Αν και η περιβαλλοντική κρίση έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές σε ταινίες καταστροφής, το Χόλιγουντ δεν έχει βρει ακόμα τον τρόπο να διαχειριστεί το πρόβλημα.
Αν και στο Χόλιγουντ κυριαρχούν οι liberals και οι οικολόγοι που, θεωρητικά, αγκαλιάζουν δέντρα, η κλιματική κρίση δεν φαίνεται να απασχολεί προς το παρόν τους κινηματογραφικούς παραγωγούς. Πράγματι, έχουν γυριστεί ντοκιμαντέρ, όπως το «Μια δυσάρεστη αλήθεια» του γνωστού Δημοκρατικού πολιτικού Αλ Γκορ ή το «Κυνηγώντας κοράλλια» του Jeff Orlowski, καθώς και το «Πριν από τον κατακλυσμό» του Fisher Stevens (μια παραγωγή του Λεονάρντο ΝτιΚάπριο). Αλλά στον χώρο της μυθοπλασίας, η φιλμογραφία είναι πενιχρή. Αν και η περιβαλλοντική κρίση έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές σε ταινίες καταστροφής, συχνά όχι και τόσο επιτυχημένες –ποιος θυμάται το «2012» και το «Geostorm»;– το Χόλιγουντ δεν έχει βρει ακόμα τον τρόπο να διαχειριστεί το πρόβλημα. Εξαιρέσεις υπάρχουν.
Σκηνή από την ταινία «The Day After Tomorrow»
Το «The Day After Tomorrow» (2004) ήταν ένα blockbuster με πρωταγωνιστή τον Jake Gyllenhaal στον ρόλο ενός παλαιοκλιματολόγου που παγιδεύεται σε μια παγοθύελλα πλανητικών διαστάσεων. Η ταινία έμοιαζε να απευθύνεται στην κυβέρνηση του Τζορτζ Γ. Μπους η οποία έδειχνε προκλητική αδιαφορία για το περιβάλλον: από τότε η αδιαφορία έχει επιδεινωθεί. Είχε προηγηθεί το συμπαθητικό κινούμενο σχέδιο «FernGully: The Last Rainforest» (1992) με σκηνικό ένα αυστραλιανό τροπικό δάσος όπου μια ομάδα νεράιδες καλωσορίζουν στην κοινότητά τους τον υλοτόμο Hexxus για να διαπιστώσουν σύντομα ότι ο Hexxus απειλεί το σπίτι τους. Η ταινία ήταν από τις πρώτες που απευθυνόταν στο ευρύ κοινό των παιδιών με σκοπό να τα ευαισθητοποιήσει γύρω από τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι φωνές των χαρακτήρων ήταν γνώριμες: Robin Williams, Tim Curry και Pamela Aldon. Κινούμενο σχέδιο ήταν και το ιαπωνικό «Πριγκίπισσα Μονονόκε» του Hayao Miyazaki (1998) και η ιστορία αφορούσε τη σύγκρουση μεταξύ ανθρώπων-βιομηχάνων και τις δυνάμεις του φυσικού κόσμου οι οποίες παίρνουν την εκδίκησή τους. Γενικά, στην Ιαπωνία παρατηρείται άνθηση των οικολογικών ταινιών, πράγμα φυσικό δεδομένου ότι οι Ιάπωνες έχουν τραυματιστεί από διαδοχικές φυσικές καταστροφές: σεισμούς, πλημμύρες και παλιρροϊκά κύματα. Το «Weathering with You» του Makoto Shinkai (2019) τοποθετεί στο κέντρο της πλοκής το κλίμα το οποίο ένα κορίτσι υποτίθεται ότι μπορεί να ελέγξει: στην πραγματικότητα, ενώ η ταινία χειρίζεται το πρόβλημα, δεν προτείνει λύση και τελειώνει με μια διάθεση μοιρολατρικής αποδοχής.
