Η Ναυσικά Χαραλαμπίδου μιλάει για το βιβλίο της «Γεωγραφία του έρωτα και άλλων αισθημάτων», για τη φωτογραφία, για τη ζωή της
Έπεσε στα χέρια μας ένα βιβλίο για τον έρωτα. Ήταν τόσο ωραίο που ψάξαμε και βρήκαμε τη συγγραφέα του και μάθαμε τα παρακάτω: Τη λένε Ναυσικά Χαραλαμπίδου, γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά πρόσφατα μετακόμισε στη Λειβαδιά από έρωτα. Δούλεψε χρόνια στις Βρυξέλλες ως διερμηνέας και αυτό είναι πρακτικά το πρώτο της βιβλίο. Καθώς ψάχναμε διαπιστώσαμε ότι είναι και ερασιτέχνης φωτογράφος και τις φωτογραφίες της τις ερωτευτήκαμε. Μετά της στείλαμε μήνυμα να μάθουμε τι είναι για εκείνη ο έρωτας, η φωτογραφία, η συγγραφή και ότι άλλο ήθελε να μας πει. Δεν θέλαμε πολύ να ερωτευτούμε.
Τι είναι για σένα ο έρωτας;
Ο έρωτας είναι δύσκολο να περιγράφει. Το προσπάθησα στο βιβλίο, όχι εξαντλητικά, αλλά, ελπίζω, επαρκώς. Ας προσπαθήσω να συνοψίσω εδώ τη βασική σκέψη μου για τον έρωτα: Η ιδέα είναι ότι ο έρωτας έχει τη δύναμη να μας κάνει να βρισκόμαστε σε παντελώς άγνωστους τόπους μέσα μας· να συναντάμε, δηλαδή, πλευρές του εαυτού που δεν γνωρίζαμε ότι είχαμε, και ίσως δεν θα συναντούσαμε ποτέ αλλιώς. Κι αυτό επειδή αρδεύεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από πρώιμες εμπειρίες, συναισθήματα προς σημαντικούς άλλους, σκηνές, ήχους, ανώριμες παγιωμένες πεποιθήσεις, καταχωνιασμένα όλα στο υποσυνείδητο ή και κλειδωμένα για πάντα στο ασυνείδητο. Νομίζω ότι ο έρωτας, ο πόθος, τα όνειρα είναι καταστάσεις που μάς φέρνουν πιο άμεσα σε επαφή με μια ωμή πραγματικότητα: αγνοούμε παντελώς ένα πολύ μεγάλο μέρος της μηχανικής του ίδιου του εαυτού μας. Και επακόλουθα, αντιλαμβανόμαστε την ακόμα πιο τρομακτική αλήθεια: αυτό το σημαντικό κομμάτι μας διαφεύγει τελείως του ελέγχου μας. Αυτή, νομίζω, είναι η ιδέα στην οποία βασίζεται όλο το βιβλίο: τα αισθήματά μας γενικότερα, όχι μόνο ο έρωτας, αλλά πιο φανερά ο έρωτας, τις περισσότερες φορές τα νιώθουμε άθελά μας, είναι σαν ξένοι τόποι μέσα μας, που ενίοτε εξαπλώνονται χωροκατακτικά και καταλαμβάνουν όλη την επικράτεια του εαυτού. Ο έρωτας είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να καταλάβουμε ότι τις σημαντικότερες αποφάσεις μας, στην ουσία, τις λαμβάνουμε κλεισμένοι στα απόλυτα σκοτάδια, εκεί όπου δεν υπήρξαν ποτέ λέξεις να φωτίσουν τα γεγονότα. Όπως γράφω και στο βιβλίο: «Ο έρωτας είναι ένα αδιάκοπο παιχνίδι σκότους-φωτός». Είναι μια ορμή, ένα άλμα προς τον άγνωστο άλλον. Ενέχει μια δυνατότητα ένωσης με τον άλλον, και αυτή είναι η φωτεινή πλευρά· γιατί η ένωση με τον άλλον είναι πολύ σπουδαίο πράγμα. Απλώς, συνήθως ορμάμε προς τον άλλον για να αποφύγουμε τον εαυτό, και πιο συγκεκριμένα, το σκοτάδι μας.
