Γιάκομπ Βάσερμαν: Ο Κάσπαρ Χάουζερ κλεισμένος σε σκοτεινό υπόγειο

Σε πολλούς από εσάς το όνομα Κάσπαρ Χάουζερ θα θυμίζει κάτι, αλλά τι; Κάποιο θεατρικό ίσως; Την ταινία του Χέρτσογκ με τον ίδιο τίτλο. Ένα ποίημα;

Ο Κάσπαρ Χάουζερ υπήρξε ένας γρίφος στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Ήταν την εποχή που ο Καποδίστριας είχε αναλάβει κυβερνήτης στην Ελλάδα όταν στο κέντρο μιας γερμανικής πόλης, της Νυρεμβέργης συγκεκριμένα, ένας δεκαεπτάχρονος νεαρός βρίσκεται να περιφέρεται ανέστιος και δίχως επίγνωση τι του συμβαίνει. Να μιλήσει δεν μπορεί γιατί ποτέ δεν έμαθε τη γλώσσα. Έως τη χρονιά εκείνη ήταν κλεισμένος σε κάποιο υπόγειο στην ύπαιθρο, μακριά από κάθε ανθρώπινη επαφή. Ζούσε στο σκοτάδι.

Φέρνει κάπως στον νου το δικό μας Κωσταλέξι; Ίσως στην πιο ακραία του μορφή.

Ποιος είναι αυτός ο νεαρός; Ποιοι οι βασανιστές του; Κρύβει κάποιο μυστικό ευγενούς καταγωγής; Είναι κάποιο νόθο που θέλησαν να ξεφορτωθούν; Και γιατί, τέλος πάντων, δεν το σκότωσαν; (Βέβαια, σε αυτή την τελική λύση δεν θα είχαμε Κάσπαρ Χάουζερ – όπως δεν θα είχαμε Οιδίποδα, ούτε Ρώμο και Ρωμύλο, ούτε καν Χιονάτη.) Για να υπάρξει μύθος, για να ζωντανέψει η ιστορία, ο ήρωας πρέπει να ζήσει. (Κι αργότερα κάποιος συγγραφέας να αφηγηθεί το περιστατικό κι ένας εκδότης να βγάλει το βιβλίο.)

Δεν έχω δει την ταινία του Χέρτσογκ –είναι, αντιλαμβάνεστε, στα προσεχώς– όμως το μυθιστόρημα που διάβασα του Γερμανοεβραίου συγγραφέα Γιάκομπ Βάσερμαν είναι καθηλωτικό. Γιατί, ως γνωστόν, δεν αρκεί να είναι καλή η ιστορία, το θέμα είναι πώς την αφηγείται κάποιος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο αναγνώστης δεν αφήνει το βιβλίο από τα χέρια του. Από τις σελίδες του δεν ξεπηδάει μόνο το αίνιγμα του νεαρού Κάσπαρ Χάουζερ αλλά κι ολόκληρη εκείνη η εποχή. Οι ευγενείς αλλά κι ο απλός λαός. Η μεσαία τάξη αλλά και το προλεταριάτο (όχι, δεν υπάρχουν πολιτικές αιχμές στο μυθιστόρημα).

Χαίρομαι και τιμώ τις εκδόσεις Σοκόλη που έβγαλαν αυτό το βιβλίο στην πολύ καλή μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού.

Πώς είναι αλήθεια να βρίσκεσαι κλεισμένος σε ένα σκοτεινό υπόγειο επί σειρά ετών; Πώς είναι να σιτίζεσαι με τα απολύτως απαραίτητα; Να μη μιλάς σε άνθρωπο; Να μη βλέπεις το φως του ήλιου; Είναι άραγε χειρότερα από τη σπηλιά του Πλάτωνα; Φτιάχνεις τον δικό σου κόσμο των ψευδαισθήσεων; Και, το σημαντικότερο (για μένα τουλάχιστον): σε τι γλώσσα σκέφτεσαι; Σε τι γλώσσα σκέφτεσαι αφού δεν έχεις ακούσει ανθρώπινη λαλιά; Με τι λέξεις συγκροτείται η σκέψη σου; Τι βλέπεις στα όνειρά σου αφού δεν έχεις παραστάσεις του έξω κόσμου;

Η πεζογραφία του Βάσερμαν είναι στέρεη και δεν εξαντλείται σε θεωρητικούς συλλογισμούς, όπως οι παραπάνω. Ο Βάσερμαν αφηγείται την ιστορία του Κάσπαρ Χάουζερ με την πένα των μεγάλων μετρ της εποχής του, χωρίς να πλατειάζει όπως κάποιοι συγγραφείς που έγραφαν τότε στις εφημερίδες με το κομμάτι κι αναγκάζονταν –για ένα ξεροκόμματο– να τεντώνουν την ιστορία τους ως εκεί που δεν παίρνει κάνοντας τον σημερινό αναγνώστη να βογκάει από απόγνωση.

Προσωπικά, τοποθετώντας το ανάγνωσμα αυτό στη βιβλιοθήκη μου, σκέφτηκα να επισκεφθώ τα μέρη που τριγύριζε ο Κάσπαρ Χάουζερ – ξεκινώντας από τη Νυρεμβέργη. Και να ψάξω να διαβάσω την αυτοβιογραφία του Βάσερμαν «Η ζωή μου ως Γερμανού και ως Εβραίου».