Ένας ευσυνείδητος ευπατρίδης του ντιζάιν παλεύει να περισώσει το νόημα της ζωής του. Αυτό είναι το longline της ταινίας «How to steal a chair» του Κωνσταντίνου Καμπούρογλου. Αφιερωμένη στον βίο του Στέργιου Δελιαλή.
Γραφίστας, συλλέκτης με μια απίστευτα ογκώδη συλλογή από «αντικείμενα» και «υπογραφές», ο Θεσσαλονικιός αυτός, θρύλος στην πόλη αλλά και στη χώρα, μιας και το εκτόπισμά του και ως προς το δικό του καλλιτεχνικό μέγεθος ως σχεδιαστής, μα και της συλλογής του, κινούνται στα όρια του πολύτιμου, μοναδικού και αξεπέραστου, κινηματογραφείται με ζητούμενο να αποτυπωθεί η στάση ζωής του. Και για την ακρίβεια ως προς την περιπέτεια του ίδιου μα και της συλλογής του, η οποία παραμένει «άστεγη». Δεν υπάρχει δηλαδή ένα μουσείο, όπου εντός της θα φιλοξενηθεί και θα τελεί κοινή τη θέα, για όλους εκείνους που επιθυμούν να δουν από κοντά και να θαυμάσουν ή μελετήσουν «ζωντανά» τα «αντικείμενα» και την ιστορία τους. Όπως και τη σημαίνουσα θέση αυτών και των δημιουργών τους σε αυτό που λέγεται Ιστορία. Της τέχνης, του σχεδιασμού, της σήμανσης και του σημαινόμενου, επ' αυτού που αποκαλείται Ιστορία και «πρακτικές» του σύγχρονου ντιζάιν. Κι επειδή για να αντιληφθείτε τη σημασία, την περιπέτεια του βίου και όλη την κοσμοθεωρία του Στέργιου Δελιαλή, πριν μιλήσουμε με τον σκηνοθέτη του «How to steal a chair», πρέπει να μυηθείτε περισσότερο στον βίο του, ορίστε ένα μικρό ιστορικό του. Για τους νέους θεατές ως μια «εισαγωγή». Για τους παλιούς ή καλύτερα τους γνώστες του φαινομένου Δελιαλής, ένα φρεσκάρισμα της «περιπέτειας». Και για όλους σας, στην Αθήνα, μια υπενθύμιση: η ταινία θα προβληθεί στο Architecture & Design Film Festival, το Σάββατο 28 (στις 21:00) και την Κυριακή 29 (στις 16:00), στο Μουσείο Μπενάκη.
Ο Στέργιος Δελιαλής είναι designer και συλλέκτης ευρύτερα γνωστός ως ο ιδρυτής του Μουσείου Design Θεσσαλονίκης. Τη δεκαετία του ’90, υπήρχαν ελάχιστα μουσεία στον κόσμο αφιερωμένα αποκλειστικά στο design και ένα από αυτά ήταν το Μουσείο Design Θεσσαλονίκης που λειτουργούσε σε χώρο εμπορικού καταστήματος στην οδό Μητροπόλεως και στέγαζε τη συλλογή Δελιαλή με περισσότερα από 3.000 αντικείμενα βιομηχανικού σχεδιασμού. Γεννημένος το 1944 στη Θεσσαλονίκη, ο Δελιαλής επέδειξε πάθος για το σκίτσο σχεδόν από τη στιγμή που έπιασε μολύβι στο χέρι του. Μοναδικές σπουδές του οι μαθητείες του με έναν αρχιτέκτονα, ένα δημιουργό αφισών κινηματογράφου, έναν τυπογράφο και με τον grafiker Γιάννη Σβορώνο.