Τι είναι για εσένα η συγγραφή;
Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω. Το ψάχνω ακόμα κι αυτό ίσως είναι που με παρακινεί να γράφω. Εννοώ ότι το γράψιμο είναι μια σχέση με τον εαυτό μου γεμάτη μυστήριο. Δεν μπορώ να πω τι ακριβώς συμβαίνει μέσα μου όταν γράφω, ούτε να πω γιατί γράφω έτσι όπως γράφω. Ας πούμε, ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι θα γράψω κάτι ανάμεσα σε ποίηση και πεζό λόγο, όπως μου λένε ότι είναι αυτό το βιβλίο. Εγώ ήθελα να γράψω, δεν είχα καμία φιλοδοξία να μπω στα χωράφια της ποίησης. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι αναζητώ διακαώς μια εντιμότητα με τον εαυτό μου, να καταφέρω να πω αυτό που υποψιάζομαι ότι με συγκινεί βαθύτερα, και όχι το πιο προφανές. Είναι σαν, γράφοντας, να τραβάω από ένα σκοινάκι τη συγκίνησή μου να βγει ολόκληρη στο φως. Και νιώθω ότι αυτή η διαδικασία είναι λεπτεπίλεπτη· πρέπει να είμαι προσεκτική να αφουγκραστώ καλά τι με συγκινεί, τι με παρακινεί να αρχίσω να γράφω. Και ενώ γράφω, δοκιμάζω συνεχώς τις λέξεις ως προς την κυριολεξία τους, ως προς τη θέση τους, ως προς τον ήχο τους σε σχέση με τις διπλανές τους, και με τις λέξεις αυτές πλέκεται σιγά σιγά το κείμενο. Δηλαδή, το ίδιο το γράψιμο μού αποκαλύπτει τι ήθελα να γράψω τελικά. Μπορώ να πω ότι γράφω για να δω πού βαθιά μέσα μου είναι τελικά δεμένη η λεγόμενη κόκκινη κλωστή.
Τι είναι για σένα η φωτογραφία;
Η φωτογραφία είναι περπάτημα και παρατήρηση. Για να φωτογραφίσεις πρέπει να βγεις έξω, να κοιτάξεις γύρω σου. Νομίζω ότι η διαδικασία της φωτογραφίας είναι πάλι μια σχέση με τον εαυτό, ένας τρόπος επικοινωνίας με το εγώ, αλλά χωρίς λέξεις αυτή τη φορά. Αν κάνεις φωτογραφία έχοντας λέξεις στο μυαλό, η φωτογραφία θα αποτύχει σίγουρα. Θα είναι περιγραφική, δεν θα έχει οπτική δύναμη, το νόημα της θα εξαντλείται εύκολα. Με τη φωτογραφία βρήκα τον μάστορά μου, θα έλεγα. Γιατί, οι λέξεις στη ζωή μου είχαν πρωτεύοντα ρόλο από μικρή ηλικία. Από μικρή ασχολήθηκα με τις ξένες γλώσσες και από μικρή ήξερα ότι ήθελα να γίνω διερμηνέας. Μέσα στο μυαλό μου από πολύ μικρή έψαχνα συνέχεια λέξεις να τις αντιστοιχήσω στις ξένες γλώσσες που μάθαινα. Μετέφραζα συνέχεια μέσα μου από μικρή. Ε, στη φωτογραφία, βρήκα έναν τρόπο βαθιάς επικοινωνίας με τον εαυτό μου, παρακάμπτοντας την παντοδυναμία των λέξεων. Αυτό για μένα είναι σημαντικό. Ίσως είναι μια καλή οδός προς τον μη συνειδητό εαυτό μου, αυτόν που δεν έχει περιγράφει με λέξεις. «Απαθανάτιζε ορθογώνια κομμάτια των ονείρων της» γράφω στο βιβλίο για τη μία Εύα μου, την Εύα-φωτογράφο. Νομίζω ότι είναι ένας καλός ορισμός της φωτογραφίας. Γιατί τελικά χρησιμοποιούμε εξωτερικές εικόνες που βλέπουμε γύρω μας για να φωτογραφήσουμε, στην ουσία, εσωτερικές ονειροπολήσεις. Όταν έχω καιρό να βγω για φωτογραφία, δυσανασχετώ. Είναι όπως όταν πηγαίνω στο κολυμβητήριο και μετά αισθάνομαι μεγαλύτερη ευεξία, αλλά χωρίς να ξέρω ποιοι μύες γυμνάστηκαν ακριβώς. Έτσι και με τη φωτογραφία, μετά αισθάνομαι καλύτερα, ίσως επειδή γυμνάστηκαν οι μύες της καλαισθησίας, της παρατήρησης. Να πω, βέβαια, ότι το κεφάλαιο της Εύας-ωραίας κοιμωμένης, που είναι η φωτογράφος του βιβλίου, είναι προάγγελος του κεφαλαίου για την ενοχή. Αποφάσισα να το τοποθετήσω εκεί, ακριβώς πριν την ενοχή, επίτηδες, επειδή μου φάνηκε ότι η διαμεσολαβημένη σχέση της Εύας-φωτογράφου με την πραγματικότητα (μέσα από τα όνειρα, μέσα από τον φακό) είναι μια καλή αλληγορία για την αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα της ζωής που ενδεχομένως επιβάλει η ενοχή στους Ενοχιώτες.
