«Αθήνα: Η πόλη της σοφίας»: Παρουσίαση του βιβλίου του Bruce Clark για την ιστορία της Αθήνας από τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή ως και το 2018.
Ακούγεται σχεδόν αδύνατο. Πώς να «βιογραφήσεις» την Αθήνα και την ιστορία της μέσα στα στενά όρια ενός μονάχα βιβλίου; Και ακόμη και αν κανείς διαθέτει την αναλυτική ικανότητα να το πράξει, πώς γίνεται να ανακεφαλαιώσεις με φρέσκια ματιά ιστορικά επεισόδια και περιόδους που έχουν καταστεί αντικείμενο συστηματικής μελέτης, ακαδημαϊκής και μη; Και όμως, αν κάτι αποδεικνύει το βιβλίο του έμπειρου δημοσιογράφου του Economist και συγγραφέα, Bruce Clark, είναι πως η Αθήνα επιδέχεται, ακόμη, νέων βιογραφικών εξιστορήσεων. Το βιβλίο του «Αθήνα: Η πόλη της σοφίας» (Athens: City of Wisdom, Head of Zeus, 2021) εγκολπώνει στις περίπου εξακόσιες σελίδες του μία ιστορία περίπου 2.500 χρόνων, από τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή ως και το 2018! Και ανάμεσα σε αυτά τα δύο όρια μυεί τον αναγνώστη και την αναγνώστρια σε «ξεχασμένες» περιόδους, όπως αυτή του Βυζαντίου, της Φραγκοκρατίας και της Οθωμανοκρατίας.
Μία μακρά παράδοση ιστοριών για την Αθήνα ξεκινά από την εποχή που ευγενείς από την Βρετανία, τη Γαλλία και αλλού πραγματοποιούσαν το Grand Tour στο Λεβάντε και έκαναν την καθιερωμένη στάση στην Αθήνα, την πάλαι ποτέ κοιτίδα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Περιηγητές, ιστορικοί, πολιτικοί και ιστοριοδίφες, προσπάθησαν άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε αρκετά αδέξια να συλλάβουν το αθηναϊκό τοπίο και να μεταφέρουν την ιστορία του. Οι προσπάθειες συνεχίζονται με αξιώσεις και στο σήμερα.
Αν κάτι ξεχωρίζει το βιβλίο του Clark, όπως συμβαίνει και με τα έργα του Roderick Beaton, του Mark Mazower και άλλων είναι η ματιά του «τρίτου». Στις σελίδες του βιβλίου η Αθήνα παρουσιάζεται από τη σκοπιά του επισκέπτη, του ανθρώπου που την έζησε την δεκαετία του 1980 και του 1990 αλλά και αυτού που την μελέτησε συστηματικά από τη νεότητά του χωρίς τα δεσμά της εθνικής αυτεπίγνωσης και ορισμένες φορές, γιατί όχι, αλαζονείας. Έτι περαιτέρω, το έργο του Clark εστιάζει σε αυτό που σήμερα ονομάζεται «τοπική» ή «μικρή» Ιστορία, δηλαδή ιστορία δεμένη με έναν συγκεκριμένο χώρο και τόπο, μία πόλη για παράδειγμα.
Στις σελίδες της ιστορίας του Clark η Αθήνα επεκτείνεται και συρρικνώνεται, μεγαλώνει και μικραίνει. Όχι μόνο πολεοδομικά αλλά και πολιτικά – ιδεολογικά. Από πρωτεύουσα της Αθηναϊκής Συμμαχίας, μία ελλαδική πόλη, ασήμαντη δίπλα στη Βασιλεύουσα κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Και από ένα μικρό χωριό στην επαύριο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 σε πολεοδομικό γίγαντα και κέντρο της νέας Ελλάδας. Αυτές οι μεταπτώσεις συνοδεύονται και από το ενδιαφέρον του Clark για την πρακτική, υλική τους αποτύπωση. Χαρακτηριστικά, η Αθήνα του σήμερα παρουσιάζει μία οικιστική, πολεοδομική επέκταση: εστιατόρια, μπαρ, Airbnb, ξενοδοχεία. Παρόμοια με τη νεοκλασική αναγέννηση του δέκατου ένατου αιώνα αλλά σε διαφορετικό πλαίσιο.
Η γραφή του Clark στέκεται επάξια στην παράδοση της βρετανικής ιστοριογραφίας και συγγραφής, πάντοτε πνευματώδης. Καθιστά την ανάγνωση του ογκώδους βιβλίου μία ευχάριστη και απολαυστική περιδιάβαση στα χιλιάδες χρόνια αθηναϊκής ιστορίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τούτου η περιγραφή των εξοστρακισμών στην Αρχαία Αθήνα: «στην αρχή κάθε χρόνου, οι πολίτες της Αθήνας θα ψήφιζαν την απομάκρυνση κάποιου αντιδημοφιλή χαρακτήρα για την βελτίωση της ατμόσφαιρας στην πόλη.»
Τελικά, αν κάτι ξεχωρίζει πραγματικά την ιστορία της Αθήνας, όπως την μεταφέρει και την αντιλαμβάνεται ο Clark, είναι η μη-στατικότητα της περιγραφής. Η απόδραση από το σχήμα της ακμής και της παρακμής της Αρχαίας πόλης, όπως την είδαν κατά το παρελθόν ιστορικοί και επισκέπτες. Αν το παρελθόν της Αθήνας έχει επιπρόσθετη σημασία, είναι γιατί στέκεται σε ευθεία συνέχεια με την παρούσα κατάσταση της πόλης. Μίας πόλης με αντιθέσεις, αντιφάσεις, ασχήμιες και ομορφιές, που ψάχνει τα «πατήματά της» στον σύγχρονο κόσμο. Και αν κάτι καταλαβαίνει κανείς από το βιβλίο του Clark είναι πως η Αθήνα βρέθηκε πολλές φορές στην ίδια θέση και πάντα τα κατάφερε.
22°
