτων να τίθενται υπό αμφισβήτηση και να δέχονται ολοένα μεγαλύτερες προκλήσεις από τους ανερχόμενους παίκτες εξ Ανατολής (Κίνα, Ινδία), όμως «η διαδικασία της πτώσης της Δύσης δεν είναι γραμμική και μη αναστρέψιμη».
Για τον παλαίμαχο διπλωμάτη και ιστορικό, δεν χωρά αμφιβολία πως η στρατιωτική όσο και η οικονομική κυριαρχία της Δύσης έχει πλέον περιοριστεί σημαντικά. Για παράδειγμα, το 2000, το ΑΕΠ των ΗΠΑ ήταν οκτώ φορές υψηλότερο από το αντίστοιχο της Κίνας. Σήμερα, είναι μόλις διπλάσιο. Ταυτόχρονα, συνδυασμός παραγόντων όπως η ανισότητα των εισοδημάτων, η γενικότερη απογοήτευση με τους δημοκρατικούς θεσμούς και η απομυθοποίηση του Δυτικού – και δη του αμερικανικού – ονείρου οξύνουν την κρίση της Δύσης.
Για την Ευρώπη ιδίως, ο Μπεν Άμι κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: «Στην Ευρώπη, η κρίση στην Ευρωζώνη έχει αποκαλύψει τις αδυναμίες της δημοκρατίας ως προς την αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, όπως και αδυναμίες στον σχεδιασμό της Ε.Ε. Στην Ελλάδα και την Ιταλία, αποτυχημένοι πολιτικοί έχουν αντικατασταθεί από τεχνοκρατικές κυβερνήσεις». Ενώ προειδοποιεί πως στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν πιέζει για στροφή προς ένα κράτος απολυταρχικών δομών.
Αντίθετα, επισημαίνει πως στις ΗΠΑ, μία σχετική οικονομική ανάπτυξη, όπως και δημιουργία θέσεων εργασίας, αν και επισφαλείς και εύθραυστες, έχουν εμφανιστεί εκ νέου. Ακόμα και αν το 2018 επαληθευτούν οι προβλέψεις που θέλουν την Κίνα να γίνεται η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, η Αστερόεσσα θα παραμείνει πλουσιότερη από την Κίνα.
Και συνεχίζει: «Το να έχεις τη μεγαλύτερη οικονομία ως χώρα είναι ζωτικής σημασίας για μία δύναμη που θέλει να διατηρήσει τη στρατιωτική υπεροχή της και την ικανότητά της να καθορίζει τη διεθνή τάξη πραγμάτων». Η Ευρώπη δεν φαίνεται να ταλαιπωρείται από αντίστοιχες επιδιώξεις. Με την μετα-ιστορική της νοοτροπία, η γηραιά ήπειρος έχει εγκαταλείψει κάθε φιλοδοξία να αποτελέσει υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη. Μία προσκόλληση που δεν έχουν εγκαταλείψει ακόμα οι ΗΠΑ, παρά τη συρρίκνωση του στρατιωτικού τους γοήτρου τα τελευταία χρόνια και τις μειώσεις στον προϋπολογισμό τους για στρατιωτικές δαπάνες.
Ο Μπεν Άμι επισημαίνει πως η Ευρώπη βάλλεται πανταχόθεν από προκλήσεις. Ο Ευρωκεντρισμός τείνει να εκλείψει ως έννοια. Η μοιρολατρία, η γενικευμένη αμφισβήτηση των πραγμάτων, η Αραβική άνοιξη, η ιδιαίτερη περίπτωση του ανερχόμενου γίγαντα, της Κίνας, μία καπιταλιστική οικονομία με έλλειψη αστικών ελευθεριών, περιπλέκουν τα πράγματα και θολώνουν το τοπίο. Ωστόσο, ο Μπεν Άμι κλείνει με μία (συγκρατημένη) νότα αισιοδοξίας, που ίσως ηχεί και ως ευχολόγια: «Η Δύση αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές, όπως πάντα. Όμως οι αξίες της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας που έχουν καθοδηγήσει τον Δυτικό πολιτισμό παραμένουν το όνειρο για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας».
13°