Ποια είναι η έννοια του τόπου για σένα;
Με την ευκαιρία του βιβλίου άρχισε να με απασχολεί πολύ η έννοια του τόπου, του χώρου. Ο τόπος είναι έννοια αλληλένδετη με τον άνθρωπο. Δεν είναι δυνατό να σκεφτούμε σκηνές της ζωής εκτός τόπου· μπορούμε να φανταστούμε κενό χώρο, αλλά όχι μη χώρο. Και στη λογοτεχνία εμφανίζεται συχνά και μάλιστα διεκδικεί ενίοτε πρωταγωνιστικό ρόλο. Η Λισαβόνα του Πεσσόα, το Δουβλίνο του Τζέιμς Τζόυς… Έχω κάνει διάφορες ανορθόδοξες σκέψεις για την έννοια του τόπου. Ας πούμε, ότι η σύνδεση με τον τόπο, συγκεκριμένα, για τους μοναχικούς ανθρώπους μπορεί να είναι ένα είδος παρέας. Ένας τόπος είναι πάντα εκεί χωρίς να αλλάζει δραματικά, οπότε σου προσφέρει την ασφάλεια ενός πιστού φίλου. Ανοίγεις την πόρτα, βγαίνεις έξω και τον συναντάς. Θα είναι πάντα εκεί όταν τον αναζητήσεις. Από την άλλη, ανάλογα με την ώρα, την εποχή ένας τόπος εμφανίζεται με άλλα πρόσωπα, κι έτσι δίνει την αίσθηση ενός ζωντανού πλάσματος με το οποίο έχει ενδιαφέρον να σχετιστείς, δίνει έναν ρυθμό στη ζωή σου. Μετά σκέφτηκα ότι η έννοια του τόπου εμπεριείχε την έννοια της πατρίδας, δηλαδή ενός χώρου και του κόσμου που ζει εκεί μαζί σου, που σου εξασφαλίζουν και τα δύο μαζί μια ταυτότητα, και άρα ένα συναίσθημα ασφάλειας. «Η Ερεσός είναι ο τόπος μου» λέω, για παράδειγμα, κι αμέσως νιώθω να με καθησυχάζει η ιδέα ότι υπάρχει ένα δίκτυ ασφαλείας για να με περισώσει όταν εκτελώ τα ακροβατικά της ζωής. Μετά διεύρυνα την ιδέα: διαπίστωσα ότι η έννοια του τόπου είναι άρρηκτα δεμένη, μέσω της μνήμης με τα συναισθήματά μας γενικότερα. Έχω μάλλον καταλήξει στην ιδέα ότι ο τόπος είναι η βασική μνημοτεχνική των ανθρώπινων συναισθημάτων. Οι άνθρωποι όταν νιώθουμε κάτι αξιομνημόνευτο τείνουμε να το συνδέουμε με τον τόπο όπου το νιώσαμε, για να μπορέσουμε να το ανακαλέσουμε ως ανάμνηση. Ο τόπος, σαν τη μαντελέν του Προυστ, είναι η αφορμή για να θυμηθούμε παλιότερα συναισθήματα. Όταν νοσταλγούμε έναν τόπο, στην πραγματικότητα νοσταλγούμε τα συναισθήματα που νιώσαμε σε αυτόν, και όχι τον ίδιο τον τόπο. Και η έννοια του τόπου εξακολουθεί να με τριβελίζει…
Τι σε κάνει να πηγαίνεις στο χωριό της Άνω Ευτυχίας;
