Το αλφάβητο ενός σκηνοθέτη που στο βιογραφικό του μετράει 1.400 παραστάσεις στο εξωτερικό τα τελευταία 30 χρόνια
– και μία (ακόμα) εξαιρετική παράσταση στο Άττις, το «Μάουζερ» του Χάινερ Μίλερ.
Απολαμβάνω: Περισσότερο από τη δουλειά μου, απολαμβάνω την ώρα που ασχολούμαι με τα λουλούδια και τα δέντρα στο μπαλκόνι μου, βλέποντας την Ακρόπολη. Η μεγαλύτερη απόλαυσή μου είναι να παίρνω τους καρπούς από τα δέντρα που έχω καλλιεργήσει – ελιές, πορτοκαλιές, λεμονιές, νεραντζιές!
Βαρβαρότητα: Το κόψιμο του ομφάλιου λώρου του ανθρώπου από το κοινωνικό γίγνεσθαι είναι μια μορφή βαρβαρότητας, μια εκδήλωση φασισμού.
Βαριέμαι: Διαβάζοντας ή ακούγοντας τα ίδια πολιτικά σενάρια εδώ και δεκάδες χρόνια. Βαριέμαι από την επαναληπτικότητα των ίδιων και των ίδιων πραγμάτων. Βαριέμαι όταν ρουτινιάζουν και βαλτώνουν τα πράγματα. Επίσης, με τη δουλειά μου δεν χαίρομαι πια. Την έχω βαρεθεί με τα χρόνια.
Γήρας: Τα γηρατειά πλέον είναι μία μεγάλη περίοδος της ανθρώπινης ζωής. Ο διαρκής φόβος του θανάτου και η μη συμφιλίωση μαζί του μας οδηγούν στα κακά γεράματα.
Δάνειο: Το παρατηρώ στην εικόνα κάποιων ανθρώπων οι οποίοι δανείζονται την εικόνα κάποιων άλλων για να υπάρξουν.
Έρωτας: Προσπαθώ χρόνια να ορίσω την έννοια και δεν τα καταφέρνω. Συνήθως αντιλαμβάνομαι τον έρωτα ως την ανάγκη μου να πάρω από τον άλλον αυτό που δεν έχει και να του δώσω αυτό που δεν θέλει.
Ζωή: Πρέπει να ζούμε την κάθε στιγμή. Να μην αναβάλλουμε για αύριο αυτό που μπορούμε να ζήσουμε σήμερα. Να μη δίνουμε πίστωση στη ζωή.
Ζωντανός: Ζωντανός είναι ο συγκρουσιακός άνθρωπος. Ζωντανός είναι ο πάσχων.
Ηττα: Τη βίωσα από πολύ μικρός. Αποτελεί σημαντικό υλικό και στη ζωή μου και στη δουλειά μου. Πιστεύω ότι η τέχνη δημιουργείται όχι μέσα στην κλίμακα της νίκης, αλλά της ήττας. Ο ηττημένος έχει κριτική ματιά. Ο νικητής ισοπεδώνει.
Θάνατος - Θεός - Θέατρο: Αναζητώντας τον Θεό μέσα από το θέατρο, συναντούμε διαρκώς τη μάσκα του θανάτου.
Ισορροπία: Δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως ο δρόμος προς αυτήν.
Καταξίωση: Δεν πιστεύω στην καταξίωση. Όταν κάνεις μια επιτυχία, αυτό που συναντάς είναι το κενό. Στην επόμενη επιτυχία μεγαλώνει το κενό. Ποτέ δεν αισθάνεσαι την πλήρωση και την καταξίωση. Επίσης, δεν πιστεύω στην καταξίωση που συχνά περιβάλλεται από το θόρυβο των media. Αυτή η κατάσταση γεννά μεγάλα ψώνια. Ανθρώπους που ξεκινούν αθώα, κάνουν μια σκηνική πρόταση, τους καταξιώνει το lifestyle και στη συνέχεια τους χάνει το θέατρο. Εγώ πιστεύω στην αργή διαδικασία μόχθου μέσα στο χρόνο, στην ουσιαστική επικοινωνία και διάλογο με τον εαυτό σου, τους συνεργάτες σου και το κοινό σου.
