Στις Βρυξέλλες με αγάπη

Μια συναρπαστική πολιτική αφήγηση είναι, νομίζω, επιτακτική ανάγκη για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Aν και στην Ενωμένη Ευρώπη οφείλουμε τη διαρκή ειρήνη και τον πολιτισμό μας -τη διατήρηση και πρόοδο των ανθρωπιστικών αξιών- πολλοί ανάμεσά μας έχουν πιστέψει την αντι-ευρωπαϊκή προπαγάνδα. Αυτή η προπαγάνδα στηρίζεται σε «εναλλακτικά δεδομένα», δηλαδή σε ψέματα, ώστε να προκαλέσει διάφορες φοβίες και να υπονομεύσει την ενότητα των Ευρωπαίων. Εγώ πάντως, ως Έλληνας πολίτης, νιώθω ευγνωμοσύνη για την ΕΕ: για τους ανθρώπους που υλοποίησαν την ιδέα -μια παλιά ιδέα, ασχημάτιστη, που ωστόσο υπήρχε από τον Μεσαίωνα- και εκείνους που, αργότερα, στην Ελλάδα, αντιστάθηκαν στον λεγόμενο Τρίτο Δρόμο, ο οποίος, στην πραγματικότητα μάς ένωνε με τον Τρίτο Κόσμο.

Είμαι σαράντα ετών: δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν η ζωή μου αν είχαμε προσεγγίσει και συνασπιστεί με μη ευρωπαϊκές χώρες, όπως επιθυμούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου και το ΚΚΕ. Πώς θα ήταν η ζωή μας; Και πάνω απ’ όλα, πώς θα σκεφτόμασταν; Ίσως ήμασταν ακόμα πιο εθνικιστές, ακόμα πιο συντηρητικοί, ακόμα πιο χοντροκέφαλοι· ίσως μάλιστα να μην είχαμε απαλλαγεί έστω εν μέρει από τα οθωμανικά ήθη, από τις καθημερινές βαρβαρότητες που βάραιναν την ελληνική κοινωνία. Τι περίεργο που μετά από τόσο γενναιόδωρη βοήθεια σε όλες τις περιστάσεις, πολλοί Έλληνες ρίχνουν στην ΕΕ το φταίξιμο για τα δικά μας, εθνικά και ατομικά λάθη! Γι’ αυτό λέω ότι χρειάζεται μια συναρπαστική αφήγηση που να βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Η Κίνα και η Ρωσία έχουν εντείνει τις παρεμβάσεις τους στην Ευρώπη και στη γειτονιά της παρουσιάζοντας την ΕΕ και τα δημοκρατικά συστήματα γενικότερα ως πολύ αδύναμα, διεφθαρμένα, μαλθακά, δυσκίνητα, χωρίς «χαρισματικούς» ηγέτες κτλ. Αυτή η προπαγάνδα βρίσκει γόνιμο έδαφος καθώς οι οικονομικές δυσκολίες, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις που πυροδοτήθηκαν από τη μεγάλης κλίμακας μετανάστευση και την πανδημία Covid-19 έχουν κλονίσει τον πυρήνα της εμπιστοσύνης του κοινού: οι Ευρωπαίοι φοβούνται για τα χρήματά τους, για την ταυτότητά τους και για την ίδια τους την ύπαρξη. Πραγματικά, έχουμε πολλά να χάσουμε. Μια ευρωπαϊκή αφήγηση πρέπει να αντιμετωπίσει αυτή τη δυσφορία -και την αχαριστία- και να προσφέρει διαβεβαίωση σ’ εμάς τους Ευρωπαίους πολίτες. Τι διαβεβαίωση; Ότι θα κρατήσουμε σε απόσταση τις αυταρχικές πολιτικές δυνάμεις, ότι δεν θα επανέλθουμε στο κλειστό έθνος-κράτος, ότι θα υπερασπιστούμε και θα διαδώσουμε σε όποιον ενδιαφέρεται τον ευρωπαϊκό μας πολιτισμό. Ούτως ή άλλως, τα επιχειρήματα των αντι-ευρωπαϊστών είναι σαθρά: λένε ότι η ΕΕ είναι υπερβολικά τεχνοκρατική και βαρετή, λες και μια ένωση κρατών έχει δημιουργηθεί για να μας διασκεδάζει. Το θέμα είναι να πειστούν όλοι αυτοί οι λεβεντοπατριώτες ότι η συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη όλων των χωρών -ανάπτυξη οικονομική, νομική, κοινωνική- καθώς και για την προστασία του πλανήτη. Το ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα πλανητικά προβλήματα με τοπικές κυβερνήσεις το καταλαβαίνει ακόμα και ένα παιδί. Αντί να γυρίσουμε στο έθνος-χωριό, η προοπτική μας θα έπρεπε να είναι ο ευρωπαϊκός στρατός, η ευρωπαϊκή δασική και πυροσβεστική υπηρεσία, η ευρωπαϊκή αστυνομία - με λίγα λόγια η ομοσπονδοποίηση.

