Ηρώ Σκάρου: Μια λογοτεχνική ματιά στη δυσλειτουργική οικογενειακή συμβίωση

Tο καινούργιο βιβλίο της Ήρως Σκάρου, «Τροία», κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναδεικνύει με χιούμορ την τραγικότητα της αγίας ελληνικής οικογένειας. Ένας παράξενος απειλητικός βόμβος από τα έγκατα της γης αναστατώνει την Ελένη, την ηρωίδα, αλλά και όλη τη γειτονιά. Δεν είναι όμως μόνο αυτό που την κρατάει ξύπνια τα βράδια. Το πατρικό της στο νησί κινδυνεύει να καταρρεύσει, το ίδιο και το σπίτι της στα Βριλήσσια. Ο σύζυγός της, σύμβουλος προσωπικής ανάπτυξης, νοιάζεται κυρίως για τη δική του ευζωία, ο γιος της δηλώνει gender fluid, η πεθερά της ανακατεύεται σε όλα. Ώσπου ένας καρδιολόγος - ποιητής και μια σκυλίτσα έρχονται για να ανατρέψουν το σκηνικό.

Η Ηρώ Σκάρου κατάγεται από την Ικαρία, έζησε στη Σύρο και ενηλικιώθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλοσοφία και μάρκετινγκ. Σήμερα γράφει, μεταφράζει και διδάσκει δημιουργική ανάγνωση και γραφή μαζί με τον συγγραφέα Άρη Σφακιανάκη στην Ανοιχτή Τέχνη. Έχουν εκδοθεί δύο συλλογές διηγημάτων της, οι «Μια χαρά είναι» το 2018, εκδόσεις Γκοβόστη και «Η ζωή όπως είναι» το 2020, εκδόσεις Κέδρος. Με αφορμή το πρώτο της μυθιστόρημα, της ζητήσαμε να μας μιλήσει για τη σύγχρονη ελληνική οικογένεια, την αναζήτηση σεξουαλικής ικανοποίησης εντός ή εκτός γάμου, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σύγχρονη γυναίκα και άλλα σύγχρονα θέματα όπως αυτά της ταυτότητα του φύλου ή τη συγγραφή μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η Ηρώ Σκάρου μιλάει για την «Τροία»

Το μυθιστόρημά σας αναφέρεται σε μια σύγχρονη ελληνική οικογένεια. Ο τίτλος «Τροία» έχει να κάνει με κάποια πολεμική ατμόσφαιρα εντός της;
Ακριβώς. Οι άνθρωποι για τους οποίους γράφω βρίσκονται σε μια εμπόλεμη κατάσταση με τακτικές συρράξεις και περιόδους ανακωχής. Καθώς η λέξη Τροία είναι συνυφασμένη με έναν πόλεμο, αποτέλεσμα προσβολών και διενέξεων, ο τίτλος μού φάνηκε ως ο πλέον ταιριαστός.

Υπάρχει κι ένας Δούρειος Ίππος, σωστά;
Υπάρχει πράγματι στην ιστορία ένα εύρημα αντίστοιχο του Δούρειου Ίππου με το οποίο αποκαλύπτονται κάποια στιγμή οι σκελετοί στην ντουλάπα.

Είναι συχνό φαινόμενο οι συρράξεις και τα μυστικά εντός της αγίας ελληνικής οικογένειας;
Θεωρώ, πως σήμερα περισσότερο από ποτέ.

Τι φταίει γι’ αυτό;
Πιθανότατα η κρίση αξιών. Οι αλλαγές είναι ραγδαίες και τα ιδανικά του παρελθόντος απομυθοποιούνται. Η ρευστότητα, κυρίαρχο χαρακτηριστικό της εποχής, αποδιοργανώνει τις σχέσεις. Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να βρουν ισορροπία στους διαφορετικούς τομείς της ζωής τους. Η επικοινωνία απουσιάζει.

Είναι η έλλειψη επικοινωνίας ο βασικός λόγος που η οικογένεια στην «Τροία» δυσλειτουργεί;
Ένας από τους βασικούς. Στο ζευγάρι απουσιάζει επίσης η συντροφικότητα, η στοργή και το μοίρασμα των καθημερινών ευθυνών.

