Σαν σήμερα: 10 Φεβρουαρίου 1837 ο θάνατος του θεμελιωτή της νέας ρωσικής λογοτεχνίας Αλεξάντρ Πούσκιν
Ο μεγαλύτερος ίσως Ρώσος ποιητής, δραματουργός και πεζογράφος Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, ένας ρομαντικός που έφυγε νωρίς, πέθανε στην Αγία Πετρούπολη μία ημέρα σαν σήμερα, στις 10 Φεβρουαρίου 1837.
Ο Πούσκιν θεωρείται η ενσάρκωση της ρωσικής ψυχής και υπήρξε ένας διανοούμενος που ασχολήθηκε με όλα τα λογοτεχνικά είδη. Έζησε έντονα, σχετίστηκε με τον Καποδίστρια,υπήρξε ένθερμος φιλέλληνας και υπερασπίστηκε με πάθος την Ελληνική Επανάσταση. Πέθανε μετά από μια μονομαχία που τον τραυμάτισε βαριά προσπαθώντας να υπερασπιστεί την τιμή του μετά την απιστία της πανέμορφης γυναίκας του.
Ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας πέθανε αφήνοντας πίσω του περίπου 800 λυρικά και αφηγηματικά ποιήματα, πολιτικά κείμενα και δοκίμια. Τα έργα του Πούσκιν μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου.
Τα παιδικά χρόνια του Πούσκιν που τον σημάδεψαν
Γεννημένος στη Μόσχα στις 26 Μαΐου ο Πούσκιν ήταν γιος αριστοκράτη που καταγόταν από παλιά οικογένεια βογιάρων. Οι γονείς ωστόσο παραμελούσαν τόσο τον Αλεξάντρ όσο και τα αδέλφια του, Όλγκα και Λεβ, με τον πατέρα να διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι' αυτά και τη μητέρα να είναι πολύ ιδιότροπη στην έκφραση της αγάπης της. Από πολύ μικρή ηλικία ο Αλεξάντρ έβρισκε καταφύγιο στην τέχνη και έκανε τις πρώτες ποιητικές δοκιμές του.
Με τους γονείς του μιλούσαν γαλλικά, συνήθεια των ευγενών της εποχής. Τα ρωσικά τα έμαθε από τη γιαγιά του από την πλευρά της μητέρας του και τους δουλοπάροικους που υπηρετούσαν στο σπίτι του.
Το 1811, σε ηλικία 12 ετών έφυγε από τη Μόσχα για την Αγία Πετρούπολη και μπήκε υπότροφος στο Λύκειο του Τσάρσκογιε Σελό, που μόλις είχε εγκαινιάσει τη λειτουργία του, ιδρυμένο από τον Αλέξανδρο Α΄. Το Λύκειο αποτέλεσε λίκνο ελεύθερων πνευμάτων και επαναστατών, με πολλούς νέους, τέκνα ευγενών, να ενστερνίζονται φιλελεύθερες ιδέες. Η ποίηση αποτελούσε μάθημα με μεγάλη σπουδαιότητα, με τους μισούς μαθητές να γράφουν ποιήματα.
Τα χρόνια του Λυκείου ήταν περίοδος έντονης δημιουργίας για τον Πούσκιν και έγραψε σειρά ποιημάτων μεγάλης τελειότητας («Αναμνήσεις από το Τσάρσκογε Σέλο», «Μια μικρή πολιτεία», «Το ρόδο» κ.ά.).
Το 1817 ο Πούσκιν αποφοίτησε από το Λύκειο και διορίστηκε ως γραμματέας στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων. Τα ποιήματά του της περιόδου 1817 – 1820 καθρεφτίζουν τη θυελλώδη ζωή του νεαρού ποιητή στην Πετρούπολη. Ο Πούσκιν παρότι σέβεται την ποίηση του 18ου – 19ου αιώνα προσπαθεί να πετύχει στα ποιήματά του ελευθερία έκφρασης. Με τα πολιτικά ποιήματα του Πούσκιν της περιόδου 1817 – 20 («Ελευθερία», «Στον Τσααντάγεφ», «Το χωριό» κ.ά.) γίνεται ο εκφραστής των επιδιώξεων ολόκληρης της γενιάς των ευγενών επαναστατών.
