Ο υπερκατάσκοπος που έγινε best seller

Είχες αναφέρει σε μια συνέντευξη πως περίπου στις 150 σελίδες του «Προσκυνητή» ένιωσες μουδιασμένος, καθώς δεν πρόκειται να υπάρξει μέρος να κρυφτείς – και αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα σε ένα σεναριογράφο και ένα μυθιστοριογράφο. Ένας μυθιστοριογράφος δεν μπορεί να κατηγορήσει κανέναν άλλο για την αποτυχία ενός βιβλίου. Νιώθεις πως αυτός ο φόβος θα υποχωρήσει, όταν αποφασίσεις να γράψεις το δεύτερό σου μυθιστόρημα ή η επιτυχία του «Προσκυνητή» θα προσθέσει περισσότερο βάρος στους ώμους σου;

Βρίσκομαι στη διαδικασία γραψίματος του δεύτερου μυθιστορήματος τώρα και σίγουρα έχει αποδειχθεί πως είναι ένα συναισθηματικό τρενάκι. Κάθε φορά που διαβάζω μια κριτική για τον «Προσκυνητή» που λέει «Δεν μπορώ να περιμένω μέχρι το επόμενό του μυθιστόρημα», νιώθω αυτό το φρικτό βάρος γύρω από το λαιμό μου, λες και οι προσδοκίες των ανθρώπων με τραβάνε κάτω από το νερό. Από την άλλη πλευρά, κάθε φορά που υπάρχει μια κακή κριτική, σκέφτομαι ότι θα πρέπει να τα παρατήσω τώρα! Οπότε, ο φόβος που ανέφερα σίγουρα δεν έχει υποχωρήσει και η επιτυχία του «Προσκυνητή» έχει πραγματικά προσθέσει και άλλη πίεση. Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει λόγος να παραπονιέμαι – όλα αυτά είναι μέσα στα πλαίσια του να είναι κανείς συγγραφέας. Και, φυσικά, είμαι απίστευτα τυχερός που μπορώ και ζω κάνοντας κάτι το οποίο αγαπάω όλη μου τη ζωή. Πέρα από αυτό, θεωρώ πως η όλη διαδικασία του γραψίματος σημαίνει ότι βρίσκεσαι σε μια απίστευτα ευαίσθητη συναισθηματική κατάσταση. Εξαιτίας αυτού, άπαξ και αρχίσεις να ανησυχείς για το τι σκέφτονται οι άλλοι, έχω καταλάβει πως είναι πολύ εύκολο να παραλύσεις. Η λύση είναι απλώς να συγκεντρωθείς στην καινούρια ιστορία, να προσπαθήσεις να χαθείς μέσα σε αυτή και να αποκλείσεις όλους τους θορύβους και τα σχόλια. Παρηγορώ τον εαυτό μου με μια συγκεκριμένη σκέψη που έχω από τότε που ο «Προσκυνητής» κυκλοφόρησε. Κατάλαβα πως τέχνη είναι όταν γράφεις κάτι για σένα, προϊόν είναι όταν γράφεις για τους άλλους. Ακόμα και αν το ήθελα, δεν θα μπορούσα να το κάνω για το κέρδος. Αυτό που μπορώ να κάνω είναι να γράφω ιστορίες και να πιστεύω σε αυτές, ελπίζοντας πως και οι αναγνώστες θα επηρεαστούν συναισθηματικά, θα τους παρασύρει το σασπένς και θα τους κινητοποιήσει το ενδιαφέρον. Απλώς πρέπει να ακολουθώ την καρδιά μου και να κάνω το καλύτερο δυνατό. Παρ’ όλα αυτά, δεν σημαίνει πως δεν είναι τρομακτικό!