Κριτική & κριτικοί: Μία κριτική ένα νέο καλλιτέχνη μπορεί να τον δολοφονήσει. Πολλές φορές δε, φτάνει σε ακρότητες και χυδαιολογίες, πράγμα που είναι τριτοκοσμικό φαινόμενο. Ένας κριτικός μπορεί να ανοίξει τα μάτια σε ένα νέο σε σχέση με το καλλιτεχνικό του ολίσθημα, διοχετεύοντάς του γνώση κι ενθαρρύνοντάς τον για τη συνέχεια. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από νέους δημιουργούς.
Λάθη: Αν θέλεις να εξελιχθείς, πρέπει να παραδέχεσαι τα λάθη σου χωρίς όμως ενοχικά πλέγματα, σαν αυτά που δημιουργούν οι θρησκείες και τα δόγματα. Όταν το λάθος μάς ενοχοποιεί, εξέλιξη δεν υπάρχει.
Μεταξουργείο: Θα σας πω μια ιστορία. Το 1969, επί Χούντας, είμαι φαντάρος στην Κόρινθο. Εκεί συναντώ το φίλο μου Τάσο Δήμα, τον οποίο ήξερα και πριν το στρατό, από τη δραματική σχολή. Καθόμαστε κάποιες στιγμές σε ένα πεζούλι και ο Τάσος, που έχει εξαιρετική φωνή, τραγουδούσε καθημερινά ένα τραγούδι της παλιάς επιθεώρησης των αναψυκτηρίων «Κάτω στο Μεταξουργείο μεγαλώσαμε και οι δύο από δώδεκα χρονών». Και του έλεγα «Μα, πώς σου έχει κολλήσει αυτό; Τι σχέση έχουμε εμείς με το Μεταξουργείο;». Ε, πώς τα έφερε η ζωή, χρόνια μετά η ομάδα Άττις αποκτά θέατρο στο Μεταξουργείο και ο Τάσος είναι βασικός μου συνεργάτης.
Μάσκες: Νομίζω ότι δεν θα πέσουν ποτέ στο ελληνικό θέατρο γιατί εδώ υπάρχει ολόκληρο εργοστάσιο μασκών. Είναι στη δομή του Έλληνα η μάσκα και η υποκρισία και τα διπλά και τριπλά παιχνίδια. Ο Έλληνας είναι ταυτόχρονα και στο φως της σκηνής και στο ημίφως του παρασκηνίου. Δεν θα υπάρξει στην πραγματικότητά μας, έτσι όπως τη βιώνουμε, μία τελευταία μάσκα. Μόνο ένα διαρκές fallimento. Μια αιώνια κρίση, μία χρεοκοπία. Και αυτό που βλέπουμε και θα βλέπουμε θα είναι μάσκες σε συνθήκες χρεοκοπίας που θα φέρουν της κωμωδίας το χαμόγελο έτοιμο να γίνει τραγικό. Αλλά ούτε απόλυτα τραγικό θα γίνει ποτέ.
Μούμιες: Στην Ελλάδα υπάρχει ένα σύστημα μουμιοποίησης. Γι’ αυτό και οι νεκροί εδώ δεν πεθαίνουν ποτέ. Λειτουργούν, αποφασίζουν και καθορίζουν τα πράγματα ως μούμιες.
Ξανά: Ξανά, ξαναζώ σε αυτή τη χώρα τα ίδια και τα ίδια πολιτικά σενάρια και κοινωνικά ζητήματα. Τίποτα δεν λύνεται, τίποτα δεν προχωράει. Είναι σαν αυτή η χώρα να μην έχει πάει μπροστά ούτε ένα βήμα. Σα να έχει χάσει την ταυτότητά της, να μην έχει κέντρο, να μην έχει μέλλον. Ξανά καθηλωμένη στην καθημερινή μιζέρια, σα να μην μπορεί να διασχίσει το παρόν για να προχωρήσει στο μέλλον.
Ομάδα: Όσο και αν ταξιδεύω μόνος μου σκηνοθετώντας στο εξωτερικό, νοσταλγώ πάντα την ομάδα Άττις, που είναι και η οικογένειά μου. Πιστεύω ότι η ομάδα είναι ένας μικρός πυρήνας. Και πολλές δημιουργικές ομάδες-πυρήνες μπορούν ίσως να βοηθήσουν λίγο στην αλλαγή των πραγμάτων. Η ομάδα κοιτάει στο μέλλον. Η μονάδα συνήθως στον τάφο.