Η συνάντηση του Πούσκιν με τον Καποδίστρια που αποδείχτηκε σωτήρια
Παράλληλα συνέχισε την καυστική μέσω των γραπτών του κατά της κοινωνικής κατάστασης στην τσαρική Ρωσία και της έντονης δεσποτικής φύσης της, προκαλώντας τελικά την οργή του Αλέξανδρου Α΄, ο οποίος αποφάσισε να τον στείλει εξόριστο στη Σιβηρία ή στον ακόμα πιο παγωμένο Βορρά, σε ένα μοναστήρι σε ένα νησί της Λευκής Θάλασσας.
Κορυφαίοι εκπρόσωποι των ρωσικών γραμμάτων προσπάθησαν μέσω των γνωριμιών τους να τον σώσουν από την οργή του τσάρου. Την πλάστιγγα όμως οριστικά υπέρ του έκρινε ο Ιωάννης Καποδίστριας, άμεσος προϊστάμενος του Πούσκιν στο Υπουργείο Εξωτερικών, αφού πρώτα ο τελευταίος του υποσχέθηκε να μείνει μακριά από την πολιτική για ένα χρόνο. Μετά την υπόσχεση αυτή ο Καποδίστριας απέσπασε την έγκριση του τσάρου για μετάθεση του αντιδραστικού Πούσκιν στη Νότια Ρωσία.
Το 1821, ο Πούσκιν ήρθε πιο κοντά στην υπόθεση της προσπάθειας των Ελλήνων για ανεξαρτησία, πιστεύοντας ακράδαντα ότι η Ελλάδα θα θριάμβευε και εκθειάζοντας την ανδρεία του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο ενθουσιασμός του όμως δεν κράτησε πολύ. Απογοητεύτηκε με τον Υψηλάντη αποδίδοντάς του ανικανότητα στον ηγετικό ρόλο που είχε αναλάβει. Η εκτίμηση αυτή του ποιητή βασίστηκε σε εσφαλμένες και ανεπαρκείς πληροφορίες. Θεωρούσε ακόμα γενναίο τον Υψηλάντη, δυσφόρησε όμως που μετά την άτυχη μάχη στο Δραγατσάνι στις 7 Ιουνίου 1821, ο Υψηλάντης κατέφυγε στην Αυστρία.
Η απογοήτευση του Πούσκιν από την αναβλητικότητα, τη διχόνοια και την αδιαφορία πολλών Ελλήνων για την εθνική υπόθεση, τον εξοργίζει και στηλιτεύει αγανακτισμένος τους Έλληνες ως έναν άθλιο λαό ληστάρχων και μπακάληδων, σπεύδοντας όμως μετανιωμένος και έχοντας πικράνει κάποιους φίλους του, να δηλώσει ότι η καρδιά του δεν θα μπορούσε να νιώσει εχθρότητα στις ευγενικές προσπάθειες ενός αναγεννώμενου λαού.
Η πιο δύσκολη περίοδος του Ρώσου ποιητή
Το 1833 – 34 αρχίζει η τελευταία, εξαιρετικά δύσκολη περίοδος της ζωής του Πούσκιν. Η αίγλη του πρώτου Ρώσου ποιητή διατηρείται, όμως μόνο σαν ανταύγεια της δόξας του ρομαντικού Πούσκιν της δεκαετίας του 1820.
Τα επιτεύγματα του ώριμου Πούσκιν θεωρούνται από το κοινό, τους κριτικούς ακόμα και από μερικούς φίλους του σημάδια «παρακμής». Λιγοστά πρόσωπα, όπως ο Ν. Β. Γκόγκολ, καταλαβαίνουν τη σημασία των έργων αυτών.
