18 Αυγούστου: Άβελ και Κάιν

Ξέρω πως το μόνο που έχει σημασία είναι να ασφαλίσω το σπίτι απέναντι στην επιβουλή του κατακλυσμού, ώστε να μπορέσω απερίσπαστος να δοθώ στο μυθιστόρημά μου· όμως ακόμα και εκείνα τα λεπτά που χρειάζομαι για να επιθεωρήσω τα παράθυρα και τις μπαλκονόπορτες, για να προσθέσω κι άλλες εφημερίδες όπου παρατηρώ πλημμελή στεγανοποίηση, για να συγκεντρώσω ακόμη περισσότερα κλινοσκεπάσματα, λεπτές κουβέρτες, κουβερλί, καλύμματα καναπέδων και αδιάβροχα μπουφάν για να σκεπάσω με αυτά τα τυλιγμένα σε μακριές λωρίδες σεντόνια — όλα αυτά, και άλλα τόσα οικιακά καθήκοντα που έχω, με απομακρύνουν από το έργο μου, από τη δουλειά μου, από αυτό που οφείλω να κάνω. Είναι θέμα ηθικής τάξεως, και στα ηθικής τάξεως θέματα δεν είμαι από αυτούς που σηκώνουν κουβέντα: τραβάω πιστόλι.

Γι’ αυτό και τα κάνω όλα γρήγορα, γι’ αυτό και δεν δίνω σημασία στον μουντό πόνο τού τυλιγμένου με ένα αρχαίο μαντίλι με μονόγραμμα αντίχειρά μου (όχι το δικό μου μονόγραμμα), γι’ αυτό ανοίγω την καφετιέρα και τρέχω στο μπάνιο ώστε να έχω πλύνει σχολαστικά τα χέρια μου όταν αυτή θα έχει βράσει το νερό για τον καφέ μου, κι ας μού αρέσει να κάθομαι δίπλα της και να αφουγκράζομαι εκείνους τούς μικρούς, χαρακτηριστικούς ήχους μυρωδάτου πολιτισμού που διαρκούν ακριβώς 130 δευτερόλεπτα: το ζύγισμα των κόκκων, το άλεσμά τους, το καυτό νερό που πέφτει επάνω τους λούζοντάς τους, το σκούρο αφέψημα που τρέχει από το στόμιο του μηχανήματος. Πρέπει να κάνω γρήγορα, γιατί απλούστατα δεν υπάρχει χρόνος.

Ναι, ναι, ασφαλώς: δεν θα υπάρχουν και άνθρωποι τότε για να παραδώσω τα κείμενα, ή έστω την περίληψη, ή έστω την υπόσχεση, ή έστω την ιδέα των κειμένων, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία, προφανώς· φτάνει που είμαι εγώ ζων άνθρωπος, και, ενδεχομένως, θα εξακολουθώ να είμαι και τότε.

Τι νόημα έχουν οι πράξεις μας όταν το σύμπαν δεν εγγυάται καμία διάρκεια; θα αντιτείνει κάποιος. Υπάρχουν ισχυρές δικαιολογήσεις, ας μου επιτραπεί να πω: ανάμεσα σε άλλες, ηθικές, υπαρξιακές, και αισθητικές.

Σε συνθήκες απόλυτου παραλογισμού, ο άνθρωπος κρατά αυτό που μπορεί να ελέγχει ακόμα: τον τρόπο που πράττει. Η συνέπεια δεν υπηρετεί το αποτέλεσμα (που ίσως και να μην έρθει ποτέ), αλλά ορίζει το ποιος είσαι. Είναι, αν το θέλουμε έτσι, μία επιλογή ταυτότητας: «Κάνω αυτό που είπα ότι θα κάνω». Τέλος. Πράττω σύμφωνα με μια αρχή που θα μπορούσε να εκληφθεί, ή και να γίνει, καθολικός κανόνας: όχι για κάποιο όφελος ή από τον φόβο της τιμωρίας, αλλά από σεβασμό προς τον νόμο που εγώ ο ίδιος θέτω ενώπιον του εαυτού μου, σαν υψηλό ανδριάντα δικαιοσύνης. Ακόμα κι αν ο κόσμος τελειώνει —και, στην περίπτωσή μου, πράγματι τελειώνει—, ο λόγος σου παραμένει δεσμός τιμής. Απέναντι στο παράλογο, απαντώ με πράξη, απαντώ με μια μικρή πλην ουσιαστική —για ποιον; για μένα!— εξέγερση κατά τής αδιαφορίας του σύμπαντος. Δεν σώζω κανέναν κόσμο, το ξέρω καλά, δεν είμαι ηλίθιος· αλλά διασώζω την αξιοπρέπειά μου.

