Συνέντευξη με τον Πέτρο Σκαρμέα, τον σκηνοθέτη της παράστασης «Οδύσσεια Reloaded» που ασκεί τη δική της κριτική πάνω στην Οδύσσεια.
Πολυμήχανος, θαρραλέος, πιστός, ευφυής, συνετός. Πόσα καλολογικά επίθετα έχουν γραφτεί για τον Οδυσσέα; Να ήταν πράγματι έτσι; Μάλλον όχι. Οι χαρακτήρες στα αριστουργήματα δεν είναι δισδιάστατοι, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή. Κανείς δεν έχει μόνο μία πλευρά. Τη σκοτεινή πλευρά της Οδύσσειας προσπαθεί να δει με κριτικό μάτι η ομάδα Asalto μέσα από την παράσταση «Οδύσσεια Reloaded». Το αποτέλεσμα είναι ένα νέο έργο που αποκαλύπτει τις κρυφές επιθυμίες, προθέσεις και ελπίδες των αφανών ηρώων του Ομηρικού Έπους. Ο Οδυσσέας σταματάει και πάλι στο νησί της Κίρκης, περνάει από το νησί των Λωτοφάγων, για μία ακόμη στιγμή αντιστέκεται στις Σειρήνες. Αυτή τη φορά, όμως, δεν είναι ήρωας. Είναι ένας άνθρωπος με τις δικές του αδυναμίες, ένας ακόμη κοινός θνητός. Για να μάθουμε περισσότερα, μιλήσαμε με τον Πέτρο Σκαρμέα, σκηνοθέτη και συγγραφέα της «Οδύσσειας Reloaded”.
Πέτρος Σκαρμέας
Πείτε μας λίγα λόγια για την ομάδα Asalto.
Η ομάδα Asalto δημιουργήθηκε το 2019 από 3 ηθοποιούς κι έναν μουσικό. Μας ένωσε μια κοινή ανάγκη να μοιραστούμε και να μοιράσουμε αγωνίες, φόβους, χαρές, λύπες με όχημα το θέατρο. Θέλαμε να σπάσουμε την απομονωτική στάση που πολλές φορές κυριαρχεί σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο και να ανταμώσουμε με όσο γίνεται πιο δημιουργικό τρόπο. Η δικιά μας στόχευση είναι αυτή η συλλογική συνάντηση να αποκτήσει βάθος χρόνου, αυτό αποτελεί για εμάς ένα στοιχείο ωρίμανσης σε πολλά επίπεδα, όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και πολιτικά και προσωπικά.
Πώς σας ήρθε η ιδέα να… αποδομήσετε τον Οδυσσέα; Μοιάζει αρκετά «τρομακτική» απόφαση.
Την ιδέα για το έργο "Οδύσσεια Reloaded" τη σκάρωνα αρκετό καιρό στο κεφάλι μου. Η πρώτη - πρώτη σπίθα μπήκε όταν έκανα θεατρικό παιχνίδι σ' ένα σχολείο, σε παιδιά δημοτικού, και δουλεύαμε το κείμενο της Οδύσσειας. Τα παιδιά σε μια παρουσίαση ενός επεισοδίου απ' το ομηρικό αυτό έπος, μου δείξανε μια εκδοχή που ο Οδυσσέας φέρεται άσχημα στους συντρόφους του. Εκεί ήταν που μου γεννήθηκε η πρώτη μεγάλη όρεξη για ένα έργο που θα επανεξέταζε τον μύθο του Οδυσσέα. Δε θεωρώ πως είναι μια τρομακτική απόφαση. Τρομακτικό για μένα είναι να επιμένουμε επί χρόνια σε μια μονομερή, απλοϊκή και ανάλαφρη ανάλυση αυτού του μύθου.
