Η στρατηγική αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ευρύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
Το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» ακουγόταν πριν σαράντα και πλέον χρόνια σε διαδηλώσεις αριστερών κομμάτων στην Ελλάδα. Πέραν των χρόνων που έχουν περάσει, σήμεραακούγεται απαρχαιωμένο ακόμη και από τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει προ πολλού αντικαταστήσει την «ΕΟΚ» – Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Οι διαδοχικές μετονομασίες, διευρύνσεις των αρμοδιοτήτων της και προσθήκες νέων χωρών ενίσχυσαν την προοπτική μιας πραγματικά ενωμένης, ομοσπονδιακής Ευρώπης (κάτι σαν «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»).
Τα τελευταία χρόνια όμως, αυτή η σχεδόν μηχανιστική πορεία προς ευρύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση φαίνεται να έχει επιβραδυνθεί, με τις «Βρυξέλλες» να θεωρούνται αιτία δεινών από κάποιες κυβερνήσεις και χώρες, και με φυγόκεντρες δυνάμεις να εμφανίζονται, πιο εντυπωσιακά στην περίπτωση της Βρετανίας με την έξοδό της από την ΕΕ (Brexit). Βέβαια, παρά τη σταδιακή αποδυνάμωση του κινητήριου γαλλο-γερμανικού άξονα της ευρωπαϊκής μηχανής, με την ισχυροποίηση της Γερμανίας μετά την ενοποίησή της αλλά και με την καλύτερη οικονομική της απόδοση σε σχέση με τη Γαλλία, υπάρχουν και θετικές εκπλήξεις με βήματα προόδου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το Ταμείο Ανάκαμψης από τον κορωνοϊό.
Προκύπτει όμως και ο πόλεμος στην Ουκρανία, που μάλλον δεν θα έπρεπε να ξαφνιάσει τους ιθύνοντες της ΕΕ, αφού οι Συμφωνίες του Μινσκ για τις περιοχές του Λουχάνσκ και Ντονέτσκ, επί της ουκρανικής επικράτειας, δεν εφαρμόζονταν στην πράξη. Μεγάλη ιστορία που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε, η Ρωσία κάποια στιγμή «τα βροντάει» όλα, αφήνει τα προσχήματα και εισβάλλει στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου του παρόντος έτους. Οι συνέπειες γνωστές: χιλιάδες θάνατοι Ουκρανών αμάχων, επιπλέον των χιλιάδων θανάτων Ουκρανών και Ρώσων στρατιωτών, εκατομμύρια οι πρόσφυγες από την Ουκρανία σε γειτονικές χώρες κυρίως της ΕΕ και ακόμη περισσότεροι οι εκτοπισμένοιεντός της Ουκρανίας, τεράστιες καταστροφές σε κτίρια και υποδομές, αποστολή δισεκατομμυρίων σε στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση στην Ουκρανία, βαρύτατες κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ κατά της Ρωσίας και καταδίκη της εισβολής με μεγάλη πλειοψηφία από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (όχι όμως από το Συμβούλιο Ασφαλείας λόγω του ρωσικού βέτο), τεράστια άνοδος παγκοσμίως των τιμών των ορυκτών καυσίμων με την Ευρώπη να προσπαθεί να απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια, αλλά και τεράστια άνοδος παγκοσμίως των τιμών σιτηρών και λιπασμάτων που για διαφορετικούς λόγους δεν μπορούν να εξαχθούν από Ουκρανία και Ρωσία.
Παράλληλα μπαίνει δυναμικά στη σκηνή το ΝΑΤΟ, παλιός γνώριμος του ευρωπαϊκού χώρου και κοινός στρατιωτικο-πολιτικός μηχανισμός Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής. Χωρίς να επεμβαίνει άμεσα υπέρ της Ουκρανίας, σε προσπάθεια αποφυγής γενίκευσης της σύρραξης και αύξησης των πιθανοτήτων ακόμη και πυρηνικού πολέμου, το ΝΑΤΟ ενεργοποιείται υποστηρίζοντας τη μεταφορά εξοπλισμού και πολεμικής τεχνογνωσίας στην Ουκρανία και ισχυροποιώντας την παρουσία συμμαχικών στρατευμάτων, περιλαμβανομένων και από ΗΠΑ, σε χώρες μέλη του που ουσιαστικά περιζώνουν το ευρωπαϊκό κομμάτι της Ρωσίας. Η ΕΕ συντάσσεται πλήρως με αυτές τις ενέργειες, με τη συντριπτική πλειοψηφία των μελών της να είναι ουσιαστικά και μέλη του ΝΑΤΟ, μετά τα αιτήματα ένταξης στη συμμαχία των πρώην ουδέτερων Φινλανδίας και Σουηδίας που τελούν υπό επικύρωση. Μόνο οι άλλες δυο ουδέτερες χώρες της ΕΕ, Αυστρία και Ιρλανδία, και τα παραδοσιακά μέλη του Κινήματος των Αδεσμεύτων Κύπρος και Μάλτα είναι πλέον μέλη της ΕΕ χωρίς να είναι μέλη του ΝΑΤΟ, αντιπροσωπεύοντας μόλις 15 εκατομμύρια σε σύνολο περίπου 450 εκατομμυρίων που είναι ο συνολικός πληθυσμός της ΕΕ.