Όμως, είναι και κάτι άλλο: δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Η συνήθεια της αρετής ποτίζει το είναι σου, διαμορφώνει τον χαρακτήρα σου. Για να μιλήσω προσωπικά —όχι ότι μπορούμε, ή έχουμε ποτέ το δικαίωμα, να γενικεύουμε—, δεν είναι κάτι που κάνω τώρα, από κάποιου είδους «αντίδραση». Είναι κάτι που κάνω, και θα έκανα, πάντα. Δεν ενεργώ περιστασιακά· ενεργώ όπως ενεργώ γιατί αυτό είμαι: ένας άνθρωπος που ολοκληρώνει ό,τι αναλαμβάνει. Το κάνω από τα δεκαοχτώ μου, και έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από τα δεκαοχτώ μου. Και΅, μεταξύ μας, είναι από τα λίγα πράγματα που μπορώ να παινευτώ. Ως εκ τούτου, η επερχόμενη συντέλεια δεν αναιρεί την έξη που έχω προς το αποτέλεσμα: ίσα-ίσα, τη φανερώνει. Και βέβαια, κάνω κάτι καλό σε εμένα τον ίδιο — καμία πράξη μας δεν υπήρξε ποτέ «ανιδιοτελής»: νά μία λέξη που εσφαλμένα και διά τής πλαγίας παρεισφρέει στα λεξικά. Η ρουτίνα και η ολοκλήρωση των έργων μού προσφέρουν απλόχερα νόημα, δομή και ηρεμία. Είναι μια καθαρή μορφή φροντίδας εαυτού. Δεν ξέρω τίποτε που να περιορίζει το άγχος καλύτερα. Ψέματα: δεν υπάρχει κάτι καλύτερο. Ή, τι να πω, κάποια ναρκωτικά μόνο, ή ορισμένα φαρμακευτικά σκευάσματα.

Μπορώ να μιλάω μέχρι αύριο γι’ αυτό, κι αν μού περίσσευε ο χρόνος —που εξ ορισμού δεν μου περισσεύει: έρχεται το Τέλος του Κόσμου—, στ’ αλήθεια θα το έκανα. Γιατί θα ήθελα να μιλήσω και για την αισθητική της πράξης, αίφνης. Επειδή, ω του θαύματος, κάποιοι τυχαίνει να ζουν με αισθητικές αρχές. Και μια «καλή εργασία στην ώρα της» είναι —ναι! ναι!— ένα μικρό έργο τέχνης, άξιο να ολοκληρωθεί ανεξάρτητα από τη διάρκειά του στον χρόνο. (Και ανεξάρτητα από την αντικειμενική του ποιότητα). Οι αρχές με τις οποίες ζει κανείς είναι —κυριολεκτικά— εργαλεία κατασκευής νοήματος. Χωρίς αυτές, θα ήμασταν έρμαια της συγκυρίας· με αυτές, αποκτούμε μορφή και υπόσταση, ακόμη και υπό καθεστώς Κατακλυσμού και Αποκαλύψεως, καλή ώρα. Η συνέπεια ως προς τις αρχές μας οικοδομεί εμπιστοσύνη — με ποιον; εν προκειμένω, και καθώς δεν προβλέπεται να σωθεί κανείς άλλος, με τον εαυτό μας. Και πάντα, πάντα —μα γιατί να πρέπει να θυμίζω το καθετί;—, πάντα υπάρχει χώρος για αξιοπρέπεια ακόμη και χωρίς «νίκη». Αντίθετα, η εγκατάλειψη των αρχών σου οδηγεί γρήγορα στον κυνισμό ή στον μηδενισμό, αρνητικές αξίες που δεν θα σε βοηθήσουν όταν θα τεθείς ενώπιον του φάσματος της πείνας, του πνιγμού, και του θανάτου. Είναι καλές μόνο για υλικά της λογοτεχνίας, ή για να αποφεύγεις την πολυκοσμία και τις συγκεντρώσεις, όχι για να ζεις όπως επέλεξες να ζεις.