Πόσο δύσκολο είναι να βγάζεις το μανδύα του ήρωα από έναν χαρακτήρα που βρίσκεται στο βάθρο εδώ και αιώνες; Και τι αποσκοπείτε με αυτό;
Η αποδόμηση - επανασύσταση του Οδυσσέα ως σύμβολο νομίζω πως συντελέστηκε σταδιακά τόσο συγγραφικά όσο και στις πρόβες. Πολλά αποσπάσματα από την Ιλιάδα και φυσικά την Οδύσσεια παρουσιάζουν μια τέλεια εκδοχή ενός χαρακτήρα που μοιάζει να διαχειρίζεται τα πάντα. Όλα τα πάθη και όλες τις αντιξοότητες. Σε πολλές ραψωδίες βλέπουμε το χολιγουντιανό - μανιχαϊστικό μοντέλο του καλού και του κακού. Ο καλός Οδυσσέας που υποφέρει και η κακιά Κίρκη, η μάγισσα που μεταμορφώνει τους συντρόφους του σε γουρούνια. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας και ο κακούργος ανθρωποφάγος Κύκλωπας. Αν σκαλίσεις όλα αυτά τα επεισόδια, όμως, αντιλαμβάνεσαι πως έχουν συμβεί φρικτά πράγματα στα οποία ο Οδυσσέας έχει συντελέσει. Όπως η συμμετοχή του στον Τρωικό πόλεμο στο πλευρό του Αγαμέμνονα. Η στόχευση μου λοιπόν ήταν να αναδείξω πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που διατρέχουν όλη την ανθρώπινη ιστορία με αφορμή ένα μύθο που λειαίνει και ωραιοποιεί κάθε τι που μπορεί να είναι φρικτό δίνοντας του μια προέκταση πιο πολιτική.
Στο δελτίο τύπου της παράστασης διαβάζουμε ότι «ήρωες που αναγκάστηκαν να σωπάσουν για να λάμψει ο Οδυσσέας, τώρα θα βρουν χώρο να πουν αυτά που θέλουν αποκαλύπτοντας κι άλλες πτυχές της ιστορίας». Δώστε μας ένα παράδειγμα πάνω σε αυτό.
Στο έργο Οδύσσεια Reloaded υπάρχουν τρία πρόσωπα τα οποία στα έπη της Ιλιάδας και της Οδύσσειας κατέχουν ρόλο ελάσσονος σημασίας. Είναι ο Θερσιτής (στρατιώτης ο οποίος αντιδρά και συγκρούεται με τους ανώτερους του), η Βρισηίδα (σκλάβα του Αγαμέμνονα) και η Κίρκη (μάγισσα). Με τη χρήση της μυθοπλασίας και με αποσπάσματα από τα δύο Έπη προσπάθησα να δημιουργήσω σκηνές στις οποίες αυτά τα πρόσωπα, αυτοί - οι σχεδόν κομπάρσοι- θα εκτείνουν λίγο περισσότερο το λόγο τους και τις δράσεις τους. Θα μας αφηγηθούν αυτά που βίωσαν και υπέστησαν απ τους αστραφτερούς Ήρωες - Διάσημους πρωταγωνιστές των Επικών μύθων.
Ο Όμηρος έχει γράψει ένα πράγματι –από πολλές πλευρές- πατριαρχικό κείμενο. Έτσι όμως ήταν η κοινωνία της εποχής όπου έζησε ο ίδιος. Πιστεύετε ότι η Οδύσσεια στη σημερινή εποχή θα γραφόταν διαφορετικά;
Δυστυχώς από τότε μέχρι σήμερα τα περισσότερα «καρκινώματα» των κοινωνιών συντηρούνται. Όπως η πατριαρχία. Η Οδύσσεια και η Ιλιάδα θα μπορούσε να ιδωθεί και ως ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τις κοινωνικές σχέσεις και δομές της εποχής. Ο μιλιταρισμός, η επεκτατική πολιτική των κραταιών και η πατριαρχία νομίζω πως είναι εμφανέστατα στοιχεία και στα δύο Έπη. Ελάχιστα πράγματα θεωρώ πως έχουν αλλάξει στην ουσία τους από σήμερα μέχρι τότε. Είναι απλώς σαν να αλλάζουν οι ηθοποιοί σε μια παράσταση που παραμένει ίδια. Ανοίγει η αυλαία, παίζεται η παράσταση, παλαμάκια και πάμε σπίτι μας. Ευτυχώς υπήρχαν και θα υπάρχουν προσπάθειες για σύγκρουση με αυτή τη σήψη που κυοφορείται στις κοινωνίες. Είναι η μόνη ελπίδα για να «διαβαστεί» η Οδύσσεια κάποια στιγμή αλλιώς.