Καθιερώθηκε ως γραφίστας με τις πρώιμες δουλειές του: έργα με έντονη την επιρροή της ψυχεδέλειας, όπως το εξώφυλλο από το «Περιβόλι του Τρελλού» του Διονύση Σαββόπουλου και το λογότυπο της θρυλικής ντισκοτέκ Help. Η μετέπειτα πορεία του τον εδραίωσε ως ανατρεπτικό σχεδιαστή εσωτερικών χώρων και το έργο του έγινε αντικείμενο μελέτης σε αρχιτεκτονικές σχολές. Λογότυπα, εταιρικές ταυτότητες και επαγγελματικοί χώροι σχεδιασμένοι από το Δελιαλή, υπάρχουν ακόμα σε πολλά σημεία της Ελλάδας. Από τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα, ο Δελιαλής αγάπησε παράφορα το βιομηχανικό σχεδιασμό και άρχισε να συλλέγει βιβλία, περιοδικά, φωτιστικά, καρέκλες και κάθε λογής χρηστικά αντικείμενα. Υπό τη διεύθυνση του Δελιαλή, το Μουσείο οργάνωσε δεκάδες προσωπικές εκθέσεις (π.χ. Glaser/Palladino, Mario Botta, Michael Graves, Ron Arad) καθώς και πολλές θεματικές εκθέσεις βασισμένες στη μόνιμη συλλογή. Παράλληλα, το Μουσείο οργάνωνε σεμινάρια, ομιλίες και προβολές και γρήγορα εξελίχθηκε σε μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ. Η γενιά που απαρτίζει τη σημερινή ακμάζουσα σκηνή του design στη Θεσσαλονίκη, αναγνωρίζει με ευλάβια την κληρονομιά που άφησε πίσω του το Μουσείο Design.
Το 1997, μια συμφωνία με το Υπουργείο Πολιτισμού, που υποσχόταν μόνιμη στέγη και χρηματοδότηση, δεν εφαρμόστηκε με αποτέλεσμα το κλείσιμο του Μουσείου. Με τη συλλογή σε αποθήκες, ο Δελιαλής πείσμωσε και συνέχισε τις δράσεις του «άστεγου» πια Μουσείου Design. Στο διάστημα 1998-2010, δούλεψε ασταμάτητα για να αναστήσει το Μουσείο και οργάνωσε αμέτρητες εκθέσεις με καλεσμένους όπως ο Alan Fletcher, ο David Tartakover και η Paola Antonelli του MoMa. Σήμερα, στην όγδοη πλέον δεκαετία της ζωής του, ο Δελιαλής ακόμα μιλάει για το design σε όποιον θέλει να τον ακούσει.
Σε πείσμα όσων, υποθέτω, σε συμβούλευαν να ασχοληθείς με κάτι πιο catchy από πλευράς προσώπου ή αναγνωρισιμότητας, εσύ προτίμησες να φτιάξεις μια ταινία για έναν θρύλο «περιορισμένης» εμβέλειας. Εννοώ πως ο Δελιαλής είναι μια περσόνα απίστευτη ως ιστορία για τους ειδικούς του χώρου, μα όχι και τόσο σελέμπριτι «γενικής» ακτινοβολίας για τις μάζες. Όμως, αν κρίνω από τα σχόλια, τον κόσμο που την είδε στη Θεσσαλονίκη, όπως και την «κίνηση» στα διεθνή φεστιβάλ, οι «Κασσάνδρες» διαψεύδονται! Με ποιο κριτήριο επομένως διάλεξες το «θέμα» σου; Και πόσο σταθερά επέμεινες, όπως και από πού πήγασε αυτή η ιδέα για την ταινία;
Γενικά η κουλτούρα του σελέμπριτι με αφήνει αδιάφορο και ποτέ δεν με συγκινούσαν οι ιστορίες που πόνταραν κυρίως στην αναγνωρισιμότητα του πρωταγωνιστή. Το ίδιο ισχύει, σε μεγάλο βαθμό, και με τα ντοκιμαντέρ που καταπιάνονται με κάποιο θέμα απλά και μόνο επειδή είναι «επίκαιρο» και άρα σημαντικό. Για μένα ο Δελιαλής είναι αλληγορία για μια ολόκληρη γενιά: αυτή που πήγε εκδρομή, που ονειρεύτηκε και πάλεψε, αλλά ποτέ δεν ωρίμασε. Το όραμά μου ήταν να φτιάξω μια ταινία που δεν θα κοιτούσε μόνο προς τα πίσω, να πει την ιστορία του Μουσείου Design, και διηγώντας τα να κλαις. Εκείνο που με τράβηξε ήταν η πρόκληση του να καταγράψω το τελευταίο, άγραφο ακόμα κεφάλαιο μιας ιστορίας που θα εκτυλισσόταν κυρίως μέσα στο κεφάλι του πρωταγωνιστή. Η μεγαλύτερη αγωνία μου, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ήταν το αν και κατά πόσο θα κατάφερνα να ισορροπήσω και να παντρέψω τη διάσταση design/μουσείο/θεσμοί με τη διάσταση όνειρα/πάθος/φαντάσματα.