Ο Pilgrim μπήκε σε ένα κλαμπ με αξιόλογα μέλη όπως οι James Bond, Jason Bourne και George Smiley. Τι κάνει τον Scott να είναι ένας μοναδικός χαρακτήρας σε σύγκριση με τους άλλους υπερκατάσκοπους;

Πιστεύω πως είναι διαφορετικός για πολλούς λόγους. Είναι σίγουρα πιο σοβαρός από τον Bond, πιθανόν σε μεγαλύτερη συναισθηματική διαμάχη από τον Jason Bourne και άνθρωπος της δράσης πολύ περισσότερο από τον George Smiley. Όλοι αυτοί φυσικά –και, πιστέψτε με, θεωρώ πως είναι καταπληκτικοί χαρακτήρες– είχαν συλληφθεί και γραφτεί αρκετές δεκαετίες πριν. Πιστεύω πως ο «Προσκυνητής» είναι πιο πολύ τού σήμερα – είναι ένας απόλυτα μοντέρνος άνθρωπος, ο οποίος παλεύει με ένα ακανθώδες και τρέχον δίλημμα: ποσό κακό επιτρέπεται να κάνεις, έτσι ώστε να υπάρξει ένα πιθανό καλό αποτέλεσμα; Σκοτώνει χωρίς άδεια, ανακρίνει και βασανίζει υπόπτους για τρομοκρατία χωρίς να υπολογίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, ασχολείται με ηλεκτρονικές υποκλοπές και ακόμη περισσότερα. Όλα αυτά είναι πράγματα που, αυτή τη στιγμή, απασχολούν την κοινή γνώμη σε όλο τον κόσμο. Και ο Προσκυνητής τα επιχειρεί όλα αυτά στο όνομα της πατρίδας του, ενός έθνους που βλέπει τον εαυτό του σαν προασπιστή των πολιτικών ελευθεριών και του κράτους δικαίου! Αυτό δεν του βγαίνει εύκολα, αλλά –ειλικρινά– με δεδομένη την έκταση της απειλής που αυτός (και όλοι μας) αντιμετωπίζει, δεν μπορεί εύκολα να βρει εναλλακτική. Είναι επίσης ένας κατεστραμμένος άνθρωπος εξαιτίας πρωτίστως της παιδικής του ηλικίας, και πιστεύω πως έχει μια έμφυτη μοναχικότητα. Για αυτό ελκύεται από το μυστικό κόσμο – μπορεί να δουλεύει μόνος σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη, πάντα οφείλει να είναι συναισθηματικά ανεξάρτητος. Είναι ένας πολύ ασυνήθιστος άνθρωπος και πιστεύω πως ο χαρακτήρας του είναι αρκετά διαφορετικός από τους γίγαντες –James, Jason and George– που προηγήθηκαν αυτού. Ας ελπίσουμε ότι οι αναγνώστες θα τον δουν ως μέλος μιας τέτοιας υψηλής συντροφιάς.

Terry Hayes

Δεν μπορώ να μη σκέφτομαι πως ο Scott θα μπορούσε να είναι μια ενήλικη εκδοχή του Holden Caulfield. Εμπνεύστηκες ή επηρεάστηκες από τους αγαπημένους σου συγγραφείς, καθώς δημιουργούσες τον Scott και τον κόσμο του;

