Ο τίτλος κυριολεκτεί. Πρόβες για αληθινές προετοιμασίες για έναν πόλεμο που τελικά δεν έγινε. Έβρος. 1974. Προ, κατά, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Καλούνται οι έφεδροι. Μέσα σ’ αυτούς κι ο συγγραφέας του βιβλίου. Κρατά ημερολόγιο που το δημοσιεύει 40 χρόνια μετά, δηλαδή φέτος. Βιβλίο συναρπαστικό, όπως όλα –κι επιμένω στο «όλα»– τα πεζογραφήματα του Χαριτόπουλου. Ίδιο γράψιμο, κοφτό, συναρπαστικό, όπως και το αριστουργηματικό τελευταίο του «Εκ Πειραιώς». Κι αυτό όμως, το πρώτο, το ίδια αριστουργηματικό. Ο άνθρωπος έχει το έμφυτο ταλέντο που δεν επιδέχεται «καλλιέργεια» γιατί υπάρχει αυτοφυές από τα γεννοφάσκια του. Ενδιαφέρον είναι επίσης, για ένα μελετητή του, όπως εγώ, που διαπιστώνει χαρακτήρες και περιστατικά που αναπτύχθηκαν αργότερα σε αυτοτελείς νουβέλες του.
[Οι δύο Πάγκαλοι που είναι και οι δύο εξίσου καλοί]
Με τον Ανδρέα στην Ευρώπη / Οι χαμένοι (διηγήματα) (εκδ. Πατάκη)
Στο πρώτο είναι ο αριστερός που προσχωρεί στο Πασόκ, στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974 και το 1982 βρίσκεται στο πρώτο κυβερνητικό του πόστο ως υφυπουργός Εμπορίου στο οίκημα της οδού Κάνιγγος. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί υπόδειγμα ακτινογραφίας του Έλληνα δημόσιου υπαλλήλου της εποχής που λίγο διαφέρει από το σημερινό ομόλογό του. Σπαρταράς στο γέλιο, νομίζεις ότι συμβαίνει σε άλλο πλανήτη, ενώ στην πραγματικότητα ξέρεις ότι συμβαίνει εδώ και τώρα κι εύχεσαι κρυφά μέσα σου μην τύχει και πέσει ποτέ στα χέρια της τρόικας, γιατί σίγουρα, ανεξάρτητα από την εκλογή προέδρου, δεν θα πάρουμε άλλη δόση. Το υπόλοιπο βιβλίο, πολύ σύντομα και περιεκτικά, μας εξιστορεί τα κορυφαία περιστατικά της δεύτερης εμπειρίας του ως υφυπουργού εξωτερικών αρμόδιου για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εδώ αφού απομυθοποιεί ορισμένα περιστατικά που τον συνοψίζουν αδίκως σε μία φράση, παρακολουθούμε το ταλέντο του εθνικού διαπραγματευτή που βασίζεται εν πολλοίς στις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσει με τους ισχυρούς της Ευρώπης για να πετύχει το στόχο του. Και η αγάπη του για το συναισθηματικό και πανέξυπνο Ανδρέα, ξεχειλίζει από παντού, χωρίς υπερβολές αλλά και χωρίς εκπτώσεις.
Στους «Χαμένους» ο διηγηματογράφος Πάγκαλος (που μόνο πρωτάρης δεν φαίνεται σ’ αυτή τη συμπυκνωμένη μορφή του αφηγηματικού λόγου) μας δείχνει την άλλη Ελλάδα, του εξωτερικού, αυτή που γνωρίζει όχι ένας υπουργός αλλά ένας γεννημένος συγγραφέας. Τύποι, όλοι Έλληνες, συναρπαστικοί, Ζορμπάδες και Σταβίσκι, ευρηματικοί και αετονύχηδες. Ανθρώπινοι πέρα ως πέρα. Αυτή η άλλη Ελλάδα που προσπάθησα να περιγράψω κι εγώ σε ορισμένα βιβλία της αυτοεξορίας μου. («Ο Παύλος από τη Φάρσαλα έγινε αρχιγκάστερ» κ.ά.). Ένας Πάγκαλος ολοζώντανος, ευρηματικός, ταλαντούχος ψυχολόγος του Οδυσσέα - Ρωμιού που επιβιώνει καλύτερα στο εξωτερικό παρά στον τόπο του. Με πόση χαρά θα χαιρέτιζε τα διηγήματα αυτά ο συγγραφέας του «Εγχειρίδιου του καλού κλέφτη», ο Ηλίας Πετρόπουλος, αν ζούσε!
