Ο Ρότζερ Φέντεν έγραψε χωρίς να το επιδιώκει ιστορία. Ήταν ένας από τους πρώτους πολεμικούς ανταποκριτές της σύγχρονης ιστορίας.
Στάλθηκε στην Κριμαία στα μέσα του 19ου αι. προκειμένου να καλύψει τα πολεμικά γεγονότα ανάμεσα στη ρωσική αυτοκρατορία και στις συνασπισμένες δυνάμεις της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του βασιλείου της Σαρδηνίας. Η σύρραξη ήταν ιδιαίτερα αιματηρή, καθώς οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπαθούσαν να εντάξουν στη σφαίρα επιρροής τους όσα περισσότερα εδάφη μπορούσαν από τα ανατολικά της πάλαι ποτέ πανίσχυρης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος αντιμετωπίζεται από τους ιστορικούς ως ο πρώτος που εισήγαγε μεγάλο αριθμό τεχνολογικών καινοτομιών της εποχής (τηλέγραφος, σιδηρόδρομος) αλλά και ένας με πολλαπλά σφάλματα στρατηγικής (ιδίως από τη μεριά των Βρετανών) στο πεδίο της μάχης, που είχε ως αποτέλεσμα χιλιάδες στρατιώτες να χάσουν τη ζωή τους.
Θεωρείται, επίσης, ο πρώτος πόλεμος που καταγράφηκε από πολεμικούς ανταποκριτές (οι οποίοι έστελναν τις πληροφορίες με τηλέγραφο και τις φωτογραφίες με το ταχυδρομείο) και ο πρώτος όπου τα ΜΜΕ εντάχθηκαν σε αυτό που αργότερα ονομάστηκε πολεμική προπαγάνδα (σκόπιμη απόκρυψη γεγονότων κ.λπ.). Ακόμα και ο ίδιος ο Φέντεν είχε λάβει εντολή να αποφύγει τις εικόνες με νεκρούς στρατιώτες, ακρωτηριασμένους και σοβαρά τραυματίες, εστιάζοντας περισσότερο στην παραγωγή εικόνων που δημιουργούσαν την αίσθηση της αποφασιστικότητας και της επιτυχίας της συμμαχικής εκστρατείας στη χερσόνησο της Κριμαίας.
Οι φωτογραφίες, που εκτίθενται από το πρωί της Παρασκευής στο Εδιμβούργο, έρχονται στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά από το 1856. Ο Φέντεν έφθασε στον λιμάνι Μπαλακλάβα στις 8 Μαρτίου 1855 με το πολεμικό πλοίο HMS Hecla, έχοντας μαζί του τον απαραίτητο εξοπλισμό για την καταγραφή των γεγονότων (πλάκες, κασέλες, τρίποδα, φωτογραφικές μηχανές). Μαζί του είχε δύο βοηθούς.
Έμπορος καβάλα σε καμήλα
Για τις ανάγκες του «ρεπορτάζ» είχε μετατρέψει μια άμαξα σε φορητό σκοτεινό θάλαμο. Παρά το μέγεθος, όμως, του εξοπλισμού που είχε φέρει μαζί του, οι δυνατότητες ήταν περιορισμένες. To hardware της εποχής για την καταγραφή μιας εικόνας απαιτούσε έκθεση για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα ο Φέντεν να μπορεί να παράγει φωτογραφίες μόνο από σταθερά «αντικείμενα» σε «στημένες» σκηνές.
O «σκοτεινός θάλαμος» και ένας από τους δύο βοηθούς του, ο Μάρκους Σπάρλινγκ
Στο πλούσιο -για τα δεδομένα της εποχής- υλικό που έφερε μαζί του στο Λονδίνο και το οποίο παρουσιάζεται στην έκθεση, περιλαμβάνονται εικόνες από την καθημερινότητα των Βρετανών στρατιωτών, τοπία, το λιμάνι τη Μπαλακλάβα αλλά και σκηνές από το μέτωπο (π.χ. η «Κοιλάδα της Σκιάς του Θανάτου» -περιοχή κοντά στο λιμάνι, στον δρόμο προς τη Σεβαστούπολη, που σφυροκοπήθηκε από το ρωσικό πυροβολικό).