Πίστη: Να πιστεύεις και να αμφισβητείς αυτό που πιστεύεις.
Παιδεία: Με τρώει το βάσανο της έλλειψης παιδείας που είναι μια μεγάλη πληγή στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο. Βλέπω πολλούς ηθοποιούς με κώδικα εικονικής πραγματικότητας. Γιατί να δημιουργούμε δυστυχισμένους νέους ανθρώπους που καταλήγουν σε κακά τηλεοπτικά σίριαλ ή γκαρσόνια σε μπαρ;
Πατέρας: Ο πατέρας μου ήταν φίλος του κρασιού. Όταν μεθούσε, έλεγε μια σουρεαλιστική φράση απευθυνόμενος σε μένα, την οποία ποτέ δεν μπόρεσα να αποκωδικοποιήσω: «Πουλιά και πλάνα τα λένε αεροπλάνα». Και τελικά σε όλη τη ζωή μου είμαι στα αεροπλάνα και στα πλάνα.
Ρήξη: Αναγκαίο στοιχείο της ζωής μας και της δουλειάς μας. Οι ρωγμές δημιουργούν νέες σκέψεις, νέες αποφάσεις, νέους προορισμούς την εξέλιξη.
Σιωπή: Εμπεριέχει όλους τους ήχους και τις λέξεις. Η σιωπή είναι ο χρόνος του θανάτου και ο χώρος της ζωής.
Σκηνοθεσία: Εδώ βλέπεις τα πιο τρελά πράγματα. Όλοι σκηνοθετούν σήμερα. Ηθοποιοί, οικονομολόγοι, ψυχολόγοι, φωτιστές, σκηνογράφοι. Εδώ όλοι τα ξέρουν όλα και όλοι τα κάνουν όλα. Σκηνοθετούν γιατί η σκηνοθεσία είναι ταυτόσημη με την εξουσία. Γιατί τους δίνει τη δυνατότητα να έχουν ένα πόστο και κατ’ επέκταση μια δύναμη και ίσως μια θέση σε ένα δημόσιο φορέα.
Τραύμα: Το τραύμα που αιμορραγεί είναι για μας τους καλλιτέχνες πηγή έμπνευσης, δημιουργίας, παιδείας. Ζούμε μια πολύ άσχημη πραγματικότητα στην Ελλάδα. Κακές ειδήσεις, σάπιες εικόνες, ένας λαός που έχει απομακρυνθεί από τα ζωτικά του προβλήματα και τα τραύματά του.
Υπομονή: Από πολύ μικρός άσκησα την υπομονή μου, γιατί μετά τον Εμφύλιο βρέθηκα από τη μεριά των ηττημένων. Υπέμεινα πολλά τότε αλλά και πολύ αργότερα με την παράσταση των «Βακχών», όταν δέχθηκα απίστευτες επιθέσεις από τους Έλληνες «λόγιους-κριτικούς». Τότε, η υπομονή μου και η επιμονή μου ατσαλώθηκαν – όπλα πολύτιμα σε αυτή τη δύσκολη περιπέτεια που είναι η τέχνη του θεάτρου.
Φόβοι: Θα χρησιμοποιήσω τη φράση του δασκάλου μου Χάινερ Μίλερ «Ο φόβος είναι η μάσκα του θανάτου». Σε ό,τι αφορά τους προσωπικούς μου φόβους, φοβάμαι το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες.
Χιούμορ: Στις πιο δύσκολες στιγμές, όταν δεν διαφαίνεται καμία ορατή λύση στον ορίζοντα, το καταφύγιό μου είναι το χιούμορ. Και συνήθως τότε μιλάω με φίλους που έχουν χιούμορ και όταν ξαναεπιστρέφω στο πρόβλημα, αυτό λύνεται διά μαγείας από μόνο του.
Ψέματα: Στο θέατρο αναζητώντας την αλήθεια, όπως λέμε, δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να ζυμώνουμε και να ζυμωνόμαστε με το ψέμα. Όλη αυτή η προσπάθεια της αναζήτησης της αλήθειας στην τέχνη δεν είναι παρά ένα πολύ μεγάλο ψέμα. Η αλήθεια στην τέχνη είναι ένα πολύ μεγάλο λυτρωτικό ψέμα.
Ώρα: …να πάω στην πρόβα του «Μάουζερ», με περιμένουν οι ηθοποιοί μου.
14°