Τι θα κάναμε στην πανδημία χωρίς την ΕΕ; Τα κράτη μέλη συμφώνησαν σε πακέτο βοήθειας 750 δισεκατομμυρίων ευρώ για την αντιπετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων - χώρια το ευρωπαϊκό σύστημα των εμβολιασμών που προστάτευσε εκατομμύρια ανθρώπους από την ασθένεια. Πολλά από όσα έχουν συμβεί φαίνονται δεδομένα και φυσικά για μας τους σημερινούς σαραντάρηδες, αλλά θα έπρεπε να ξέρουμε ότι πριν από το 1980 η Ελλάδα ήταν μια μικρή, ασήμαντη χώρα που στα μάτια των περισσοτέρων, και εμών των ιδίων, αποτελούσε μέρος της Μέσης Ανατολής. Ποιες ακριβώς είναι οι αξίες της Μέσης Ανατολής; Αυταρχικά καθεστώτα, πολιτική και οικονομική αστάθεια, Ισλάμ και Σαρία.

Το Brexit με κλόνισε πολύ. Θεώρησα πάρα πολύ λάθος τη στάση του Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ και άλλων αξιωματούχων της ΕΕ που δεν προσπάθησαν αρκετά ώστε να το αποτρέψουν. Η Βρετανία είναι η ραχοκοκαλιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού, πώς φτάσαμε να μην τη θέλουμε στην ΕΕ; Και πώς επιτρέψαμε την αντιευρωπαϊκή εθνικιστική προπαγάνδα να ταΐσει με ψέματα τους μισούς Βρετανούς; Νομίζω ότι η ΕΕ δεν έχει καλό γραφείο δημοσίων σχέσεων: η καλή επικοινωνία δεν είναι απλώς η προβολή των γεγονότων αλλά η δημιουργία και η διάδοση ενός επιχειρήματος που απευθύνεται τόσο στη λογική όσο και στο συναίσθημα. Το 1975, ένα περίφημο πείραμα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ έδειξε πώς η παρουσίαση επιστημονικών αποδεικτικών στοιχείων έχει ελάχιστη επίδραση στο μυαλό των ανθρώπων όταν έχουν ήδη σχηματίσει γνώμη: τα γεγονότα από μόνα τους δεν αρκούν. Αλλά ίσως κι αυτό αλλάζει προς το καλύτερο: η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εμφανίζει ένα ευρωπαϊκό πρόσωπο που αναδεικνύει τις μεγάλες ευρωπαϊκές αρετές με έναν τρόπο που αγγίζει πολλούς ανθρώπους.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι για τις αποτυχίες μας δεν ευθύνονται «οι Βρυξέλλες»: «οι Βρυξέλλες» έχουν τη δύναμη και τη δικαιοδοσία να μας βοηθήσουν, αλλά προς το παρόν δεν έχουν καμιά ισχύ ούτε να μας βλάψουν, ούτε να μας σώσουν από τον ίδιο μας τον εαυτό. Εξάλλου, νομίζω πως πρέπει να σταματήσουμε το τροπάρι περί βαθιά διχασμένου και ταραχώδους κόσμου: αυτό δεν ισχύει. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος σημάδεψε τον 20ό αιώνα και συνέβη μόλις 21 χρόνια μετά το τέλος του πρώτου· ακολούθησαν αιματηρές συγκρούσεις, καταστροφές, τραγωδίες, τρομοκρατία - παρ’ ολίγο να ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος… Η εποχή μας, αυτά τα σαράντα χρόνια στα οποία βρίσκομαι κι εγώ στον κόσμο είναι λιγότερο ταραχώδης από ποτέ. Η ΕΕ εγγυάται σήμερα την ειρήνη σε μια ήπειρο που έχει γίνει θέατρο σφαγών: το ότι καταφέραμε να συμφιλιωθούμε με τη Γερμανία, με τις καινούργιες της γενιές, μου φαίνεται μεγαλειώδης απόδειξη του φιλειρηνικού και ανθρωπιστικού ευρωπαϊκού πνεύματος.