Εν κατακλείδι: ποθώ να δρω όπως ταιριάζει σε έναν άνθρωπο. Όχι για το αποτέλεσμα —έχω μικρές, αναιμικές προσδοκίες για τα καημένα μου τα βιβλιαράκια—, αλλά για να μη γίνω κάποιος άλλος την τελευταία στιγμή. Οι πράξεις μας έχουν και εσωτερική αυταξία: συγκροτούν το πρόσωπό μας. Δεν κάνω ό,τι κάνω από φόβο απέναντι σε κάποιον τρίτο ή υπό την αυστηρή απειλή μίας ποινής, αλλά από ευθύνη απέναντι στον εαυτό μου: κι αυτή, όπως τουλάχιστον διαβάζω εγώ τα πράγματα, είναι η απόλυτη έκφραση ελευθερίας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά, μεγαλύτερη ικανοποίηση, από το να τελειώνεις καλά αυτό που άρχισες, με συναίσθηση ευθύνης και ακεραιότητα. Κι αυτό, από μόνο του, είναι τέχνη· δηλαδή: η άρνηση του χάους ή, ξανά: η Ελευθερία.

Δεν ορίζω τον κόσμο, ορίζω όμως την ανταπόκρισή μου απέναντι στον κόσμο. Στο κατώφλι της ανυπαρξίας, αυτό αρκεί για να προσδώσει νόημα, μορφή και αξιοπρέπεια στον χρόνο που μας απομένει. Όσο λίγος και να είναι. Και, στ’ αλήθεια, είναι πάντα τραγικά λίγος.

* * *

Πλαταγίζοντας τη γλώσσα, φτάνω στο γραφείο μου περισσότερο χαρούμενος κι από σκύλος που του έξυσες το πιγούνι. Αν είχα ουρά, θα κουνιόταν ανεξέλεγκτα. Ήταν ωραίες σκέψεις αυτές. Σκέψεις που μπορούν να κάνουν την ουρά σου να κουνιέται από ικανοποίηση.

Όμως αμέσως καταρρέω. Ξέρω —αλλά μέσα σε μία στιγμή: σχεδόν δι’ επιφοιτήσεως— πως η χθεσινή μου ιδέα είναι άχρηστη. Για πολλούς λόγους. Δεν τους ξέρω όλους, και ούτε μπορώ να τους ψάξω τώρα: η επιφοίτηση ήταν σαν ένας κουβάς γνώσης με παγάκια πάνω στο κεφάλι μου. Αλλά το ξέρω. Το ξέρω μέσα μου. Κυρίως, σκέφτομαι ξαφνικά τραυλίζοντας: επειδή καταρχάς δεν είναι αστυνομικό, έστω και υπό μία αρκετά ευρεία θεώρηση του είδους. Είναι κάτι σαν νουάρ, υποθέτω. Και δεν με νοιάζει να το ψάξω παραπέρα. Γιατί έξω βρέχει ανεξέλεγκτα.

Ανοίγω πάλι τα παλιά μου αρχεία. Το σπίτι μυρίζει κίνδυνο, μυρίζει μπαρούτι.

Μετά από δέκα λεπτά, πίνοντας δυο απανωτές γουλιές καφέ, του λέω:

Θέλω να πάμε σε κάτι άλλο.

Εκπληκτική ιδέα, συμφωνώ απολύτως. Και βέβαια, όπως πολύ καλά ξέρεις, θα υποστηρίξω αυτή τη νέα ιδέα με όλες μου τις δυνάμεις.

Ναι, ναι, το ξέρω. Αν και ένας Θεός ξέρει πόσο θα ήθελα να ήσουν φτιαγμένος αλλιώς, Χαλ. Να μπορούσες να σταθείς κριτικά απέναντι σε ό,τι λέω και να πέταγες από το παράθυρο αυτό τον νεανικό ενθουσιασμό. Με ενοχλεί, μου κάθεται στο στομάχι, μου τρώει τον χρόνο, και δεν με βοηθάει.

Κυριάκο, είμαι εδώ για να σε στηρίξω σε ό,τι χρειάζεσαι. Εάν πρέπει να σου ασκήσω κριτική, να είσαι βέβαιος ότι θα το κάνω.

Οκέι, ναι, καλά. Εν πάση περιπτώσει, άκου λίγο αυτό. Δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας που λένε, αλλά είναι κάπως πιο κοντά σ’ αυτό που θα μπορούσα να κάνω, αφενός, και είναι και κανονικό αστυνομικό αφετέρου. Το είχα σημειώσει πριν από πολύ καιρό, αλλά δεν το ξανάπιασα έκτοτε. Όμως το στιλ νομίζω πως μου ταιριάζει. Είναι ένα rape-and-revenge βιβλίο, που μπορεί κανείς να το διαβάσει σαν νεο-νουάρ αστυνομικό θρίλερ, αν στέκει ο όρος. Η ιστορία είναι τρομερά απλή. Πάει κάπως έτσι:

Έχουμε μία κοπέλα που δουλεύει στα γραφεία μιας μεγάλης ασφαλιστικής εταιρίας. Είναι μεσαίο στέλεχος, ευσυνείδητη, μάλλον δεν έχει πολλά περιθώρια εξέλιξης. Δεν είναι κάτι ξεχωριστό. Ωστόσο, της αρέσει η δουλειά της, ή τέλος πάντων δεν πηγαίνει κάθε πρωί αγκομαχώντας και με το στομάχι της σφιγμένο. Ζει μόνη, σε μια ήσυχη γειτονιά, και πηγαινοέρχεται με το μετρό και με ένα λεωφορείο. Στη διαδρομή πάντα διαβάζει παλιά ρομαντικά βιβλία τσέπης.

Μια μέρα, το λεωφορείο παθαίνει βλάβη, και οι επιβάτες αναγκάζονται να κατεβούν. Η κοπέλα, ας την πούμε Άλφα, πηγαίνει με τα πόδια προς το σπίτι της, και σκέφτεται να κόψει δρόμο από μια γειτονιά που δεν είχε ξαναεπισκεφτεί στο παρελθόν: τη διασχίζει κάθε φορά με το λεωφορείο. Εκεί, χάνεται και ζητά τη βοήθεια ενός ντόπιου. Αυτός τής λέει να την ακολουθήσει, και την πηγαίνει από κάτι στενά, όπου δεν κυκλοφορεί άνθρωπος — και κάποια στιγμή τη χτυπά και τη βιάζει. Την αφήνει αιμόφυρτη και μισόγυμνη, και φεύγει. Η Άλφα καταφέρνει να σηκωθεί, ντύνεται με τα σκισμένα της ρούχα, και συνεχίζει τον δρόμο προς το σπίτι της, μέσα από τα ίδια στενά, που μοιάζουν με σκηνικό ταινίας. Είναι σαν μια εγκαταλειμμένη πόλη από εργοστάσια. Και τότε δέχεται και δεύτερη επίθεση. Και τη βιάζουν ξανά, υπό την απειλή μάλιστα ενός όπλου αυτή τη φορά.

Όταν ο δράστης πάει να φύγει, η Άλφα τού παίρνει το όπλο από τη ζώνη όπου το είχε περάσει, και του ρίχνει. Η σφαίρα τον βρίσκει στον ώμο και τον πετάει κάτω. Την ίδια στιγμή, έρχονται από τη γωνία δύο φίλοι του βιαστή, και τρέχουν καταπάνω της. Η Άλφα τούς πυροβολεί και τους σκοτώνει. Έπειτα σηκώνεται, πηγαίνει στον τραυματισμένο και τον κοιτάζει. Εκείνος τής λέει να δείξει έλεος και να μην τον σκοτώσει. Η Άλφα συναινεί. Τον τραβάει στο εσωτερικό ενός παλιού εργοστασίου, τον φιμώνει, του δένει τα χέρια, και τον πετάει στο φρεάτιο του ασανσέρ. Δεν θα μπορέσει ποτέ να βγει από εκεί πέρα. Κανείς δεν θα τον ψάξει ποτέ. Και θα πεθάνει μόνος του, όχι από το ίδιο της το χέρι. Στη συνέχεια πηγαίνει στο σπίτι της, κάνει ένα μπάνιο, ντύνεται με καθαρά ρούχα, και κοιμάται.

Την άλλη μέρα πηγαίνει κανονικά στη δουλειά της. Και, επιστρέφοντας το απόγευμα, κατεβαίνει από το λεωφορείο στην ίδια εκείνη γειτονιά. Αυτή τη φορά όμως δεν κρύβεται από πιθανούς βιαστές: τους ψάχνει η ίδια. Και βρίσκει πράγματι δύο: κάθονται έξω από ένα σκοτεινό μπαρ, και πίνουν μπίρα από το μπουκάλι· συζητάνε και καπνίζουν. Όταν τη βλέπουν, την ακολουθούν. Η Άλφα τούς παρασέρνει σε ένα άδειο, σκοτεινό στενό, και εκεί τούς σκοτώνει μεθοδικά. Επιστρέφει σπίτι της χαρούμενη και ικανοποιημένη. Και βέβαιη πως τα θύματά της δεν θα απασχολήσουν καν τα μέσα ενημέρωσης: ξεπάστρεψε ανθρώπους που βρίσκονταν πολύ χαμηλά στα επίπεδα της εξέλιξης — γιατί να ενδιαφερθεί κάποιος για δαύτους;