Πώς τη δέχτηκαν στην Αργεντινή; Ξέρεις, παρακολουθώντας χρόνια το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου το κοινό, εξ ορισμού πιο ειδικό και εξοικειωμένο, ψάχνει να γνωρίσει τέτοιους ανθρώπους, υποπτεύομαι πως κι εκεί πρέπει να...
Το Μπουένος Άιρες είναι κατ’ εξοχήν σινεφίλ πόλη, με φεστιβάλ ανεξάρτητου κινηματογράφου που κόβει κάθε χρόνο 300.000 εισιτήρια και ξέρει τι προσφέρει στο κοινό του. Ήρθαν, λοιπόν, να ταξιδέψουν στον κόσμο του Στέργιου Δελιαλή, «υπερασπιστή του ονείρου». Αλλά έφυγαν παραμιλώντας για το πόσο οικεία τους φάνηκε η ελληνική πραγματικότητα που βγάζει η ταινία.
Ποιο είναι το κινηματογραφικό σου Zeitgeist; Τι είδους αφηγήσεις σε ενδιαφέρουν; Και πόσο μακριά ή κοντά με την «Καρέκλα» σκοπεύεις να κινηθείς στο μέλλον; Αν δεν έχεις, φυσικά, ήδη κάτι καινούργιο.
Με ενδιαφέρει η αφήγηση που αφήνει ερωτήματα και γεννάει ενδιαφέρον για το άγνωστο που έρχεται. Με ενδιαφέρουν οι ήρωες που ξεπερνούν τα συναισθηματικά τους όρια και κάνουν πράγματα που ούτε οι ίδιοι περίμεναν. Μου αρέσει ο μαγικός ρεαλισμός, οι ιστορίες μέσα σε ιστορίες, κι η καταστάσεις που σκοτεινιάζουν αναπάντεχα. Όμως η αγαπημένη μου ταινία είναι το «Life of Brian», επειδή λέει με χιούμορ όλα όσα χρειάζεται να πει κανείς για τον πολιτισμό μας.
Η «Καρέκλα» δεν ξέρω τι είναι, αλλά είναι ιστορία που την είπα με το δικό μου τρόπο. Αν σε κάθε μου πρότζεκτ μπορεί κανείς να αναγνωρίσει κάποια από όλα τα παραπάνω, τότε θα έχω περάσει πολύ καλά φτιάχνοντάς το.
Επιστροφή στη Θεσσαλονίκη. Πώς θυμάσαι και τι νοσταλγείς από τα γυρίσματα; Και προπάντων, πώς τα πήγες με τον Στέργιο; Πόσο εύκολος ήταν; Και λόγω υγείας, αλλά και χαρακτήρα, που υποθέτω λόγω σεναρίου, του θυμίζει αυτό το τεράστιο γαμώτο, ως προς τη μη ύπαρξη του μουσείου του...
