Ριάλιτι και σίριαλ εν έτει 2021

Τα τέλευταία χρόνια, συνηθισμένοι άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με τον χώρο του θεάματος έχουν γίνει γνωστοί στο πανελλήνιο χάρη στη συμμετοχή τους σε κάποιο ριάλιτι. Αποκτούν αναγνωρισιμότητα και θαυμαστές μέσα σε λίγες μόλις ημέρες και σε ορισμένες περιπτώσεις αποδεικνύονται πραγματικά ταλαντούχοι σε κάποιον τομέα, όπως το τραγούδι ή η μαγειρική. Όσα αρνητικά και αν ενέχει η συμμετοχή σε κάποιο ριάλιτι, το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες στηρίζονται αποκλειστικά στις ικανότητες, το ταλέντο και την προσωπικότητά τους για να διακριθούν, ότι με άλλα λόγια προσφέρεται μία ευκαιρία σε ανθρώπους χωρίς έτοιμες γνωριμίες και υψηλές διασυνδέσεις, είναι σίγουρα θετικό.

Στα αρνητικά χαρακτηριστικά συγκαταλέγεται το γεγονός ότι σε αρκετά ριάλιτι η εξέλιξη των συμβάντων δεν πηγάζει αυθόρμητα από τις επιλογές και τις αντιδράσεις των παιχτών αλλά στηρίζεται αντίθετα σε συγκεκριμένο «σενάριο» που διαμορφώνει την τηλεοπτική πλοκή με τρόπους που εξασφαλίζουν την αγωνιώδη προσμονή των τηλεθεατών.

Μπορεί η τηλεθέαση να ανεβαίνει εντυπωσιακά αλλά ο χαρακτήρας των παικτών σταδιακά αλλοιώνεται αφού παρακινημένοι από την ομάδα παραγωγής βγάζουν τελικά στην οθόνη τον χειρότερο εαυτό τους, προκειμένου να προσδώσουν ενδιαφέρον στο σόου. Η ζήλεια, ο αθέμιτος ανταγωνισμός, το κακόβουλο κουτσομπολιό, ακόμα και η δολοπλοκία είναι στο μενού της ημέρας μέχρις ότου οι συμμετέχοντες και οι επιμέρους ιστορίες τους να θυμίζουν πρωταγωνιστές σαπουνόπερας.

Χωρίς να παραβλέπουμε το γεγονός ότι αυτή η τακτική εκμεταλλεύεται όσους συμμετέχουν, οφείλουμε να νιώθουμε ανησυχία και για τις επιπτώσεις της πλαστής πραγματικότητας στους συστηματικούς θεατές, ιδιαίτερα στα παιδιά και τους εφήβους, που όπως καταδεικνύουν οι έρευνες αποτελούν σημαντικό μέρος του κοινού εκπομπών όπως το Big Brother και το Survivor.

Τα ριάλιτι μόνο ριάλιτι δεν είναι, τελικά, καθώς δημιουργούν μία ψεύτικη πραγματικότητα που βρίθει δραματικών κορυφώσεων με έμφαση στις διαφωνίες των συμμετεχόντων που συχνά εξελίσσονται σε καυγάδες. Έμφαση δίνεται επίσης στο φλερτ και στον έρωτα στην ροζ, ωραιοποιημένη εκδοχή τους γεγονός που ενδυναμώνει τα σεξιστικά στερεότυπα τα οποία στηρίζονται και ταυτόχρονα ενισχύουν το χάσμα ανάμεσα στα φύλα.

Ριάλιτι που υποτιμούν τις γυναίκες, προάγοντας χονδροειδή στερεότυπα που βασίζονται στο κλασικό παραμύθι της Σταχτοπούτας -όπως το The Bachelor- παρουσιάζουν μία ακόμα προβληματική διάσταση αφού ο κύριος αντίπαλος της κάθε συμμετέχουσας είναι οι άλλες γυναίκες: απέναντι σε αυτές θα πρέπει να αμυνθεί και επί αυτών πρέπει να υπερισχύσει ώστε να κατακτήσει ή να κατακτηθεί από τον άντρα. Η περιπόθητη σχέση μαζί του θα αποβεί λυτρωτική αποκλειστικά για τη νικήτρια, ενώ οι συνθήκες ζωής των υπόλοιπων γυναικών που λειτουργούν ανταγωνιστικά προς αυτή, θα παραμείνουν ουσιαστικά αμετάβλητες.