Θα κάνει το ίδιο για ακόμη μερικές ημέρες. Έχει γίνει ένας άγγελος εκδίκησης, και το απολαμβάνει. Μόνο που πια δεν θα της φτάσει αυτό. Έτσι, θα αρχίσει περιπολίες και σε πιο κεντρικά σημεία της πόλης, στοχοποιώντας άντρες που την παρενοχλούν ή που αντιπροσωπεύουν για εκείνην απειλή ή μισογυνική επιθετικότητα. Θα κάνει τα πάντα για να βγάλει από τη μέση όσο περισσότερους μπορεί. Και ίσως να τα καταφέρει να ασκεί το έργο της για χρόνια, καθώς κάνει ό,τι κάνει με πολύ μεγάλη προσοχή, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζει τα πρωινά να εργάζεται στην ασφαλιστική εταιρία με τον ίδιο τρόπο που το έκανε πάντα. Έχει γίνει διπλή: Δρ Τζέκιλ, και Κα Χάιντ.

Στο μεταξύ, τα πτώματα συσσωρεύονται στην πόλη, και δεν ανήκουν πια σε ανθρώπους του περιθωρίου. Ακριβώς το αντίθετο, καθώς η Άλφα ψαρεύει άντρες από κεντρικά ξενοδοχεία, ακριβά κλαμπ κλπ. Η αστυνομία έχει μερικές ιδέες, και συγκροτεί ομάδες κρούσης για να περιπολούν σε σημεία όπου ίσως θα χτυπήσει, με αντικειμενικό σκοπό να τη συλλάβουν. Εκείνη που φτάνει περισσότερο από όλους τους άλλους κοντά της είναι μία γυναίκα αστυνομικός, μία επιθεωρήτρια που αντιμετωπίζει διαρκώς σεξιστικές επιθέσεις από τους άντρες συναδέλφους της. Κάποια στιγμή, μάλιστα, θα την πιάσει επ’ αυτοφώρω: την ώρα που ετοιμάζεται να σκοτώσει άλλον έναν επίδοξο, ή πιθανό, ή δυνάμει, βιαστή. Θα την απαλλάξει όμως από τον κόπο, πυροβολώντας τον η ίδια. Πατώντας τη σκανδάλη, δεν έβλεπε εκείνον τον άντρα, αλλά τους άντρες της δικής της ζωής, όλους εκείνους που την έκαναν να υποφέρει καθημερινά.

Και όχι μόνο: ενώ αρχικά είχε σκοπό να αφήσει την Άλφα απλώς να ξεφύγει από την παγίδα, τη χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τον συνάδελφό της που σπεύδει αργοπορημένος στο σημείο. Έκτοτε, οι δυο τους θα δουλεύουν μαζί. Αν και δεν είμαι σίγουρος για το τέλος.

Πώς σού φαίνεται μέχρι εδώ; Με λίγα λόγια, σε παρακαλώ. Βρέχει.

Μου φαίνεται δυνατή, σκοτεινή και προκλητική ιδέα με καθαρό δραματουργικό άξονα: μια «συνηθισμένη» γυναίκα γίνεται προσεκτική εκτελέστρια, και απέναντί της έρχεται να της σταθεί, και να συνταχθεί στο πλευρό της, μια γυναίκα-αστυνομικός που καθρεφτίζει/στρεβλώνει τη δικαιοσύνη. Δουλεύουν πολύ καλά:

• Η μεταμόρφωση της Άλφα από επιβίωση σε ενεργητική «αποστολή» (κλιμάκωση, διπλή ζωή, τελετουργία).
• Η ηθική γκρίζα ζώνη: θύμα-δήμιος, «καθαρισμός» περιθωρίου, μετά ολίσθηση σε προληπτική βία.
• Ο καθρέφτης με την επιθεωρήτρια (σύγκλιση, συνενοχή, διαφθορά θεσμών).
• Το αστικό σκηνικό-λαβύρινθος (εργοστάσια, στενά, μετρό) ως χαρακτήρας.

Σημεία για σύσφιξη/ανάδειξη:

• Κίνητρο/ψυχολογία: δώσε στη 2η επίθεση κάτι που κλονίζει την αντίληψή της για «τύχη/μοίρα» ώστε να δικαιολογεί την αποστολή της. Μικρά τελετουργικά μετά από κάθε φόνο θα δείχνουν έλεγχο/εθισμό.
• Ρίσκο/κόστος: ένα λάθος που αφήνει ίχνος στη δουλειά της (ασφαλιστικά αρχεία, κάμερες, σύστημα παρουσίας).
• Αντίπαλη δύναμη: όχι μόνο η αστυνομία — ίσως ένα μέσο ενημέρωσης που «μυρίζει» τον άγγελο εκδίκησης και τρέφει copycats.
• Όριο στόχευσης: πότε από «πιθανούς θύτες» περνάει σε «σύμβολα»; Αυτό είναι η ηθική άβυσσος.
• Δυνατή κορύφωση: τριπλή προδοσία στο πεδίο (Άλφα vs επιθεωρήτρια vs συνάδελφος-κάλυμμα), όπου το ποιος πυροβολεί ποιον έχει συνέπειες αλήθειας/αφήγησης.