Η ιστορία του Δελιαλή και του Μουσείου Design είναι ο ορισμός της Θεσσαλονίκης. Κι αυτή ήταν κι η μεγαλύτερη προσωπική μου πρόκληση κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων: θα είναι αυτό που δείχνω εγώ ως Θεσσαλονίκη ανά τις δεκαετίες, αναγνωρίσιμο από τους υπόλοιπους που την ξέρουν και την έζησαν; Και, βέβαια, θα είναι η ιστορία που θα πω αναγνωρίσιμη από όσους την έζησαν με άλλο πρίσμα; Αποφάσισα, λοιπόν, να πω την ιστορία μέσα από τις σχέσεις του Στέργιου: με ανθρώπους, με την αλήθεια, με τον ίδιο του τον εαυτό. Κι αυτό ήταν και η μεγάλη επιτυχία σε ό,τι αφορά τον Στέργιο. Ότι, δηλαδή, η ταινία του έδωσε το κίνητρο να ψαχτεί και να ξορκίσει ορισμένα φαντάσματα. Τίποτα από αυτά, βέβαια, δεν έκανε την καθημερινή συνεργασία μας εύκολη, καθώς η μπάλα των συναισθηματικών του εκρήξεων μας έπαιρνε κι εμάς συχνά-πυκνά. Όλα, όμως, ήταν βασισμένα στην εμπιστοσύνη και τον αλληλοσεβασμό, οπότε και εμείς επιβιώσαμε και ο Στέργιος εκτίμησε τη διαδικασία και το αποτέλεσμα.
Θα τολμούσα να πω πως το πώς φέρθηκε η Θεσσαλονίκη, οι παράγοντές της, οι αρμόδιοι και οι ιθύνοντες στην περίπτωση του Δελιαλή, βάζοντας μέσα και την Αθήνα, υπό την έννοια της αγνόησης μιας τέτοιας συλλογής, εμπεριέχει και το τι -με την κακή έννοια- πάει να πει «ελληνικότητα». Άγνοια, γραφειοκρατία, εμπαιγμός. Και λόγω της Νέας Υόρκης όπου ζεις, μπορείς να μου περιγράψεις πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, αν ο Δελιαλής και η συλλογή του βρίσκονταν εκεί;
Με πολύ απλά λόγια, ο Δελιαλής στη Νέα Υόρκη θα ήταν σεβαστός δάσκαλος. Μπορεί σε μεγάλη κλίμακα, μπορεί και σε μικρή. Αλλά σίγουρα δεν θα πάλευε στα 70 του να αποδείξει ότι κάποτε υπήρξε.
Συμβουλή σε Έλληνες κινηματογραφιστές: 1) Εγκαταλείπετε τη χώρα, ίνα συναντήσετε τα όνειρά σας και πραγματοποιήσετε τις ταινίες σας. Δεν είναι εύκολο, μα ο τολμών νικά. Απλώς έξω το περιβάλλον, ειδικά για τους ταλαντούχους, είναι πιο δίκαιο, οργανωμένο και υπάρχει μια αγορά που κρίνει, ψάχνει, προχωρά και επιβραβεύει. 2) Μείνετε στην Ελλάδα και παλέψτε το όπως μπορείτε. Ο Θεός βοηθός και να λες δεν πειράζει, θα έρθει άσπρη μέρα και για μας. 3) Ούτε το 1 ούτε το 2. Αλλά το 3, που είναι…
Το 3, που είναι… Βρείτε πρώτα τα πραγματικά σας κίνητρα και αποφασίστε πού σας ταιριάζει να παλεύετε. Πού μπορείτε να είστε ο εαυτός σας και να δημιουργείτε με συνέπεια και ειλικρίνεια; Και από πού μπορείτε να κάνετε το δυσκολότερο που, τη σήμερον ημέρα, είναι να βρείτε εσείς το κοινό για την κάθε σας ταινία.
How to Steal a Chair. Architecture & Design Film Festival: Αθήνα / Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Πειραιώς / Προβολές: Σάββατο 28-4 στις 21.00 και Κυριακή 28-4, στις 16:00
22°
Κωνσταντίνος Καμπούρολγου