Σκηνή από την ταινια «Weathering with You»
Η οικο-σάτιρα «Downsizing» του Alexander Payne (2017) με τον Matt Damon και τον Christopher Walz δεν πήρε πολύ καλές κριτικές αλλά δεν του έλειπε το μήνυμα: πρόκειται για μια σάτιρα της προαστιακής ζωής μαζί με μια προειδοποίηση για το είδος περιβαλλοντικής Συντέλειας που μας περιμένει. Όσο για τη μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία του James Cameron’s «Avatar» (2009) ήταν ίσως υπερβολικά διδακτική, αλλά αυτός ήταν ο αρχικός της στόχος. Επίσης, παρατραβούσε χρονικά με αποτέλεσμα η ατμόσφαιρα με την οποία τύλιγε τον θεατή να κουράζει στο τέλος. Παρ’ όλ’ αυτά, το ηθικό της μήνυμα ήταν σαφές: ο πλανήτης πεθαίνει από υπερθέρμανση, τρύπα όζοντας και υπερπληθυσμό. Το 2011, στο «Take Shelter» του Jeff Nichols’s ο νεαρός πατέρας και σύζυγος που υποδύεται ο Michael Shannon έχει οράματα οικολογικής καταστροφής: η ταινία παίρνει το μέρος του καθώς ο άνθρωπος προσπαθεί να προστατέψει την οικογένειά του από μια ολέθρια καταιγίδα.
Ο Bong Joon Ho, γνωστός μας από το «Parasite» που βραβεύτηκε με Όσκαρ, είχε γυρίσει τo «Okja» γύρω από τη γενετική μηχανική και τη μεταχείριση των ζώων, ενώ η προηγούμενη ταινία του «Snowpiercer» (2013) είχε σκηνικό έναν παγωμένο κόσμο, αποτέλεσμα των αποτυχημένων προσπαθειών του ανθρώπου να σταματήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ίσως η πιο μελαγχολική παρουσίαση του προβλήματος είναι η ταινία «First Reformed» (2017) όπου ένας αλκοολικός ιερωμένος (Ethan Hawke) βυθίζεται στην απόγνωση μετά την αυτοκτονία ενός συντοπίτη του οικολόγου. Ο Hawke αρχίζει να συνειδητοποιεί τις ανησυχίες του αυτόχειρα και να ετοιμάζεται για βίαιες πράξεις. Η ταινία σε σκηνοθεσία του Paul Schrader έχει τη συνηθισμένη πενυματική-θρησκευτική διάθεση του Αμερικανού σκηνοθέτη –τιμωρία, λύτρωση– και δεν προσφέρει εύκολες λύσεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος.
Το «Waterworld» του 1995 ήταν μπροστά από την εποχή του: επρόκειτο για ένα κάπως πομπώδες θρίλερ που απεδείχθη φιάσκο και παρ’ ολίγο να καταστρέψει την καριέρα του Kevin Costner. Όμως, η ταινία μιλούσε για το πώς η υπερθέρμανση μπορεί να μας καταστρέψει όλους. Εκείνη την εποχή κανείς δεν έδωσε σημασία.
Το 2019 προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ «The Hottest August» που δεν περιορίζεται στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής αλλά το περιλαμβάνει: η σκηνοθέτρια Brett Story αφουγκράζεται απλούς Νεοϋρκέζους που μιλάνε για τις ανησυχίες τους, από τη συσσώρευση των σκουπιδιών μέχρι την εξαφάνιση των ζωικών ειδών και κλιματική αλλαγή – ένα σχήμα που είδαμε και στην ταινία της Jennifer Baichwal «Payback» όπου όμως οι άνθρωποι που μιλούν επιδεικνύουν άρνηση και διστακτικότητα. Η Baichwal προβάλλει περισσότερο την απροθυμία μας να αντιμετωπίσουμε τα πλανητικά προβλήματα παρά την ανησυχία που δείχνουν οι συνεντευξιαζόμενοι στο «The Hottest August».
Στον χώρο των ταινιών μικρού μήκους, η κλιματική αλλαγή έχει εντονότερη παρουσία. Αλλά, αν και οι μικρές ταινίες κάνουν τον γύρο των «πράσινων» κινηματογραφικών φεστιβάλ –από το Μπουένος Άιρες μέχρι τη Μελβούρνη– δεν αγγίζουν το κοινό του ποπ κορν.
18°
