Μαριάννα Oικονόμου: Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες

Στην πιο πρόσφατη ταινία της, η Μαριάννα Οικονόμου καταπιάνεται με μια ιδιαίτερη παρέα που ζει στον Ηλιά Καρδίτσας. Εκεί στον Ηλιά, ένα απομονωμένο χωριό του θεσσαλικού κάμπου, ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης μαζί με κάποιες υπέροχες κυρίες φτιάχνουν ένα πρωτότυπο εργαστήριο επεξεργασίας ντομάτας. Φυτεύουν τον πολύτιμο σπόρο που έφτασε στη χώρα μας από την Αμερική πριν από πεντακόσια χρόνια και καλλιεργούν βιολογικές ντομάτες με μουσικά γούστα! Στη συνέχεια μαγειρεύουν, δοκιμάζουν, συσκευάζουν και τέλος εξάγουν βιολογικά γεύματα με βάση τη ντομάτα. Όσοι δεν έχετε ήδη δει το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ πιθανόν αναρωτιέστε τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με τον κινηματογράφο.

Η Μαριάννα Οικονόμου μας εξηγεί πώς ζουμερές ιστορίες σαν κι αυτή μπορούν να ξεπεράσουν και τα σύνορα τις χώρας αλλά κυρίως τα σύνορα που κάποιος μπορεί να θέτει στο τι είναι αξιοσημείωτο, ενδιαφέρον και τελικά κινηματογραφικό.

Τι ενδιαφέρον μπορεί να συμβαίνει σε ένα ξεχασμένο χωριό του θεσσαλικού κάμπου;
Ένα «ανθρώπινο θαύμα», μια ιδιαίτερη δυναμική ανθρώπων που έχουν μια ξεχωριστή ματιά στη ζωή, που συνεργάζονται, τολμούν, γελούν και ξεπερνούν εσωτερικά και εξωτερικά «σύνορα».

Μια ιστορία για να αγγίξει το κοινό ποια στοιχεία πρέπει οπωσδήποτε να εμπεριέχει;
Να συναντάει την ψυχή των ανθρώπων και των πραγμάτων, να ανιχνεύει αρχέτυπα και να προκαλεί την ενσυναίσθηση.

Μου φάνηκε πολύ συγκινητικό το γεγονός ότι η προσπάθεια ενός ανθρώπου που ζει σε ένα άγνωστο χωριό της Θεσσαλίας μπορεί να ενδιαφέρει το κοινό παγκοσμίως. Ενώ παρακολουθούμε την ιστορία μιας περιορισμένης μικρής κοινωνίας προκύπτει μια ασύλληπτη οικουμενικότητα. Έγινε αυτό αντιληπτό στο κοινό του εξωτερικού;
Η ταινία ταξιδεύει σε φεστιβάλ ανά τον κόσμο τώρα και είναι εντυπωσιακό το αντίκτυπο που έχει στο κοινό. Ο κόσμος γελάει, συγκινείται, νιώθει μια ζεστασιά με τους «πρωταγωνιστές» και προβληματίζεται με το θέμα της τροφής και της βιωσιμότητας αυτών των μικρών κοινωνιών και τοπικών παραγωγών.

Η ταινία βγάζει πολλή συγκίνηση αλλά και γέλιο ταυτόχρονα. Αντικατοπτρίζει αυτό την καθημερινότητα των πρωταγωνιστών ή είναι μια κινηματογραφικά ωραιοποιημένη εικόνα μιας πολύ δύσκολης καθημερινότητας που βιώνουν οι κάτοικοι της επαρχίας και κυρίως της επαρχίας που δεν είναι δημοφιλής ούτε τα καλοκαίρια ούτε τα Σαββατοκύριακα;
Μάλλον δεν είναι τυχαίο που με το που γνώρισα το χωριό και τους ανθρώπους του δεν σταμάτησα να πηγαίνω και να καταγράφω τη ζωή τους για τα επόμενα 6 χρόνια. Αυτό που με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή είναι ότι σε αυτόν τον τόπο του «τίποτα», συνυπάρχει μια σκληρή καθημερινότητα επιβίωσης με μια πιο «φευγάτη» κατάσταση που αποτελείται από πολύ ιδιαίτερους ανθρώπους, μύθους, μουσική και χιούμορ. Για τον Αλέξανδρο η ζωή είναι ολόκληρη, δεν χωρίζεται σε ώρες δουλειάς και σε ώρες διασκέδασης. Στόχος είναι η κάθε μέρα να εμπεριέχει και τα δύο και αυτό είναι πολύ εμφανές όταν είσαι μαζί τους. Ο πρωτότυπος και συχνά απροσδόκητος τρόπος που κάνουν τα πράγματα προσδίδει στη ζωή τους ένα ιδιαίτερο νόημα, μια χαρά και μια ώθηση να τολμήσουν πράγματα που δεν θα τολμούσαν αλλιώς. Έτσι είναι η καθημερινότητά τους και έτσι είναι αυτοί οι συγκεκριμένοι άνθρωποι.

