Πέντε βιβλία για να κατανοήσει κανείς τις διαφορετικές πτυχές της χρόνιας διαμάχης Ισραήλ - Παλαιστίνης.
Από την επίσημη αναγνώριση του Κράτους του Ισραήλ από τα Ηνωμένα Έθνη, το Μάιο του 1949 (λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) και ύστερα, η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης κλιμακώθηκε και συνεχίζεται με αμείωτη ένταση μέχρι και τις μέρες μας, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Οι Ισραηλινοί, με πολιτικές κινητοποιήσεις, όπως το Πρώτο Σιωνιστικό Κογκρέσο, το 1897, και τη Διακήρυξη Μπαλφούρ, το 1917, διεκδίκησαν για πολλά χρόνια τους Άγιους Τόπους των προγόνων τους (πριν τους παραχωρηθούν τα εδάφη όπου βρίσκονται εγκατεστημένοι σήμερα), προκαλώντας θυελλώδεις αντιδράσεις από τη μουσουλμανική πλευρά, η οποία θεωρούσε πως οι περιοχές αυτές της ανήκαν, υιοθετώντας, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Πολέμου, όταν ο Χίτλερ κυνήγησε ανοιχτά τους Εβραίους, μία καθαρά αντι-Σιωνιστική στάση.
Και για τους δύο λαούς, η διαμάχη έχει πολιτιστική, αλλά και θρησκευτική σημασία. Οι Εβραίοι συνδέουν τις περιοχές της Εγγύς Ανατολής με την Παλαιά Διαθήκη και τα ιερά τους πρόσωπα που έζησαν και έδρασαν εκεί, με τη μισητή τους Γάζα, για παράδειγμα, να συμβολίζει για αυτούς τον τόπο όπου βρήκε το χαμό του ο Κριτής του Ισραήλ, Σαμψών. Οι δε Μουσουλμάνοι θεωρούν, βάσει του Κορανίου, την Ιερουσαλήμ την τρίτη ιερότερη πόλη, μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα και είναι έτοιμοι να κηρύξουν ιερό πόλεμο (τζιχάντ) ενάντια των «απίστων» για να τη διεκδικήσουν, με κάθε ευκαιρία.
Αυτά είναι μερικά βιβλία που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να κατανοήσει κανείς τις διαφορετικές πτυχές μιας χρόνιας διαμάχης (δυστυχώς πάντα τόσο επίκαιρης) που δεν διεξάγεται μόνο μεταξύ δύο κρατών, αλλά, ουσιαστικά, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, καθώς το Ισραήλ έχει εξασφαλίσει την προστασία της Αμερικής και των ευρωπαϊκών χωρών, μέσα από τη διπλωματία και την πολιτική επιρροή, ενώ η Παλαιστίνη έχει την τυφλή υποστήριξη του ισλαμικού κόσμου:
«Ζωή εκτός τόπου» του Έντουαρντ Σαΐντ (πρόλογος Κατερίνα Σχινά, μτφρ. Ελένη Λούση, Εκδόσεις Μεταίχμιο)
Θρυλικός στον ακαδημαϊκό χώρο για το κλασσικό πλέον έργο του κριτικής θεωρίας, «Οριενταλισμός» (1978), ο Σαΐντ αποφάσισε να γράψει τα απομνημονεύματα του, που εμπεριέχονται σε αυτό το βιβλίο, το 1999, όταν ήδη είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για εκείνον, μετά τη διάγνωσή του με λευχαιμία. Ο Σαΐντ γεννήθηκε το 1935 στην υπό βρετανική τότε κυριαρχία Ιερουσαλήμ, από Παλαιστίνιους, αλλά Χριστιανούς γονείς και στο βιβλίο περιγράφει τα ταραχώδη παιδικά και νεανικά του χρόνια, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν τελικά μεταναστεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες για σπουδές. Όπως σημειώνει και η Κατερίνα Σχινά στον πρόλογο του βιβλίου, ο Σαΐντ είναι μια πολυσχιδής προσωπικότητα, που μεταβαίνει από την κριτική θεωρία στη γεωπολιτική ανάλυση με εντυπωσιακή άνεση. Το πολύ προσωπικό του αυτό βιβλίο, αν και αναπόφευκτα υποκειμενικό, μας προσφέρει μία ακόμη πολύ σημαντική ανάλυση του Καθηγητή, αναφορικά με ένα εξαιρετικά σύνθετο πρόβλημα, στο οποίο η καλή και η κακή πλευρά δεν είναι πάντα απολύτως διακριτή.