Ήθελες να απευθύνεις ένα ερωτικό γράμμα σε αυτούς και τη λογοτεχνία του αστυνομικού-κατασκοπευτικού μυθιστορήματος γράφοντας τον «Προσκυνητή»; Λοιπόν, αυτό είναι ενδιαφέρον! Σκέφτηκα πολλές φορές τον Holden και τον «Φύλακα» στη Σίκαλη όταν έγραφα τον Scott, ειδικά το κομμάτι για τα νεαρά του χρόνια. Για αυτό το σχολείο στο οποίο φοίτησε ονομαζόταν Caulfield Academy. Ένα είδος διακριτικής αναγνώρισης και ένα ευχαριστώ σε έναν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Χαίρομαι που το εντόπισες! Πραγματικά, ήθελα να γράψω ένα ερωτικό γράμμα –σε μια μορφή κατασκοπευτικού θρίλερ– σε όλους τους κλασικούς ήρωες της λογοτεχνίας. Χρόνια πριν, όταν δούλευα το «Mad Max», διάβασα ένα βιβλίο του Joseph Campbell με τίτλο «Ο ήρωας» με τα χίλια πρόσωπα και είχε τεράστια επίδραση πάνω μου. Με λίγα λόγια, υποστηρίζει πως όλοι οι σπουδαίοι ήρωες κάνουν ένα παρόμοιο ταξίδι. Δηλαδή, ότι υπάρχουν σαφώς καθορισμένα στάδια –ψυχολογικά και φυσικά–, που θα πρέπει να περάσουν. Αυτό ισχύει για τον Ιάσονα και τους Αργοναύτες, τον Luke Skywalker, τον Bilbo Baggins, τον Ιησού από τη Ναζαρέτ κ.λπ. Και επίσης το έλαβα υπόψη στο χτίσιμο του χαρακτήρα του Max στο «Road Warrior». Σκέφτηκα πως θα ήταν πολύ ενδιαφέρον –και προκλητικό– να πάρω αυτό τον κλασικό ήρωα και να τον ενσωματώσω σε μια δυναμική και συναρπαστική ιστορία κατασκοπείας. Ίσως δούλεψε, ίσως και όχι, αλλά αυτό αποπειράθηκα! Φυσικά, παράλληλα επηρεάστηκα –όπως κάνουν οι περισσότεροι συγγραφείς– από ιστορίες και άλλους συγγραφείς που μας εμπνέουν. John Irving, Salinger, McMurtry, F. Scott, Hemingway, Bob Dylan – στοιχεία από αυτούς και πλήθος άλλων είναι όλα κάπου εκεί μέσα.

Παρακολουθούμε βήμα-βήμα τη διαδικασία δημιουργίας ενός αδίστακτου, φανατικού, μα παρ’ όλα αυτά τρυφερού, νέου αγοριού. Η Μέση Ανατολή είναι σε αναβρασμό. Φοβάσαι πως περισσότεροι αληθινοί Σαρακήνοι θα δημιουργηθούν;

Δεν φοβάμαι πως το μυθιστόρημα θα το κάνει αυτό. Πιστεύω πως οι δυνάμεις που ωθούν νέους άντρες και γυναίκες στο δρόμο της τρομοκρατίας είναι πολύ πιο δυνατές από μια φανταστική ιστορία. Είμαι σίγουρος, παρ’ όλα αυτά, ότι κάθε φορά που πέφτει ένας πύραυλος στη Γάζα, κάθε φορά που διαπράττεται αδικία κάπου στη Μέση Ανατολή, κάθε φορά που αθώοι άνθρωποι σκοτώνονται και οικογένειες διαλύονται, αυτοί οι νέοι άντρες και γυναίκες θα κάνουν σχέδια για να πολεμήσουν ή να εκδικηθούν. Θα χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε μέθοδο είναι διαθέσιμη και, αν δεν έχουν πρόσβαση σε ελικόπτερα και τανκς, θα αυτοσχεδιάσουν. Συνήθως, όχι πάντα αλλά συνήθως, ο τρόμος είναι το όπλο αυτών που μειονεκτούν. Δυστυχώς, αυτό το είδος ανθρώπων υπάρχει σε πολλά μέρη του κόσμου. Σε κανένα όμως τόσο όσο στη Μέση Ανατολή.

Ο Scott είναι ένας διαλυμένος άνθρωπος, χαμένος ανάμεσα σε δύο κόσμους: στον κόσμο του Ψυχρού Πολέμου και σε αυτόν μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Υπάρχει μέλλον για αυτόν ή απλά είναι άλλο ένα είδος «δεινοσαύρου»;

Ναι, είναι χαμένος – όπως λέει και ο ίδιος μέσα στο βιβλίο, νιώθει σαν να εκπαιδεύτηκε για πολεμικές επιχειρήσεις στην Ευρώπη μόνο και μόνο για να ανακαλύψει ξαφνικά πως ο εχθρός ήταν τελείως διαφορετικός. «Ο κόσμος δεν αλλάζει μπροστά στα μάτια σου, αλλάζει πίσω από την πλάτη σου». Αλλά προσαρμόστηκε πολύ καλά στο κυνήγι της τρομοκρατίας και νομίζω ότι θα υπάρχει πάντα χώρος για κάποιον τόσο επιτυχημένο και έξυπνο, όπως ο «Προσκυνητής». Παρ’ όλα αυτά, αν ο συγγραφέας μπορεί να συνεχίσει να επινοεί αντιπάλους που να του αξίζουν, είναι ένα τελείως διαφορετικό θέμα!