Αυτή η ουσιαστική ταύτιση, ή μήπως είναι απορρόφηση της ΕΕ από το ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, φαίνεται να οδηγείσε πάγωμα, αν όχι εγκατάλειψη, της διαδικασίας αυτόνομης παρουσίας της ΕΕ στη διεθνή σκηνή, αμυντικά και γεωπολιτικά. Στην καλύτερη των περιπτώσεων η ΕΕ θα μπορούσε να αναδειχθεί σε έναν πόλο δημοκρατίας, ευημερίας και σταθερότητας σε ένα πολυ-πολικό κόσμο με τις ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ρωσία και άλλες χώρες από τις BRICS και το G20 μεταξύ των άλλων πόλων. Σε ένα τέτοιο κόσμο, που ίσως υπήρξε εν μέρει για λίγα χρόνια αμέσως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ θα της επέτρεπε να διαφωνήσει με αποφάσεις όπως η εισβολή των ΗΠΑ υπό τον Πρόεδρο Μπους (υιό) στο Ιράκ το 2003 ή οι επιπλέον αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν, η υπονόμευση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών με την δήλωση αποχώρησης από την Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας υπό τον Πρόεδρο Τραμπ την περίοδο 2017-2020.
Τώρα όμως η καλύτερη των περιπτώσεων φαντάζει όνειρο θερινής νυκτός. Όχι μόνο είναι η ΕΕ τελείως προσδεδεμένη στις ΗΠΑ μέσω ΝΑΤΟ υπό την πίεση του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά αναμένεται να ακολουθήσει την επέκταση της Ευρω-ατλαντικής Συμμαχίας στον Ειρηνικό και την περικύκλωση της Κίνας με συμμάχους όπως η Ιαπωνία, η Κορέα, η Αυστραλία και πιθανόν η Ινδία. Νέες περιπέτειες λοιπόν και αστάθεια αντί σταθερότητας, με πόρους να απομακρύνονται από την συνέχιση του κοινωνικού κράτους και την καταπολέμηση των ανισοτήτων, στο εσωτερικό, και από υπεσχημένη αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες στο εξωτερικό. Αντίθετα, αυξάνονται οι αμυντικές δαπάνες και οι «επενδύσεις» σε εξοπλισμούς για τις χώρες της ΕΕ και για την Ουκρανία. Τα μεγάλα προβλήματα της ανθρώπινης ασφάλειας που θα μπορούσαν να ενώσουν τον κόσμο σε κοινές δράσεις αφήνονται πλέον εκτός ελέγχου: η κλιματική κρίση που ήταν σημαία και καμάρι της ΕΕ ότι έκανε τα περισσότερα στον κόσμο για την αντιμετώπισή της, η πανδημία του κορωνοϊού που δεν φαίνεται να έχει τελειώσει και άλλες που έρχονται, η διατροφική κρίση που οδηγεί σε πείνα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου εν μέρει λόγω του πολέμου στην Ουκρανία αλλά σε μεγάλο βαθμό λόγω του τρόπου λειτουργίας των αγορών, του εμπορίου και των προμηθευτικών αλυσίδων…
Η Ευρώπη θα έπρεπε να ξέρει καλύτερα, λόγω της άμεσης εμπειρίας της και της ευθύνης που φέρει για τους δύο προηγούμενους παγκόσμιους πολέμους, ότι πρέπει να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια να αποφευχθεί ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος. Με την πλήρη ευθυγράμμισή της όμως με τις ΗΠΑ δεν μπορεί να μεσολαβήσει για ειρηνική επίλυση διαφορών αλλά γίνεται μέρος του προβλήματος. Ίσως η λογική των ηγετών να είναι ότι η σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας είναι αναπόφευκτη, οπότε καλύτερα η Ευρώπη να είναι με το μέρος του πολιτισμικά πλησιέστερου και αναμενόμενου νικητή, είτε χρειαστεί να υπάρξει αντιπαράθεση είτε η Κίνα «συνθηκολογήσει» αμαχητί μετά την παραδειγματική απομόνωση και τιμωρία της Ρωσίας, αν αυτή επιτύχει.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν έχει οριστικά κριθεί, και υπάρχουν από όλες τις πλευρές δυνάμεις που πιέζουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Πολλά παίζονται και στο εσωτερικό κρατών, όπως η προφανής πολιτική αστάθεια και οι «πολιτισμικοί πόλεμοι» που χαρακτηρίζουν αυτήν την περίοδο τις ΗΠΑ. Θα ήταν ευχής έργο αν η Ευρώπη εύρισκε τον ανεξάρτητο δρόμο της και οι θεσμοί της χάραζαν μια πορεία σύνεσης και αποφυγής συγκρούσεων. Θα μπορούσε έτσι να ενώσει τις δυνάμεις της με πολλές χώρες της Αφρικής, Λατινικής Αμερικής και Ασίας που δεν θέλουν να πάρουν θέση στις συγκρούσεις των παραδοσιακών υπερδυνάμεων, αλλά θέλουν να εργαστούν συλλογικά για ένα ανανεωμένο διεθνές σύστημα που δίνει προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των κοινών κινδύνων και συγκρατεί τις μεγάλες δυνάμεις από τους επεκτατικούς παρορμητισμούς τους. Ποια καλύτερη απόδειξη ότι όντως η ΕΕ είναι μια δύναμη νέου τύπου, ότι έχει ξεπεράσει το βεβαρυμμένο παρελθόν της ευρωπαϊκής ηπείρου και μπορεί να συνεισφέρει σε ένα πολυ-πολικό και ισορροπημένο μέλλον, ειρηνικό και βιώσιμο για τον κόσμο. Θα πρέπει κι εμείς, ως Ελλάδα και Έλληνεςπολίτες της ΕΕ, με πολιτικά και όποια άλλα μέσα διαθέτουμε, να πιέσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Αλλιώς θα φέρουμε κι εμείς την ευθύνη των τραγικών εξελίξεων που έχουν μόλις αρχίσει.
19°