Η λογοκρισία των έργων του –την οποία σύμφωνα με την υπόσχεσή του ασκούσε προσωπικά ο τσάρος- ήταν πολύ πιεστική και η παρακολούθηση της αστυνομίας πολύ στενή. Επιπλέον οι κριτικοί αντιμετώπισαν τα έργα του αυτής της περιόδου δυσμενώς και, το χειρότερο, πολλοί ομοϊδεάτες του τον κατηγόρησαν ως αποστάτη.
Οι κοινωνικές υποχρεώσεις του, η συντήρηση μιας μεγαλύτερης τώρα οικογένειας, απαιτούσαν μεγάλα έξοδα. Τα δάνεια από το δημόσιο ταμείο φέρνουν τον Πούσκιν σε ταπεινωτική εξάρτηση από τις αρχές στην παράκληση του να του επιτραπεί να παραιτηθεί από τη δημόσια υπηρεσία και να εγκατασταθεί επί ένα διάστημα «Στο χωριό», για να τακτοποιήσει τα περιουσιακά του, ο τσάρος απαντά με την απειλή της δυσμένειας και της απαγόρευσης να μελετά τα ιστορικά αρχεία.
Παράλληλα από το 1826 μέχρι το 1831 ο Πούσκιν ζούσε μια άσωτη ζωή στη Μόσχα. Το 1831 παντρεύτηκε τη Νατάλια Νικολάγεβνα Γκοντσάροβα ύστερα από μια περιπετειώδη σχέση. Λίγα χρόνια μετά, το 1836, ο Πούσκιν λάμβανε ανώνυμες υβριστικές επιστολές, στις οποίες τον αποκαλούσαν «ιστοριογράφο του Τάγματος των Κερατάδων».
Ο ποιητής είχε καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι η προέλευση των επιστολών αυτών είχε να κάνει με τις επίμονες ερωτοτροπίες του Ζωρζ ντ' Αντές, ενός αξιωματικού γαλλικής καταγωγής του ιππικού της φρουράς στην Αγία Πετρούπολη, με τη σύζυγό του Ναταλία Πούσκινα-Γκοντσάροβα.
Ο Πούσκιν, μη ανεχόμενος τα κουτσομπολιά, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να καλέσει τον ντ' Αντές σε μονομαχία. Ο θετός όμως πατέρας του ντ' Αντές, πρεσβευτής της Ολλανδίας στην Αγία Πετρούπολη, προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποτρέψει την επικείμενη μονομαχία μεταξύ των δύο ανδρών, παντρεύοντας μάλιστα τον ντ' Αντές με τη μεγαλύτερη σε ηλικία αδελφή της Νατάλια, την Εκατερίνα Γκοντσάροβα.
Ο γάμος έγινε στις 10 Ιανουαρίου του 1837. Δεν άργησε όμως να εκδηλωθεί και πάλι το ενδιαφέρον του ντ' Αντές για την όμορφη γυναίκα του ποιητή Νατάλια. Οι φήμες και τα ανώνυμα γράμματα δεν σταματούσαν, με συνέπεια να γράψει ο ποιητής ένα προσβλητικό γράμμα στον θετό πατέρα του ντ’ Αντές.
Τελικά, ο ντ' Αντές αποδέχτηκε την πρόσκληση του Πούσκιν για μονομαχία, αυτή που θα έφερνε το τέλος του ποιητή. Ο Πούσκιν τραυματίστηκε θανάσιμα στο κάτω μέρος της κοιλιάς και μεταφέρθηκε με άμαξα στο σπίτι του στην πρωτεύουσα.
Πέρασε τις τελευταίες ημέρες της ζωής του στο σπουδαστήριο-γραφείο του, ανάμεσα σε αγαπημένα του πρόσωπα, θαυμαστές και φίλους. Άφησε την τελευταία του πνοή στο ανάκλιντρο του γραφείου του δύο ημέρες αργότερα, στις 10 Φεβρουαρίου σε ηλικία 37 ετών.
Ο θάνατος του Πούσκιν, όπως είπε ο φίλος του ζωγράφος Καρλ Μπριουλόφ, ήταν «μια ανεπανόρθωτη απώλεια για τον ρωσικό πολιτισμό».
Με πληροφορίες από το Ινστιτούτο Πούσκιν και Britannica
16°