Τατιάνα Αβερώφ, Δέκα ζωές σε μία (εκδ. Μεταίχμιο)
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε: «Ένα μυθιστόρημα γεμάτο πάθος και ανατροπές, με ήρωες υπαρκτούς που ζωντανεύει την ταραγμένη ατμόσφαιρα και τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα, από το 1908 μέχρι τις αρχές του Εμφυλίου... Η άγνωστη ζωή του πολιτικού Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα μέσα από τη ματιά της κόρης του. Από τη συγγραφέα του ΞΕΦΩΤΟΥ».
Ωραία που ο εκδότης μάς θυμίζει το πρώτο της αυτό ιστορικό μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 2000 για να εκτιμήσουμε καλύτερο το τελευταίο της «Δέκα ζωές σε μία», 14 χρόνια μετά. Εν συντομία: πρόκειται για ένα συγγραφικό άθλο. Ποτέ δεν διάβασα τέτοια αφήγηση που ισορροπεί πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί, πάνω από μια άβυσσο, που είναι η ψυχή του κάθε ανθρώπου, χωρίς ωστόσο προστατευτικό δίχτυ ασφαλείας. Και ποτέ η αγωνία μου σαν αναγνώστη δεν ήταν μεγαλύτερη από το να παρακολουθώ αυτή τη συγγραφική ακροβασία με το φόβο μήπως η ακροβάτισσα-συγγραφέας γκρεμοτσακιστεί. Και ω που θαύματος: βγαίνει σώα και αβλαβής, θριαμβεύτρια απ’ αυτό το συγγραφικό σάλτο μορτάλε. Η ανακούφιση και η χαρά μου που τα έβγαλε πέρα σ’ αυτή την οριακή χειρουργική επέμβαση και κατάφερε να αναστήσει ένα χαρακτήρα (τον πατέρα της) αγωνιστή και γεννημένο διπλωμάτη, πλάθοντάς τον με τα γήινα υλικά του, τα χθόνια, ζωντανεύοντας παράλληλα μια ολόκληρη εποχή και μια περιοχή (το Μέτσοβο), άγνωστη καθ’ ολοκληρίαν, με αναγκάζει να υποκλιθώ στο επίτευγμά της αυτό και να πω, πρώτη φορά στη ζωή μου, chapeau!
Θανάσης Αγάθος Η εποχή του μυθιστορήματος - Αναγνώσεις της πεζογραφίας της Γενιάς του ’30 (εκδ. Γκοβόστη)
Επιτέλους κι ένα βιβλίο γι’ αυτή την πολυθρύλητη γενιά που πράγματι δόξασε το μυθιστόρημα όσο καμία άλλη, γραμμένο από νεότατο πανεπιστημιακό, φιλολογικά πλήρως τεκμηριωμένο, που δεν όζει ωστόσο καμιά «φιλολογίτιδα» που είναι η «κυτταρίτιδα» των περισσότερων αντίστοιχων συγγραμμάτων. Κι αυτό γιατί ανοίγεται σε άλλες περιοχές που η γενιά αυτή των προικισμένων πεζογράφων επηρέασε. Όπως ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, η πρόσληψή της από νεότερους συγγραφείς, ακόμα και η παιγνιώδης συνεργασία της στο περίφημο «Μυθιστόρημα των τεσσάρων» (Μυριβήλης, Καραγάτσης, Τερζάκης, Βενέζης). Αυτό που επίσης μου άρεσε είναι η γραφή αυτή καθεαυτή του μελετητή η οποία εξέρχεται από τα στεγανά των υποσημειώσεων και των παραπομπών και γίνεται βατή σε ένα μη εξειδικευμένο αναγνώστη. Χάρισμα αυτού του δοκιμίου και η αποφυγή της εξεζητημένης γλώσσας και των εν πολλοίς δάνειων ορολογιών από το αγγλοσαξωνικό και δυτικοευρωπαικό οπλοστάσιο που συναντούμε σε μη αφομοιωμένη μεταγλώττιση σε δοκίμια αυτού του είδους. Ένα ανάγνωσμα που λέει καινούργια πράγματα σε μια γλώσσα στρωτή, ανάλαφρη, δροσερή, κατανοητή στον καθένα. Το δοκίμιο αυτό έχει την επιπλέον αρετή γιατί σου ανοίγει την όρεξη να ξαναδιαβάσεις ορισμένα μυθιστορήματα της σπουδαίας αυτής γενιάς που δεν έπαψε, μες στα χρόνια, να παραμένει νέα.
20°