«Αιχμάλωτος του έρωτα» του Ζαν Ζενέ
(μτφρ. Λήδα Παλλαντίου, Εκδόσεις Εξάντας)
Ο Ζαν Ζενέ απέκτησε τη φήμη του ως το «κακό παιδί» της γαλλικής λογοτεχνίας από τις αρχές τις δεκαετίας του 1940 ακόμα, όταν κυκλοφόρησαν τα πρώτα του βιβλία, που πραγματεύονταν τη ζωή στον παριζιάνικο υπόκοσμο της εποχής. Ομοφυλόφιλος, επαίτης και κλέφτης, ο Ζενέ υπήρξε, σε όλη του τη ζωή, μια φωνή αντίδρασης και κατά τη δεκαετία του 1960, δεν δίστασε να υποστηρίξει συχνά βίαιες ομάδες ακτιβιστών, όπως τους Μαύρους Πάνθηρες. Το Σεπτέμβρη του 1982, ο Ζενέ βρέθηκε στο παλαιστινιακό στρατόπεδο στη Σαντίλα, κοντά Βηρυτό, λίγο μετά τη σφαγή των Φενταγίν από τις Λιβανέζικες Δυνάμεις και έγραψε το άρθρο «Τέσσερις ώρες στην Σαντίλα», προς υπεράσπισή τους. Στο αυτοβιογραφικό έργο του, «Αιχμάλωτος του έρωτα» (1986), που είναι και το τελευταίο του, πριν το θάνατό του την ίδια χρονιά, ο συγγραφέας εκφράζει εκτενέστερα την υποστήριξή του για τον παλαιστινιακό αγώνα και την απέχθειά του για τους Εβραίους (που ο Σαρτρ θεωρούσε πως ήταν επιτηδευμένη και όχι απολύτως ειλικρινής). Όπως όλα τα πεζογραφήματα του Ζενέ, έτσι και αυτό είναι, άλλωστε, επίτηδες προκλητικό και σε καμία περίπτωση τεκμηριωμένο, ως προς τις απόψεις που παραθέτει. Πρόκειται για μία ρομαντική ματιά επάνω στην μαχητικότητα των νεαρών Αράβων, με έντονο το ερωτικό στοιχείο και την πολιτική διάσταση να παίζει καθαρά αισθητικό ρόλο.
«Ιστορία αγάπης και σκότους» του Άμος Οζ
(μτφρ. Ιακώβ Σιμπή, Εκδόσεις Καστανιώτη)
Ο Άμος Οζ είναι, ίσως, ένας από τους διασημότερους σύγχρονους Ισραηλινούς συγγραφείς. Πανεπιστημιακός Καθηγητής και πολυβραβευμένος μυθιστοριογράφος, ο Οζ υπήρξε, από το 1967, υποστηρικτής της λύσης δύο κρατών στη διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Το έργο του αυτό, που ολοκληρώθηκε το 2005, είναι αυτοβιογραφικό και περιγράφει τα παιδικά του χρόνια, περί την εποχή της ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ, ανατρέχοντας σε κάποια σημεία στην 120χρονη ιστορία της οικογένειάς του. Η αυτοκτονία της μητέρας του παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή του συγγραφέα εκείνα τα χρόνια και το «σκοτάδι» του τίτλου αναφέρεται στο τραύμα του από αυτή την εμπειρία, μέσα σε μία ατμόσφαιρα σύγχυσης και συνεχών συγκρούσεων, που επικρατούσε στον κοινωνικοπολιτικό του περίγυρο.