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς σου, βρήκες καμία ιστορία τόσο ενδιαφέρουσα που να σκέφτηκες «Πρέπει να το χρησιμοποιήσω αυτό στο βιβλίο»;

Ναι, αρκετές. Μία που μου κόλλησε στο μυαλό είναι η ιστορία ενός ανθρώπου σε αναπηρικό καροτσάκι, που παγιδεύτηκε σε έναν από τους πάνω ορόφους στον πρώτο από τους Δίδυμους Πύργους, όταν χτυπήθηκε στις 11/9. Φαινόταν σαν να μην είχε καμία ελπίδα – εκτός από το απίστευτο θάρρος μια ομάδας τελείως άγνωστων ανθρώπων, που τον κουβάλησαν μαζί τους από τις σκάλες διαφυγής. Μια άλλη ιστορία ήταν μια φωτογραφία από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί, που έδειχνε μια μητέρα να συνοδεύει τα παιδιά της στην αίθουσα αερίων. Η φωτογραφία εκτίθεται σε ένα στρατόπεδο που ονομάζεται Natzwiler-Struehoff στα γαλλογερμανικά σύνορα, και το επισκέφτηκα πριν ξεκινήσω το βιβλίο. Είδα τη φωτογραφία και, κατά κάποιο τρόπο, ήταν ένα έναυσμα για την ιστορία, γιατί τότε αναρωτήθηκα: τι επίδραση θα είχε αυτό σε ένα νέο παιδί που έχει σταθεί εκεί που ήμουν εγώ και έχει δει αυτή τη φωτογραφία; Αυτό έγινε ένα κομμάτι-κλειδί για την ανάπτυξη του χαρακτήρα του Pilgrim.

Τι ήταν δυσκολότερο, να ξεκινήσεις να γράφεις το βιβλίο ή να το τελειώσεις;

Ήταν όλα δύσκολα. Αλλά πιστεύω τα ξεκινήματα είναι σχετικά εύκολα – μπορείς να κάνεις οτιδήποτε να φαίνεται ενδιαφέρον και συναρπαστικό, αλλά το ζήτημα είναι αν μπορείς να τα αποδώσεις όλα, αν μπορείς να τα κάνεις όλα μέρος ενός συνόλου με συνοχή. Εάν δεν μπορείς, το τέλος πάντα θα αποτυχαίνει. Για αυτόν το λόγο, δεν μπορώ ποτέ να ξεκινήσω να γράφω κάτι –αυτό το μυθιστόρημα, ένα σενάριο, οτιδήποτε– χωρίς να γνωρίζω τι τέλος θα έχει. Πρέπει να γνωρίζω πού πηγαίνω πριν ξεκινήσω το ταξίδι. Επομένως, η έναρξη ήταν εντάξει και ήξερα το τέλος – οι σελίδες στο ενδιάμεσο ήταν το δύσκολο μέρος.

Έχεις πει πως έχεις ζήσει στα περισσότερα μέρη που αναφέρονται στο βιβλίο. Να υποθέσω ότι έχεις επισκεφθεί τη Σαντορίνη;

Ναι, και την Αθήνα αρκετές φορές, τη Θεσσαλονίκη, και έχω επισκεφθεί και ένα μεγάλο μέρος των ελληνικών νησιών. Στην πραγματικότητα, η σύζυγός μου και εγώ παντρευτήκαμε σε ένα πλοίο στη Μεσόγειο και περάσαμε το μήνα του μέλιτος, ταξιδεύοντας στα νησιά και απολαμβάνοντας αρκετές θαυμάσιες μέρες στη Σαντορίνη. Υπάρχει πιο εκπληκτικό μέρος στη γη; Λέμε συνέχεια πως θα πάμε με τα παιδιά μας εκεί και είναι πιθανό να γίνει του χρόνου. Απλά ελπίζω να είναι τόσο καλά όσο τα θυμόμαστε.