Η ιδέα του Αλέξανδρου −του πρωταγωνιστή του ντοκιμαντέρ− μπορεί να εμπνεύσει κι άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες ή δείχνει πόσο δύσκολο είναι να καταφέρεις κάτι όταν ο γνώμονας είναι ποιότητα και όχι το κέρδος;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο και αξιοθαύμαστο το εγχείρημα του Αλέξανδρου και της ομάδας του γιατί λαμβάνει χώρα σε έναν τόπο που δεν δίνει αξία σε τέτοιες πρωτοβουλίες, και οι δίοδοι στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων είναι σχεδόν απαγορευτικές για τις μικρές τοπικές παραγωγές. Από τη μεριά των παραγωγών χρειάζεται μεγάλη πίστη, πολύ σκληρή δουλειά, τύχη και κυρίως γνώσεις για το πώς λειτουργεί η διεθνής αγορά. Το παράδειγμα του Αλέξανδρου σίγουρα έχει εντυπωσιάσει, αλλά δεν είναι εύκολο να το τολμήσουν πολλοί. Ευτυχώς πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις. Όπως λέει ο Αλέξανδρος, εμείς στην Ελλάδα έχουμε τη μοναδικότητα της ποιότητας με τους παλιούς σπόρους και το κλίμα μας και αυτό πρέπει να είναι το διαβατήριό μας προς τα έξω. Δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να ανταγωνιστούμε τη ντομάτα των Κινέζων π.χ. Άμα έχουμε και μια ωραία ιστορία να τυλίγει τα προϊόντα μας, τότε το ταξίδι ξεκινάει πιο εύκολα.

Στο ντοκιμαντέρ θίγεται η μοναξιά, η ευρηματικότητα, η παραγωγή, η ζωή στην ύπαιθρο, η απογοήτευση, η επιμονή και πολλά άλλα κοινωνικά θέματα τα οποία και από μόνα του θα μπορούσαν να αποτελούν τη βάση ενός ντοκιμαντέρ. Αυτό το είδατε από την αρχή ή προέκυψαν τόσα θέματα στην πορεία των γυρισμάτων;
Από πολύ νωρίς μου έγιναν αντιληπτά όλα αυτά τα θέματα και στην πορεία αναδύθηκαν ακόμα περισσότερα. Η εμπειρία των γυρισμάτων είχε μεγάλο ενδιαφέρον καθότι η κάθε μέρα επεφύλασσε κάτι καινούριο και διαφορετικό, μια άλλη οπτική, μια άλλη ιδέα. Μέσα σε έναν ακίνητο τόπο, σε ένα κάμπο που χαρακτηρίζεται από μια επαναληπτική κυκλικότητα του χρόνου, υπήρχε μια συνεχής κινητικότητα και ευρηματικότητα. Αυτό ήταν που κράτησε και το ενδιαφέρον μου τόσα χρόνια.

Αλήθεια, πώς αντέδρασαν οι κάτοικοι του χωριού στο γεγονός ότι υπάρχει γύρω τους ένα συνεργείο και τους κινηματογραφεί;
Για το μεγαλύτερο μέρος των γυρισμάτων το συνεργείο ήμουν μόνο εγώ. Πέρασα πολύ χρόνο μαζί τους, είπαμε πολλά, τους άκουσα να λένε τις ιστορίες τους, τους ακολούθησα στις καθημερινές εργασίες τους, εμπιστεύτηκε ο ένας τον άλλο και σύντομα η κάμερα έπαψε να είναι ένα εμπόδιο. Από εκεί και πέρα όταν έφερνα κάποιο συνεργείο, το καλωσόριζαν χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Έχουν συνηθίσει πλέον και στην «επέλαση» διαφορετικών ανθρώπων στο χωριό τους και επιπλέον νομίζω ότι από ένα σημείο και πέρα τους άρεσε το γεγονός ότι ήταν το κέντρο του ενδιαφέροντος. Τους έκανε να αισθάνονται ότι οι ίδιοι αλλά και αυτό που κάνουν έχει αξία.

Τέλος θέλω να ρωτήσω αν οι ντομάτες άρχισαν να ακούν Βάγκνερ για κινηματογραφικούς λόγους ή αν αυτό γινόταν και πριν την παρουσία σας εκεί.
Οι ντομάτες από πάντα άκουγαν μουσική. Ο Χρήστος έπαιζε στα χωράφια λαϊκά ή παραδοσιακά. Το θέμα κάποια στιγμή ήταν το είδος της μουσικής που παίζουν, καθότι ο Αλέξανδρος προτιμάει την κλασική μουσική και κατ' επέκταση πιστεύει ότι και οι ντομάτες θα την προτιμούν. Η ιδέα για Βάγκνερ προέκυψε τελείως αυθόρμητα και αναπάντεχα, ακριβώς έτσι όπως παρουσιάζεται στην ταινία. Και επειδή καμιά ιδέα δεν πέφτει ποτέ στο κενό με αυτούς τους ανθρώπους, αποφάσισαν να το δοκιμάσουν. Η μουσική «διαμάχη» μεταξύ του Χρήστου και του Αλέξανδρου έχει καταλαγιάσει κάπως γιατί, όπως πρότεινε και ο Χρήστος, παίζουν πλέον «μισό λαϊκά - μισό κλασική», και έτσι είναι όλοι ευχαριστημένοι.