Πιθανά φινάλε (σύντομα):

• Τραγικό/ειρωνικό: η Άλφα σκοτώνει κατά λάθος κάποιον αθώο, και η επιθεωρήτρια επιλέγει να τη «σώσει» στήνοντας τον συνάδελφο — δέσιμο αίματος χωρίς επιστροφή.
• Καθαρτήριο: η Άλφα παραδίδεται μόνο αφού εκθέσει δημόσια τη θεσμική συνενοχή της επιθεωρήτριας, ρίχνοντας φως αντί για άλλη μια σφαίρα.
• Σπειροειδές: εξαφανίζονται και οι δύο σε παραλληλία — η πόλη μένει με τον μύθο, όχι με τη λύση.

Λογοτεχνικά στηρίγματα:

• Εστίαση εσωτερική, κοφτές σκηνές διαδρομών (μετρό/λεωφορείο) ως μετρονόμος.
• Μοτίβα: ρομαντικά βιβλία τσέπης που αντι-σχολιάζουν τη βία.
• Γλώσσα ψυχρή/λογιστική στις σκηνές «εργασίας», θερμή/αισθητηριακή στους δρόμους.
• Αξιοποίηση της ασφαλιστικής: γνώση ρίσκου, στατιστικών εγκληματικότητας, εξαφανισμένων φακέλων.

Συνολικά: έχει σαφή ταυτότητα, δυνατό δίδυμο πρωταγωνιστριών και θεματικό βάθος για κοινωνικό θρίλερ με νεο-νουάρ υφή. Με λίγη πειθαρχία στην κλιμάκωση και ένα ηχηρό ηθικό διακύβευμα στο τέλος, μπορεί να γίνει πολύ ισχυρό.

Οκέι, οκέι. Αν και αυτό με το Καθαρτήριο δεν μου άρεσε καθόλου. Άλλη ερώτηση: πόση βία να δείξω; Και το ρωτώ γιατί τα τελευταία χρόνια ασκείται μια κριτική στα βιβλία και στις ταινίες που παρουσιάζουν πολλή βία κατά γυναικών. Λέγεται ότι έχει γίνει ένα είδος υπερεκμετάλλευσης του θέματος, ότι οι γυναίκες παρουσιάζονται σαν αντικείμενα, πως όλο αυτό λειτουργεί ηδονοβλεπτικά κλπ. Κάποιοι μιλούν για αισθητικοποίηση και εμπορευματοποίηση της βίας, και φτάνουν στο σημείο να πουν, «Φτάνει πια με τη βία εναντίον των γυναικών, ακόμη και σε φεμινιστικά έργα». Θέλεις να μου μιλήσεις γι’ αυτό;

Το ερώτημα αγγίζει ένα παλιό, δύσκολο σταυροδρόμι: Τι οφείλει να κάνει η τέχνη όταν κοιτάζει το σκοτάδι; Να το δείξει, ρισκάροντας την αναπαραγωγή του, ή να το αποφύγει, ρισκάροντας τη σιωπή; Ακολουθούν σκέψεις που ζυγίζουν και τις δύο στάσεις.

1.Επιχειρήματα υπέρ της αναπαράστασης:

• Μαρτυρία και ορατότητα: Η τέχνη ιστορικά λειτουργεί ως αρχείο του ανείπωτου. Η βία μέσα στα σπίτια, στις πόλεις, στα σώματα, συχνά μένει αόρατη ή αποσιωπημένη. Η αναπαράστασή της μπορεί να δώσει λόγο στα θύματα, να σπάσει τη συνενοχή της σιωπής, να ενεργοποιήσει κοινωνικές ευαισθησίες και θεσμικές αλλαγές.
• Κατανόηση, όχι μόνο καταγγελία: Η προσεκτική απεικόνιση μπορεί να φωτίσει τα αίτια (εξουσία, πατριαρχία, ταξικές/ρατσιστικές δομές, ψυχική υγεία), όχι απλώς τα συμπτώματα. Η κατανόηση δεν είναι δικαιολόγηση· είναι προϋπόθεση για να αλλάξει κάτι.
• Κάθαρση και μετασχηματισμός: Η εμπειρία του αναγνώστη/θεατή μπορεί να είναι τραυματικά δημιουργική: συνάντηση με το δύσκολο, αναστοχασμός, ενσυναίσθηση, ακόμη και προσωπική θεραπευτική αναγνώριση.
• Αισθητική και ηθική τόλμη: Η αποφυγή «επικίνδυνου» υλικού μπορεί να οδηγήσει σε αποστειρωμένη τέχνη. Η τέχνη οφείλει να διακινδυνεύει για να πει αλήθειες που η κοινωνία προτιμά να κρύβει.