Επιμένω στο βιβλίο ότι τόπος της ευτυχίας δεν υπάρχει. Γιατί η γεωγράφος μέσα μου πιστεύει ότι η επιφάνεια που καταλαμβάνει η ευτυχία στο εσωτερικό μας είναι τόσο περιορισμένη που δεν έχει τα προσόντα να χαρακτηριστεί τόπος. Η στιγμή ευτυχίας δεν έχει έκταση, μπορεί να είναι όλη κι όλη μια κουκίδα στον χάρτη του εαυτού, και πάνω σε αυτήν την κουκίδα ο άνθρωπος μπήγει βιαστικά μια πινέζα για να συγκρατήσει το τσίτι της ύπαρξής του. Κάπως έτσι το γράφω στο βιβλίο. Επειδή, όμως ήθελα, παρ; όλα αυτά, να γράψω για την ευτυχία, προσπάθησα να υπερβώ τη δυσκολία της μη ύπαρξης τόπου ευτυχίας, με το εύρημα των χωριών Άνω Ευτυχία και Κάτω Ευτυχία. Θα κρίνουν οι αναγνώστες αν το εύρημα πέτυχε. Ποιες μπορεί να είναι οι δικές μου τέτοιες «πινέζες»; Αναφέρω ό,τι μου έρχεται ανάκατα και σίγουρα όχι εξαντλητικά: Το ξεβοτάνισμα, η γεύση του καλού και καλοψημένου κρέατος, μια καλή ταινία, το aqua aerobic στην πισίνα δίπλα στο ποτάμι, στιγμές της καθημερινότητας με τον άντρα μου, να γράφω, να καμαρώνω τους αγαπημένους μου, η συναρπαστική λογοτεχνία, τα ζυμαρικά με φρέσκια ντομάτα Ανάγνου, μια καθηλωτική μουσική, να φωτογραφίζω τη γειτονιά μου στην Αθήνα.
Λίγα λόγια για σένα; Βρυξέλλες - Λειβαδιά, πες μας για τη διαδρομή σου. Η διαδρομή μου δεν είναι μάλλον η αναμενόμενη: από τις Βρυξέλλες στη Λειβαδιά. Αν και ξέρω κι άλλους ανθρώπους με παρόμοια πορεία. Για τη δική μου περίπτωση, μπορώ να πω το εξής. Από μικρή ήθελα ξεκάθαρα και με λαχτάρα να γίνω διερμηνέας. Και όπως συνήθως συμβαίνει με τις πολύ ξεκάθαρες αποφάσεις, τα κατάφερα, και μάλιστα να γίνω διερμηνέας με τις καλύτερες συνθήκες, στις Βρυξέλλες. Η επόμενη τόσο ξεκάθαρη απόφασή μου ήταν να είμαι δίπλα στον Στάθη, τον άντρα μου. Και αυτό ήταν εφικτό μόνο στη Λειβαδιά. Επομένως, βρέθηκα στη Λειβαδιά. Στο ενδιάμεσο, βέβαια, η ζωή μου ήταν κανονική, δηλαδή αντιφατική, ασαφής και χαώδης, μια ζωή που μου δημιουργούσε διαρκώς το άγχος ότι άλλα θέλω κι άλλα κάνω. Κανονική, δηλαδή, όπως το είπα.
Το πιο εκπληκτικό είναι ότι ενίοτε εκπλήσσομαι εγώ η ίδια από την πορεία μου, και πιάνω τον εαυτό μου να με θαυμάζω κρυφά: εγκατέλειψα την Αθήνα, ενώ είμαι «βαμμένη» Αθηναία. Δεν βρέθηκα στη Λειβαδιά γιατί ενδόμυχα ήθελα να γλιτώσω από τις δυσκολίες της Αθήνας. Μου άρεσε και μου αρέσει η Αθήνα· αυτό που οι άλλοι αποκαλούν χάος, βρώμα, ασχήμια, εμένα με γοητεύει. Και με θαυμάζω, γιατί φαίνεται ότι ασυναίσθητα αφομοίωσα τη βασική ιδέα μου για τον έρωτα, την οποία περιέγραψα στην αρχή: έκανα ένα άλμα προς το άγνωστο, όχι για να αποφύγω τις δυσκολίες, αλλά προσπαθώντας να επικεντρωθώ στη φωτεινή πλευρά, της ένωσης με ένα καινούργιο άλλο. Και προς έκπληξη του παλιότερου εαυτού μου, τη ζωή μου στη Λειβαδιά δεν την αλλάζω.
32°
