Μια, υποτιθέμενη, φράση του ποιητή Κωστή Παλαμά κοινοποιείται από διάφορους χρήστες στα social media, αλλά και από blogs. «Ο Πατριωτισμός είναι έμφυτος, και εγώ είμαι εθνικιστής!». Είπε άραγε κάτι τέτοιο ο ποιητής;
Υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές στην παραπάνω ρήση, αλλά η αναζήτησή μας δεν επέφερε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα ως προς την εύρεση κάποιας αξιόπιστης πηγής, είτε αυτό είναι βιβλίο, είτε ποίημα, κείμενο ή συνέντευξη.
Το σίγουρο είναι ότι ο Εθνικισμός ως έννοια στην εποχή του δεν είχε το αρνητικό εννοιολογικό περιεχόμενο που έχει προσλάβει τα τελευταία χρόνια, όπου ο ιδιότυπος εθνικισμός συνιστά μέσο αυτοπροβολής κάθε πολιτικά παρανοϊκού, που πλέον μπορεί να βρει βήμα μέσω του διαδικτύου.
Η λέξη «εθνικισμός» (συνεπώς και τα παράγωγά της) δεν είναι ελληνική λέξη. Είναι μεταφραστικό δάνειο από τα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά κ.λπ.: nationalisme, nationalism, Nationalismus. Στα ελληνικά, μαρτυρείται (σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη) από το 1859. Κι εννοούσε την ιδεολογία που έθετε ως πολιτικό θεμέλιο του κράτους την έννοια του έθνους και όχι π.χ. τη θρησκεία ή το βασιλιά. Το πιο πιθανό είναι ο Παλαμάς να τη γνώριζε. Δεν θεωρώ όμως καθόλου πιθανό, ο αυλόδουλος Παλαμάς να αυτοχαρακτηριζόταν εθνικιστής. Ούτε καν το να έβαλε πατριωτισμό και εθνικισμό στην ίδια πρόταση. Ήταν τότε απολύτως ανόμοια μεγέθη, ακόμα πιο πολύ από ό,τι τώρα.
Δεν βρήκα να έχει πει τέτοιο πράγμα, βρήκα όμως πως έχει πει ακριβώς το αντίθετο! Στα «Άπαντά» του, τόμος Α’ σ. 22, ο ίδιος ο ποιητής γράφει για το ποίημα «στίχοι στην πατρίδα μου»:
«Δίνουν (ενν. οι στίχοι) το σύνθημα πως κάτι σπέρνεται προμηνώντας κάποια μεταστροφή που αγάλια αγάλια θ’ ανθίσει, στην ιδεολογία μας, στην αισθητική μας. Η πατριδολατρία. Πατριδολάτρης είμαι, όχι εθνικιστής·σιχαίνομαι και τη λέξη και την ετικέττα».
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από ένα βιβλίο του 17τομου έργου που εκδόθηκε το 1984 από το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά.
22°