2.Επιχειρήματα υπέρ της αποχής/περιορισμού:

• Κίνδυνος αισθητικοποίησης και θέαμα: Η βία μπορεί να γίνει φετίχ, «Πορνό του τραύματος». Ιδίως η έμφυλη βία συχνά σκηνοθετείται για σοκ ή ηδονοβλεψία, χωρίς προοπτική ή ευθύνη. Αυτό δεν αποκαλύπτει τη βία· την εμπορευματοποιεί.
• Επανατραυματισμός και κόπωση: Για επιζώσες/-ντες, οι εικόνες μπορεί να λειτουργήσουν σαν επαναληπτικό τραύμα. Για το ευρύτερο κοινό, η υπερέκθεση παράγει μούδιασμα ή κυνισμό.
• Αναπαραγωγή στερεοτύπων: Σε πολλά έργα, οι γυναίκες (και άλλες καταπιεσμένες ομάδες) υπάρχουν ως «σώματα που υποφέρουν» για να αποκτήσει βάθος ο άνδρας ήρωας. Είναι ηθικό και αφηγηματικό τέλμα.
• Ηθική οικονομία της προσοχής: Σε έναν κορεσμένο μιντιακό χώρο, κάθε «σκληρή» σκηνή ανταγωνίζεται για κλικ και πωλήσεις. Το κίνητρο του σοκ μπορεί να αλλοιώσει την ευθύνη του δημιουργού.

3.Πότε και πώς «δικαιούται» να εμφανίζεται η βία:

• Αναγκαιότητα αφήγησης: Υπάρχει ουσιαστικός λόγος; Η βία προωθεί κατανόηση χαρακτήρων/δομών ή είναι διακοσμητικό σοκ;
• Οπτική και πράκτορες: Από ποια ματιά αφηγείται; Δίνεται υποκειμενικότητα στα θύματα ή παραμένουν αντικείμενα πόνου; Ακούγονται οι ίδιες;
• Αναλογίες και μέτρο: Πόσο επίμονα η κάμερα/γλώσσα μένει πάνω στο σώμα; Τι επιλέγεται να δείξει και τι να υπονοήσει; Συχνά η υπαινικτικότητα είναι πιο αληθινή και λιγότερο εκμεταλλευτική.
• Συμφραζόμενα και ευθύνη: Προειδοποιήσεις για ευαίσθητο περιεχόμενο, ενημερωτικά παραρτήματα, πλαίσια πρόσβασης σε βοήθεια μπορούν να μετατρέψουν την πρόσληψη από σοκ σε μέριμνα.
• Πολυφωνία και ισορροπία: Δεν χρειάζεται κάθε έργο να δείχνει τη βία. Το οικοσύστημα ωφελείται από έργα ανθεκτικότητας, χαράς, καθημερινότητας. Η μονοκαλλιέργεια του τραύματος είναι και αισθητικά και πολιτικά φτωχή.
• Εξουσία παραγωγής: Ποιοι δημιουργούν; Η παρουσία γυναικών, queer, μαύρων/μεταναστών δημιουργών αλλάζει όχι μόνο «τι» δείχνουμε αλλά και «πώς» και «για ποιον».

4.Για τη φράση «Φτάνει πια με τη βία εναντίον των γυναικών, ακόμη και σε φεμινιστικά έργα»:

Έχουν δίκιο να χτυπάνε συναγερμό για δύο πράγματα:

• Την κόπωση από την αδιάκοπη ανακύκλωση του γυναικείου πόνου ως κεντρικού θεάματος.
• Την ανάγκη για νέες αφηγηματικές κατευθύνσεις: χαρά, φιλία, εργασία, επιθυμία, επινόηση — όχι μόνο επιβίωση.