Μπορεί να πρόκειται απλώς για ένα τηλεπαιχνίδι, και όπως σε κάθε παιχνίδι να υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πάντα σε θέση να συνειδητοποιήσουν ότι δεν οφείλουμε να λειτουργούμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και στην αληθινή ζωή. Το ίδιο ισχύει και για τα καθημερινά σίριαλ που ακριβώς λόγω της συχνότητας προβολής τους η πιθανότητα εθισμού για τηλεθεατές κάθε ηλικίας αυξάνεται.

Κάποιες σειρές που γνωρίζουν το τελευταίο διάστημα επιτυχία, όπως είναι «Η γη της ελιάς» (Mega TV) και ο «Σασμός» (Alpha TV) όπου η πλοκή διαδραματίζεται στη Μάνη και στην Κρήτη αντίστοιχα, αποτελούν ενδιαφέροντα παραδείγματα μιας σύγχρονης ηθογραφίας που στηρίζεται στη λεπτομερή σκιαγράφηση των κεντρικών χαρακτήρων της ιστορίας. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα σίριαλ, όπως με κάθε τυποποιημένη ηθογραφία που αναπαριστά τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής, την συμπεριφορά και την ιδεολογία μιας ορισμένης κοινωνίας, βασίζεται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό στην στερεοτυπική απεικόνιση ανθρώπινων χαρακτήρων και σε μανιχαϊστικά δίπολα.

Οι παραγωγοί θεωρούν συχνά ότι η εμφάνιση χαρακτηριστικών τύπων (ο αρρενωπός, λιγόλογος γόης, η όμορφη, αθώα κοπέλα, ο σκληρός μα δίκαιος γαιοκτήμονας, η κακιά πεθερά, η πανούργα ηλικιωμένη που κινεί τα νήματα, ο αφελής, καλοκάγαθος χωρικός κλ.π) καθώς και η ιδιωματική έκφραση των πρωταγωνιστών στους ακατάσχετους διαλόγους που κυριαρχούν, είναι αρκετά ώστε να προσδώσουν αληθοφάνεια και ποιότητα στο προϊόν τους.

Η αλήθεια είναι ότι -ακόμα και όταν η πλοκή έχει ενδιαφέρον- οι δημιουργοί δεν αποφεύγουν ούτε την παρουσία χαρακτήρων χωρίς βάθος και ψυχολογική συνέπεια που γρήγορα μετατρέπονται σε καρικατούρες, μα ούτε και την αναπαραγωγή ξεπερασμένων σεξιστικών προτύπων. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι νεαρές γυναίκες απεικονίζονται ως αθώες υπάρξεις που τυφλωμένες συνήθως από τον έρωτα παρασύρονται σε αυτοκαταστροφικές πράξεις με αποτέλεσμα να έχουν ανάγκη την αρωγή κάποιου άλλου άντρα για να σωθούν, και οι μεγαλύτερες παρουσιάζονται ως μαινάδες που μέσα από απειλές, δολοπλοκίες και αλλεπάλληλες υστερικές εκρήξεις επιχειρούν να ελέγξουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και να επιβάλουν την θέλησή τους.

Αν πρότεινα να κλείσουμε για λίγο τις τηλεοράσεις ώστε να έχουμε περισσότερο χρόνο για αθλητισμό, διάβασμα, μουσική, ποιοτική επικοινωνία, κάποιοι θα θεωρούσαν πως αρέσκομαι στον διδακτισμό. Θα προτείνω λοιπόν να είστε δίπλα στα παιδιά και τους εφήβους όταν παρακολουθούν τηλεοπτικά προγράμματα ώστε, αν χρειαστεί, να σχολιάσετε τα κακώς κείμενα και να απαντήσετε σε τυχόν απορίες τους. Εκτός και αν ανήκετε στην κατηγορία των κηδεμόνων που χρησιμοποιούν την τηλεόραση σαν «νταντά» και «παρκάρουν» τα παιδιά μπροστά στην συσκευή κάθε βράδυ για να έχουν την ησυχία τους.