Γεωχωρικά διακυβεύματα, 1821 και μετά, μια απόκλιση: Παρουσίαση του βιβλίου του Ευάγγελου Λιβιεράτου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ζήτη.
«Γεωχωρικά διακυβεύματα, 1821 και μετά, μια απόκλιση»: ένας δύστροπος τίτλος για ένα συναρπαστικό θέμα∙ για τη χαρτογράφηση, τον σχεδιασμό, τη διαχείριση της γης. Αναλύοντας μια σειρά από διαδικασίες που αναφέρονται στο κράτος, στην επικράτεια, στη σχέση του πολίτη με το δομημένο περιβάλλον και με τον διοικητικό μηχανισμό του, ο Ευάγγελος Λιβιεράτος διατρέχει ολόκληρη την ιστορία του ελληνικού κράτους: η δημιουργία και η χρήση των χαρτών, οι οποίοι ακολούθησαν την εξέλιξη των ελληνικών συνόρων, έπαιξε ρόλο οπτικής ρητορικής, ρόλο πολιτικής. Η περιπέτεια της χαρτογραφίας διανύει μια μεγάλη διαδρομή από τις απαρχές της γεωγραφίας ως επιστήμης στην εποχή του Πτολεμαίου και κορυφώνεται στην εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων, των μεγάλων ταξιδιών. Τυπογραφία, Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Αποικισμός.
Μαθαίνοντας για το πώς μετεμφυτεύτηκε η χαρτογραφία στην Ελλάδα, μαθαίνουμε πώς αναπτύχθηκε στη Δύση και στην Οθωμανική αυτοκρατορία, σ’ αυτές τις δύο παράλληλες ιστορίες που διασταυρώνονταν με βία και που χρησιμοποιούσαν τις προσεγγίσεις στη γη για τους πολιτικούς τους σκοπούς. Η γέννηση της γεωπολιτικής, η εξέλιξή της, η διακλάδωσή της σε επιμέρους πειθαρχίες συνοδεύτηκε από τη χαρτογραφική δημιουργικότητα, την επιστήμη, την πολιτική, την τεχνική και την τέχνη. Δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες πολιτικοί που κατανοούσαν τη σπουδαιότητα του να βρίσκεσαι «στο κέντρο» του χάρτη, σε μια αιχμή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, σε ένα σύνορο που φαινόταν επισφαλές. Πάνω από μία φορά η Ελλάδα κινδύνευσε να γλιστρήσει από τον χάρτη: και παρότι ο Ιωάννης Κωλέττης στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα δεν το εξέφραζε με αυτά τα λόγια, ήταν κάτι που του προκαλούσε βαθιά ανησυχία.
Ο Ευάγγελος Λιβιεράτος περιγράφει τις ελληνικές γενιές −γενιά της Βαυαροκρατίας, γενιά της χρεοκοπίας, γενιά του ελληνοτουρκικού πολέμου (1897), γενιά του Α’ παγκοσμίου πολέμου− μέσω των χαρτογραφικών περιόδων οι οποίες έδειχναν τις επιρροές μας, τους κοντινότερους συμμάχους μας, την τεχνολογία της κάθε χρονικής στιγμής, την αισθητική και τον βαθμό οπτικοποίησης∙ το πόσο οι χαρτογράφοι ανεδείκνυαν τις λεπτομέρειες, το πόσες πληροφορίες πρόσθεταν στον κάθε χάρτη και ποιες από αυτές τόνιζαν περισσότερο. Εξάλλου, όπως είναι φυσικό, υπήρχαν «σχολές» χαρτογραφίας, τεχνοτροπίες, τάσεις, και επιρροές μεταξύ των σχολών που συνήθως αναπτύσσονταν σε διαφορετικές χώρες και στηρίζονταν σε διαφορετικές ιστορικές εκτιμήσεις.
Ένα παιχνίδι ιστορίας και εμβάθυνσης στις νοοτροπίες είναι η σύγκριση των χαρτών στη συγχρονία και στη διαχρονία. Αν εξετάσουμε χάρτες της ίδιας εποχής από διαφορετικές χώρες και εξουσίες ή αν ακολουθήσουμε την εξέλιξη του χάρτη μιας συγκεκριμένης περιοχής στο πέρασμα των αιώνων ή των δεκαετιών, παίρνουμε μια πολυσήμαντη εικόνα της γεγονοτικής ιστορίας και της ιστορίας των ιδεών.
Υπήρξαμε μια «αχαρτομάθητη» χώρα κι ο Καποδίστριας προσπάθησε να δημιουργήσει στους Έλληνες μια συναίσθηση του χώρου που θα σήμαινε μια συναίσθηση του εαυτού. Αν την είχαμε ίσως να μην ξεκινούσαμε την εκστρατεία στη Μικρά Ασία, ίσως να μην διαπνεόμασταν από το σύμπλεγμα κατωτερότητας της «μικρής» χώρας που δεν την αφήνουν να μεγαλώσει. Οι «ανήσυχοι» χάρτες, οι ρευστές γραμμές, τα κινούμενα σύνορα είναι πηγή συμφορών: σήμερα γινόμαστε μάρτυρες μιας τέτοιας συμφοράς που προέκυψε από τον ανήσυχο χάρτη της Κριμαίας και στη συνέχεια της ανατολικής Ουκρανίας. Αλλά, αυτή ήταν πάντοτε η μοίρα των χαρτών και η μοίρα των χωρών: προτού ησυχάσουν τα σύνορα εκτυλίσσονται αθόρυβες μάχες στις οποίες συμμετέχουν πολιτικοί, μηχανικοί, στρατιωτικοί και τυπογράφοι. (Περισσότερα για όλα τούτα σε προηγούμενο βιβλίου του Ευάγγελου Λιβιεράτου με τίτλο «Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών: Ιστορίες για την απεικόνιση της διεύρυνσης του κόσμου» πάλι από τις εκδόσεις Ζήτη).
Η ιστορία του Ευάγγελου Λιβιεράτου φτάνει μέχρι την εποχή του ΠΑΣΟΚ, όπου η ιστοριογραφία στράφηκε εναντίον οποιασδήποτε ιστορικής αλήθειας, έγινε πιο λαϊκιστική από ποτέ: η ιστορική αφήγηση προσαρμόστηκε στις επιθυμίες των μαζών και μπήκε στην υπηρεσία τους μαζί με τα ευρω-επιδόματα και τις ευρω-επιχορηγήσεις. Δεν λύσαμε ούτε το πρόβλημα του κτηματολογίου κι όσο για την τακτοποίηση των χρήσεων της γης την αναβάλλουμε διαρκώς παίρνοντας κάπου κάπου μιαν απόφαση που ίσως δεν ικανοποιεί κανέναν. Αλλά, όπως τονίζει ο Ευάγγελος Λιβιεράτος σ’ αυτό το βιβλίο, η επίλυση των προβλημάτων του γεωχώρου είναι προαπαιτούμενα ενός «κανονικού» δημοκρατικού κράτους, ενός ευρωπαϊκού κράτους χωρίς απόκλιση από τα άλλα.
22°