Τι σημασία έχει να βλέπουμε την πραγματικότητα ενός διαχρονικού θεατρικού έργου υπό το πρίσμα της δικής μας εποχής;
Σημασία έχει νομίζω πρωτίστως ως προς την παρόρμηση που φέρει κάθε άνθρωπος στην εποχή του για να εκφράσει τις αγωνίες, τους φόβους και τις χαρές του τώρα του, μέσα από μια διαλεκτική σχέση με την Ιστορία. Κατά δεύτερο λόγο θεωρώ πως μέσα από παλαιότερα κείμενα σου δίνεται η ευκαιρία να ανακαλύψεις και να γνωρίσεις ταυτότητες και «υλικά» (ψυχολογικού και πολιτικό- κοινωνικού περιεχομένου) τα οποία προϋπήρχαν και συντελέσανε για να δομηθεί αυτή η κοινωνία στην οποία ζεις τώρα. Αποτελούν, δηλαδή, με ένα τρόπο γέφυρες που σου επιτρέπουν να ταξιδεύεις στον χρόνο. Θεωρώ ότι τα πιο πολλά «υλικά» του τότε χρησιμοποιούνται και στο τώρα. Αυτή είναι η αξία της διακειμενικότητας. Όλα τα θεμελιώδη ζητήματα του ανθρώπου με διάφορους τρόπους ανά εποχή έχουν ειπωθεί και εκφραστεί. Η εκάστοτε εποχή απλώς αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο τα εκφράζει. Στην ουσία αυτές οι πανανθρώπινες αγωνίες θα εκφράζονται μέχρι να εκπνεύσει και το τελευταίο ανθρώπινο πλάσμα.
Πώς ακριβώς φωτίζει η σκηνοθεσία αυτή τη διαφορετική προσέγγιση στην Οδύσσεια;
Με χιούμορ θεωρώ, καυστικό ανά στιγμές και με μια τραγικότητα που φέρουν οι ήρωες από τα γεννοφάσκια τους.
Υπότιτλος της παράστασης είναι η φράση «ένα έπος για το γελοίο και το τραγικό». Τι ακριβώς εννοείτε με αυτό;
Αυτός ο υπότιτλος δόθηκε ώστε να αποδοθεί πως μια παρανοϊκή και γελοία συνθήκη - καθεστώς γίνεται το «Κανονικό». Για να γίνω πιο σαφής παραθέτω ένα παράδειγμα από την Οδύσσεια. Η Πηνελόπη (σύζυγος του Οδυσσέα), περιμένοντας τον άντρα της να επιστρέψει απ' τον Τρωικό πόλεμο κατεβαίνει από τα ιδιαίτερα δωμάτια της στη μεγάλη αίθουσα του παλατιού κι εκεί, ανάμεσα στο πλήθος των μνηστήρων της, βρίσκει τον Φήμιο να τραγουδά με την κιθάρα του τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες ήρωες προκειμένου να επιστρέψουν στη πατρίδα τους. Η Πηνελόπη θλίβεται και του ζητάει να αλλάξει τραγούδι, τότε επεμβαίνει ο ανήλικος Τηλέμαχος (γιος του Οδυσσέα και της Πηνελόπη) λέγοντας: «Μητέρα στην καμάρα σου πήγαινε και τις δουλειές σου κοίτα, τον αργαλειό, τη ρόκα, τα πολλά λόγια δεν ταιριάζουνε πάρα στους άντρες μόνο, κι απ όλους πιο σε μένα, γιατί εγώ τούτο το σπίτι κυβερνώ». Εκείνη συμμορφώνεται κι επιστρέφει στο δωμάτιο της. Ο Όμηρος, μέσω αυτού του σχεδόν κωμικού αποσπάσματος, μας αναφέρει πως ένα από τα βασικά και αναπόσπαστα μέρη της ενηλικίωσης ενός αγοριού είναι να επιβάλλει την κυριαρχία του στο θηλυκό γένος.
Τελικά, γιατί ακριβώς μας μιλάει η Οδύσσεια Reloaded; Ποιανού την ιστορία αφηγείται;
Αφηγείται την ιστορία του ανθρώπινου γένους. Την ιστορία των δυνατών και των αδύναμων. Του περιθωρίου και της επιφάνειας. Των φαντασμάτων που δεν πρόλαβαν να γευτούν όσο θα ήθελαν τη ζωή τους όμορφα.
14°