Ποιο ήταν το έναυσμα ώστε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα;
Χάρη στη δουλειά μου γίνομαι κοινωνός πολλών και διαφορετικών ανθρώπινων ιστοριών. Στις περισσότερες από αυτές, ο ρόλος της οικογένειας αναδεικνύεται ως πρωταρχικός στο πλαίσιο των προβλημάτων που συζητιούνται. Μια δυσλειτουργική οικογενειακή συμβίωση επηρεάζει όλα τα μέλη, ιδίως τα νεότερα, ως προς την επικοινωνία και την αίσθηση ασφάλειας, συναισθηματικής και σωματικής. Αποφάσισα λοιπόν να διερευνήσω αυτά τα ζητήματα μέσα από μια λογοτεχνική ματιά.

Αναφέρεστε και στις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει μια σύγχρονη γυναίκα.
Θεωρώ πως η αναπροσαρμογή που έχουν υποστεί οι ρόλοι στην οικογένεια, λόγω των μετασχηματισμών και μεταβολών στη λειτουργία της, δεν ήταν απαραίτητα προς όφελος των γυναικών. Η σύγχρονη γυναίκα έχει πολλαπλά καθήκοντα και παράλληλα πολλούς περιορισμούς. Πρέπει, για παράδειγμα, να είναι αφοσιωμένη μητέρα και ικανή νοικοκυρά αλλά να έχει και δουλειά με καλές αποδοχές, κατά προτίμηση όχι καλύτερες από του συζύγου της.

Η ηρωίδα σας είναι μεταφράστρια, όπως κι εσείς στην πραγματική ζωή. Υπάρχουν άλλα κομμάτια της δικής σας προσωπικότητας που έχετε δανείσει στην ηρωίδα σας; Θέλω να πω, πιστεύετε ότι οι συγγραφείς αυτοβιογραφούνται κατά κάποιον τρόπο;
Αυτό συμβαίνει, κάποιες φορές συνειδητά κι άλλες ασυνείδητα. Όσο για μένα, θα δανειστώ μια δήλωση του Ρέιμοντ Κάρβερ: «Δεν είμαι οι χαρακτήρες μου, μα οι χαρακτήρες μου είμαι εγώ». Σε όλους τους ήρωές μου υπάρχουν ψήγματα δικών μου εμπειριών και χαρακτηριστικών. Σίγουρα περισσότερο στην κεντρική μου ηρωίδα, Ελένη, στην οποία όμως έχω αποδώσει και γνωρίσματα αντίθετα από τα δικά μου καθώς με ενδιέφερε να εξερευνήσω τις περιοριστικές πεποιθήσεις μιας σύγχρονης γυναίκας και τους τρόπους να απαλλαγεί από αυτές.

Στην προμετωπίδα διαβάζουμε ένα απόφθεγμα του Αλέξανδρου Δουμά, υιού. «Τα δεσμά του γάμου είναι τόσο βαριά που χρειάζονται δύο για να τα κουβαλήσουν. Συχνά, και τρεις». Πόσο δύσκολο είναι να παραμείνει ένας άνθρωπος πιστός στον γάμο του;
Λέγεται πως ο άνθρωπος ανήκει στο μικρό ποσοστό των θηλαστικών που είναι ικανά για διατήρηση μονογαμικών σχέσεων. Από την άλλη, είναι εξαιρετικά επιρρεπής στην απιστία και την πολυγαμία. Η μοιχεία ως έννοια υπάρχει από τότε που εφευρέθηκε και αυτή του γάμου. Οι λόγοι είναι πολλοί και διαφορετικοί για κάθε περίσταση, αν και οι πιο συνηθισμένοι έχουν να κάνουν με την αναζήτηση σεξουαλικής ικανοποίησης και την πλήξη στη συζυγική σχέση. Αν συνυπολογίσουμε και την ένταση που μπορεί να δημιουργηθεί εξαιτίας καθημερινών συγκρούσεων, οι αναζητήσεις εκτός σχέσης μοιάζουν δικαιολογημένες (όχι για τον απατημένο).

Μπορεί, παρ’ όλα αυτά, ένα ζευγάρι να προστατεύσει τη σχέση του;
Θεωρώ πως ναι. Αν υπάρχει ευθύτητα στην επικοινωνία, έκφραση των αναγκών και δέσμευση από το ζευγάρι να κοπιάσει –αν χρειάζεται– γι’ αυτά.