Θα ήθελες να μας πεις μερικά λόγια για το «Year of the Locust»;

Είναι άλλο ένα θρίλερ – ένα είδος μείξης ανάμεσα στο «Lost» και στον «Πλανήτη των Πιθήκων». Επίσης εμπλέκει τη CIA και το πολεμικό υποβρύχιο USS Leviathan, το πιο τεχνολογικά προηγμένο. Εάν καταφέρω να τα συγχωνεύσω όλα αυτά σε μια ιστορία με συνοχή, θα είναι αξιοσημείωτο. Εάν όχι, πιστεύω ότι θα είναι απλώς ένα χάος! Μέχρι στιγμής πάει καλά – από την άλλη μπορεί να κάνω και λάθος. Το κέντρο του βιβλίου, πάντως, είναι ουσιαστικά η ιστορία ενός νέου αξιωματικού του ναυτικού και η σχέση του με τη γυναίκα του. Αρχικά είναι στα πρόθυρα του διαζυγίου, αλλά τελικά αναγνωρίζουν την ανάγκη για τη μεταξύ τους εμπιστοσύνη και πίστη. Τα υπόλοιπα είναι πολύ συναρπαστικά, αλλά αυτός είναι ο συναισθηματικός πυρήνας της ιστορίας και βρίσκω αυτή την προοπτική αρκετά διασκεδαστική, για να τη δουλέψω. Όπως συμβαίνει, ο γυναικείος χαρακτήρας είναι ένα υπέροχο άτομο και βασίζεται εξ ολοκλήρου στη δική μου σύζυγο (βασικά όχι – αλλά πρέπει να το πω σε περίπτωση που το διαβάσει!) 

Καμία συμβουλή για επίδοξους συγγραφείς;

Πάνω κάτω αυτά που ανέφερα προηγουμένως – το να ακολουθείς την καρδιά σου. Υπάρχει ένα ρητό στο Hollywood – μέχρι να βρεις τη μόδα αυτή, θα έχει τελειώσει. Θεωρώ ότι αυτό είναι αλήθεια, έτσι το τελευταίο πράγμα στον κόσμο που θα ήθελες να κάνεις, είναι να προσπαθήσεις και να γράψεις μια ιστορία που να μοιάζει με το είδος λογοτεχνίας ή την ιδέα της βδομάδας που έχει τις μεγαλύτερες πωλήσεις. Θέλω να πω, πόσους κλώνους του Harry Potter έχει ανάγκη αυτός ο κόσμος; Θα χρειαστεί εξαιρετικά αμέτρητες ώρες και ατελείωτη συναισθηματική φόρτιση, για να γράψεις ένα βιβλίο ή ένα σενάριο, οπότε πρέπει να σιγουρευτείς πως πρόκειται για μια ιδέα με την οποία παθιάζεσαι. Α! και προσπάθησε να μείνεις σε φόρμα – το γράψιμο είναι η πιο καθιστική δουλειά του κόσμου και πρέπει να πιέζεις τον εαυτό σου να σηκώνεται και να γυμνάζεται λίγο. Πιστεύω πως η τέχνη, σε οποιαδήποτε μορφή της, είναι απίστευτα σημαντική – αλλά δεν θεωρώ ότι αξίζει να πεθάνεις για αυτή. Συνέχισε να κινείσαι – και, όπως θα έλεγε και ο Προσκυνητής: είναι πολύ πιο δύσκολο να χτυπήσεις έναν κινούμενο στόχο.

*Το βιβλίο του Βαγγέλη Γιαννίση, «Το μίσος», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

** Η συνέντευξη δόθηκε το καλοκαίρι του 2014