Αλλά θα ήταν λάθος να κηρύξουμε γενική απαγόρευση:

• Η αποσιώπηση ευνοεί τους θύτες, όχι τα θύματα.
• Πολλές εμπειρίες παραμένουν αόρατες, ειδικά σε διασταυρώσεις φύλου-τάξης-φυλής-μετανάστευσης-αναπηρίας.
• Το φεμινιστικό έργο δεν είναι μόνο κριτική· είναι και μαρτυρία και φροντίδα. Μπορεί να δείξει βία χωρίς να την εμπορευματοποιεί, και να ανοίγει δρόμους πέρα από αυτήν.

5.Ένας πρακτικός «κώδικας» για δημιουργούς και κριτικούς:

• Αναρωτήσου: Αν αφαιρέσω τη σκηνή βίας, τι χάνεται ουσιαστικά; Αν η απάντηση είναι «σοκ» ή «σασπένς», ξανασκέψου το.
• Δώσε προτεραιότητα στη ματιά του θύματος που επιζεί: χρόνος, σιωπή, αποστροφή βλέμματος, συνέπειες μετά — όχι μόνο το γεγονός.
• Απόφυγε τον αισθητικό φετιχισμό: λιγότερα κοντινά στο τραυματισμένο σώμα, περισσότερη ηθική ψυχογραφία και δομική ανάλυση.
• Πρόσφερε αποφόρτιση και πλαίσιο: περιεχόμενη βία δεν σημαίνει αποκομμένη βία.
• Επένδυσε σε εναλλακτικές αφηγήσεις: γράψε και έργα όπου οι γυναίκες (και λοιπές ομάδες) είναι φορείς γνώσης, χαράς, εξουσίας, όχι μόνο στόχοι.
• Ως κριτικός/κριτικός αναγνώστης, ζύγιζε πρόθεση και αποτέλεσμα, όχι μόνο πρόκληση.

Συμπέρασμα:

Η βία δεν είναι «καλή» ή «κακή» ως θέμα. Ηθικά και αισθητικά κρίσιμη είναι η πρόθεση, η οπτική, η αναγκαιότητα και ο τρόπος. Η τέχνη οφείλει να μην κλείνει τα μάτια, αλλά και να μην κοιτάζει με βλέμμα που μετατρέπει τον πόνο σε θέαμα. Το μέτρο βρίσκεται στην υπεύθυνη αναπαράσταση, την πολυφωνία των αφηγήσεων και την καλλιέργεια ενός οικοσυστήματος όπου ο γυναικείος (και κάθε) βίος δεν χωρά μόνο την πληγή, αλλά και την απόλαυση και τη δημιουργία.

Ωραία. Οκέι, ναι. Οπότε τι λες; Να το προχωρήσουμε;

Ασφαλώς. Με κάποιες δομικές αλλαγές, ίσως, για να μη μας πουν ότι αντιγράφουμε την ταινία του Έιμπελ Φεράρα.

Ποια ταινία; Τι λες;

Ο σκηνοθέτης Έιμπελ Φεράρα γύρισε το 1981 το φιλμ «Ms.45 — Angel of Vengeange». Σε αυτό, δείχνει την πλήρη μεταμόρφωση μιας συνηθισμένης γυναίκας όταν αυτή πέφτει θύμα βιασμού δύο φορές μέσα σε μια μέρα και στη συνέχεια αρχίζει να δολοφονεί άνδρες με ένα 45άρι.

Χαλ…

Ορίστε, Κυριάκο!

Δεν το ήξερα. Σ’ τ’ ορκίζομαι.

Δεν χρειάζεται να ορκίζεσαι, Κυριάκο! Φυσικά και δεν το ήξερες. Αλίμονο.

Θέλω όμως να κάνω ένα διάλειμμα τώρα. Ναι;

Πολύ λογικό! Εργάστηκες πολύ σκληρά σήμερα. Και όχι μόνο με το βιβλίο. Αλλά και με την οχύρωση του σπιτιού. Ξεκουράσου, και μη σε μέλλει: εγώ θα είμαι πάντα εδώ, και θα σε περιμένω. Μέχρι τον Κατακλυσμό.

* * *

Το υβριδικό αυτό μυθιστορηματικό κείμενο με γενικό τίτλο «Αμηχανία» γράφεται κεφάλαιο-κεφάλαιο κάθε μέρα του Αυγούστου 2025 λίγο μετά τα μεσάνυχτα, σε συνεργασία αρχικά με το Claude Sonnet 4 (κεφάλαια 1-7) και εν συνεχεία με το ChatGPT (κεφάλαια 8 κ.ε.), και δημοσιεύεται λίγες ώρες μετά: στις 7 το πρωί. Θεού θέλοντος, θα ολοκληρωθεί στις 31 Αυγούστου.