Στο μυθιστόρημά σας καταπιάνεστε με θέματα αιχμής, όπως η ταυτότητα του φύλου, αλλά και με πλέον διαχρονικά ζητήματα όπως ο ρόλος της πεθεράς στην ελληνική οικογένεια. Τι λένε οι φίλοι σας που διάβασαν το βιβλίο;
Δεν μιλάω για την πεθερά σας... Οι φίλοι μου που διάβασαν την «Τροία» βρήκαν αρκετά σημεία ταύτισης. Η πεθερά μου όχι, αλλά δεν το έχει διαβάσει ακόμη. Αστειεύομαι. Η αλήθεια είναι πως στη Ρένα έχω αποδώσει αρκετά χαρακτηριστικά της κλασικής Ελληνίδας πεθεράς, αλλά και κάποια που τη διαφοροποιούν ευχάριστα. Σε ό,τι αφορά στα θέματα αιχμής, όπως τα ονομάζετε, στάθηκαν αφορμή για συζητήσεις. Κι αυτό ήταν που επιθυμούσα. Βάζοντας για παράδειγμα τον μεγάλο γιο της οικογένειας να δηλώνει gender fluid και αναφέροντας τις αντιδράσεις από τον οικογενειακό περίγυρο, αναδείχθηκε η ανάγκη που έχει ένα παιδί να αποδεχθεί ο γονιός του την όποια διαφορετικότητά του ως φυσιολογική έκφραση της ταυτότητάς του.

Έλκετε την καταγωγή σας από την Ικαρία. Το νησί για το οποίο γράφετε στο βιβλίο είναι αυτό;
Όσο έγραφα την «Τροία», μου έρχονταν πράγματι εικόνες από το νησί καταγωγής μου, αλλά και από τη Σύρο όπου έζησα ως παιδί. Υπάρχουν στο βιβλίο αναφορές στην αυτοσχέδια σκηνή που είχαμε στήσει με τον αδελφό μου στον κήπο του σπιτιού στην Ερμούπολη. Υπάρχει ακόμη περιγραφή της εκκλησίας του Αγίου Κηρύκου στην Ικαρία και σκηνές που διαδραματίζονται στην παραλία του Ιερού. Κι ακόμη αναμνήσεις με εικόνες, γεύσεις και αρώματα από τα δύο αγαπημένα νησιά.

Η γραφή σας, τόσο στα διηγήματα όσο και στο μυθιστόρημά σας, είναι δίχως πολλά επίθετα, σχεδόν δωρική. Με τον τρόπο αυτόν τιμάτε κάποιους συγγραφείς που σας έδειξαν το φωτεινό μονοπάτι της πεζογραφίας;
Με άλλα λόγια, ποιους ξένους συγγραφείς αγαπάτε; Έναν από αυτούς τον ανέφερα ήδη. Είναι ο Ρέιμοντ Κάρβερ. Θαυμάζω την αριστοτεχνική του λιτότητα. Αγαπώ τον Τσέχοφ για τον μοναδικό του τρόπο να ρίχνει φως στα σκοτάδια της καθημερινής ζωής. Κι ακόμη τον Ντοστογιέφσκι για τη φιλοσοφική και ψυχολογική διάσταση των έργων του. Τα τελευταία χρόνια, ξεχώρισα την Ελίζαμπεθ Στράουτ για τον καθηλωτικό ρεαλισμό της.

Ποια πιστεύετε ότι είναι τα απαραίτητα εφόδια για έναν νέο που αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο;
Παρατηρητικότητα, ικανότητα συγκέντρωσης, υπομονή κι επιμονή. Εννοείται ότι διαβάζει πολύ, κυρίως συγγραφείς με το ύφος που προτιμά, και δεν αντιστέκεται στις παρατηρήσεις και την κριτική.

Έχετε γράψει διηγήματα, τώρα και μυθιστόρημα. Εσείς, ως αναγνώστρια, ποιο από τα δύο αυτά είδη πεζογραφίας προτιμάτε;
Ως αναγνώστρια απολαμβάνω εξίσου μικρά και μεγαλύτερα σε έκταση αναγνώσματα όταν έχουν τα χαρακτηριστικά που αναζητώ: λιτότητα και πυκνότητα. Είναι γεγονός ότι αυτές οι ιδιότητες βρίσκονται συχνότερα στη μικρή φόρμα. Χάρη στην ελλειπτικότητα, που απαιτεί προσεκτική επιλογή λέξεων και ακρίβεια στη διατύπωση, ένα διήγημα «δείχνει» περισσότερα από όσα «λέει». Κι αυτό οδηγεί σε ενεργητική ανάγνωση, εμβάθυνση και προβληματισμό.