Συμμαχικές σκηνές - Στο βάθος το λιμάνι της Μπαλακλάβα
Στο υλικό του, πάντως, απέφυγε να εντάξει εικόνες από νεκρούς, τραυματισμένους ή ακρωτηριασμένους στρατιώτες, σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία τέτοιες εικόνες θα πυροδοτούσαν νέες αντιδράσεις για τη χρησιμότητα της εκστρατείας και την αποτελεσματικότητα των βρετανικών στρατευμάτων.
Βρετανοί στρατιώτες
Ανάμεσα στις φωτογραφίες υπάρχει και μία από την «Κοιλάδα της Σκιάς του Θανάτου» -περιοχή όπου εκτυλίχθηκε ένα από τα θρυλικά (χωρίς όμως ουσιαστική σημασία στην έκβαση της τελικής μάχης) γεγονότα του Κριμαϊκού Πολέμου: Η επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας, η οποία έγινε και ταινία. Τη συγκεκριμένη φωτογραφία, πάντως, συνοδεύει αρκετή φημολογία, καθώς αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι οβίδες μεταφέρθηκαν σκοπίμως εκεί από τον ίδιο τον φωτογράφο και τους βοηθούς του.
Ήταν 25 Οκτωβρίου 1854. Η Μάχη της Μπαλακλάβας βρισκόταν σε εξέλιξη. Οι Ρώσοι καταφέρνουν τα τρέψουν σε φυγή δυνάμεις των Βρετανών, οι οποίες αφήνουν πίσω τους ορισμένα κανόνια. Άμεσα δίνεται εντολή στο Ελαφρύ Ιππικό να καταδιώξει τη ρωσική πυροβολαρχία και να πάρει πίσω τα κανόνια.
Λόγω όμως κακής επικοινωνίας, το Ιππικό εστάλη σε μια ολομέτωπη επίθεση στις πανίσχυρες ρωσικές γραμμές, όπου η πυροβολαρχία ήταν καλά προετοιμασμένη. Με τις οβίδες να πέφτουν βροχή οι Βρετανοί ιππείς κατάφεραν να προκαλέσουν φθορές στον αντίπαλο στρατό. Ελάχιστοι από τους περίπου 600 ιππείς σώθηκαν, με την παρέμβαση των γαλλικών δυνάμεων.
Το γεγονός αυτό, πάντως, σε συνδυασμό με τις φωτογραφίες από το μέτωπο ενέπνευσαν έναν από τους δημοφιλέστερους ποιητές της Αγγλίας να γράψει το ομώνυμο ποίημα. Το εν λόγω έργο γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1854 και επαινεί το θάρρος των στρατιωτών, την αφοσίωση στον στόχο, εστιάζοντας παράλληλα στη ματαιότητα και την τραγική κατάληξη μιας πράξης ηρωισμού. Το ποίημα έγινε πολύ γρήγορα δημοφιλές και μοιράστηκε στα στρατεύματα στην Κριμαία προς ανόρθωσης του ηθικού.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, ο Φέντεν θεωρείται ο πρώτος που κατέγραψε μια πολεμική σύρραξη μεγάλης κλίμακας με τόσο ουσιαστικό τρόπο σε μια εποχή που η φωτογραφία βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα. Όταν άφησε την Κριμαία και το πεδίο της μάχης, παρουσίασε το υλικό του στο Λονδίνο, αποκτώντας μεγάλη φήμη. Έφερε μαζί του στην πρωτεύουσα περισσότερες από 300 φωτογραφίες. Το έργο του βοήθησε στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των πολιτικών για τους αναπήρους πολέμου και τους βετεράνους που επέστρεφαν πίσω στην πατρίδα, ανοίγοντας τη συζήτηση για τη χορήγηση επιδομάτων.
Η έκθεση έχει τίτλο «Shadows of War: Roger Fenton’s Photographs of the Crimea 1855».
13°