Και ως συγγραφέας;
Γράφοντας η ίδια διηγήματα είχα την ευκαιρία να καταπιαστώ με ζητήματα που με απασχολούσαν, με ελευθερία στην έκφραση, χωρίς περιορισμό στο ύφος και την οπτική γωνία.

Μετά την ολοκλήρωση του πρώτου σας μυθιστορήματος, ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη φόρμα;
Το βάθος στο οποίο φτάνει η γραφή. Το μυθιστόρημα δίνει το περιθώριο βαθύτερης εξερεύνησης ενός μεγαλύτερου αριθμού χαρακτήρων και ανάπτυξης των καταστάσεων. Αυτή η ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ρυθμό που πρέπει να τον χαρακτηρίζει, διακύμανση αλλά και ισορροπία.

Σκοπεύετε να γράψετε κάποιο καινούργιο βιβλίο ή θα το αναθέσετε στην Τεχνητή Νοημοσύνη;
Εννοώ, για πόσο καιρό ακόμα πιστεύετε ότι θα γράφει ο άνθρωπος κι όχι ο αλγόριθμος; Σκοπεύω όντως να γράψω καινούργιο βιβλίο, αλλά τώρα που μου βάλατε την ιδέα ας ρωτήσουμε το chat bot αν αξίζει τον κόπο.

Χρησιμοποιείτε συχνά την εφαρμογή;
Μέχρι σήμερα, μία ακόμη φορά. Για μία σκηνή της «Τροίας» όπου η ηρωίδα μου ψάχνει λογισμικό για δημιουργία ποιημάτων. Ζητάει από το bot να της γράψει ένα, με θέμα τη ζωή, σε στιλ T.S. Eliot. Το αποτέλεσμα υπάρχει μέσα στο βιβλίο. Για το κατά πόσο είναι επιτυχημένο ή όχι θα πρέπει να αποφανθούν οι κριτικοί. Για μένα ήταν ικανοποιητικό. Ας ρωτήσουμε τώρα: «Θα αντικαταστήσει στο μέλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη τους συγγραφείς;»

Τι λέει, λοιπόν, το λογισμικό;
Σας διαβάζω: «Παρ’ όλο που η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει κάνει σημαντικά βήματα στη δημιουργία κειμένων που μιμούνται την ανθρώπινη γραφή, στην ουσία της λογοτεχνικής δημιουργίας εμπεριέχεται το βάθος του συναισθήματος, η δημιουργικότητα και μια μοναδική θεώρηση που συχνά υπερβαίνει τις δυνατότητες των αλγορίθμων. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους συγγραφείς δημιουργώντας ιδέες, προτείνοντας δομές ή ακόμη και δημιουργώντας περιεχόμενο με βάση υποδείγματα. Ωστόσο, η βαθιά σύνδεση με το συναίσθημα, ο πλούτος της ανθρώπινης εμπειρίας και η ικανότητα μοναδικής έκφρασης είναι στοιχεία στα οποία οι άνθρωποι υπερέχουν».

Ακούγεται ελπιδοφόρο. Το πιστεύετε;
Παρότι οι δημιουργοί του λογισμικού αναφέρουν στην ιστοσελίδα της εταιρίας πως οι απαντήσεις που δίνονται «μπορεί να είναι ανακριβείς, αναληθείς και ενίοτε παραπλανητικές», επιλέγω να το πιστέψω και να θεωρώ πως η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα αντικαταστήσει τους συγγραφείς, αλλά μπορεί να τους βοηθήσει. Τουλάχιστον μέχρι να γράψω το νέο μου μυθιστόρημα.

Ηρώ Σκάρου: Παρουσίαση του βιβλίου «Τροία»

Η παρουσίαση του βιβλίου της Ηρώς Σκάρου, «Τροία», θα γίνει την Τετάρτη 13 Δεκεμβρίου στις 19:30, στο MONK Grapes and Spirits, Καρόρη 4 Αθήνα.