Ο Γερμανο-Αιγύπτιος συγγραφέας, Χάμιντ Αμπντελσάμαντ, γιός ενός Σουνίτη Μουσουλμάνου ιμάμη, ανακάλυψε από το 1995 κιόλας, σε ηλικία 23 ετών, όταν εγκατέλειψε τη Γκίζα για να σπουδάσει στη Γερμανία, πως οι ιδέες που του είχε εμφυσήσει το αυστηρό θρησκευτικό του περιβάλλον, έρχονταν σε αντιπαράθεση με τη δική του οπτική του κόσμου. Το πρώτο βιβλίο του, «Το Αντίο μου από τον Παράδεισο» (2009), περισσότερο ένα υπαρξιστικό έργο, με θέμα την πίστη και τη θρησκευτική ταυτότητα του ίδιου, αλλά και του κάθε ανθρώπου, τον έφερε αντιμέτωπο με την Αιγυπτιακή κυβέρνηση, σε σημείο που κηρύχτηκε «φετβά» σε βάρος του. «Ο Ισλαμικός φασισμός» (2016) είναι αντίθετα ένας κόλαφος ενάντια στον κοινωνικοπολιτικό ρόλο του Ισλάμ στις χώρες τις Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, που παρομοιάζει τον απολυταρχικό χαρακτήρα του Ισλάμ, με το φασισμό του Χίτλερ ή του Μουσολίνι κατά τον 20ο αιώνα ενώ παράλληλα, ανατρέχει πίσω στην ίδρυση της θρησκείας από τον Μωάμεθ, βρίσκοντας τα ίδια στοιχεία να υπάρχουν από τις απαρχές της. Ο «Ισλαμοφασισμός» είναι, μάλιστα, ένας όρος που προστέθηκε στα λεξικά το 1933 και περιγράφει μονολεκτικά τις ομοιότητες των δύο αυτών αυταρχικών καθεστώτων. Το βιβλίο του Αμπντελσάμαντ, παρά το φλέγον ζήτημα που περιγράφει, κάθε άλλο παρά για απερίσκεπτο αυθορμητισμό ή μεροληψία μπορεί να κατηγορηθεί, παραθέτοντας τεκμηριωμένα παραδείγματα από τη σύγχρονη ιστορία και τα νέα.
«Νομική συνηγορία υπέρ του Ισραήλ» του Άλαν Ντέρσοουιτς
(επιμέλεια Ιωάννης Μάζης, Εκδόσεις Λειμών)
Ο αμφιλεγόμενος Αμερικανό-Εβραίος μεγαλοδικηγόρος και Συνταγματολόγος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Άλαν Ντέρσοουιτς, που πρόσφατα γλύτωσε τον Πρόεδρο των Η.Π.Α., Ντόναλντ Τραμπ, από δύο καθαιρέσεις, ήταν από πάντα υπέρμαχος του Ισραήλ στις δημόσιες συζητήσεις γύρω από το Ισραήλινο-Παλαιστινιακό ντιμπέιτ. Το έργο του αυτό, το οποίο μετέφρασε ο ίδιος στα Ελληνικά, με τη βοήθεια του Ιωάννη Μάζη, είναι η επιστημονική του διατριβή επί του θέματος, καθώς και θεμάτων διεθνούς δικαίου γενικότερα. Ο Ντέρσοουιτς δεν υποστηρίζει πως το Κράτος του Ισραήλ είναι μια αψεγάδιαστη Δημοκρατία. Αντιθέτως, το παρουσιάζει ως ακραίο, σε πολλές του ενέργειες και παραδέχεται τα μειονεκτήματά του απέναντι σε άλλα δημοκρατικά κράτη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υποστηρίζει το δικαίωμά του να υπάρχει, κάτι στο οποίο ο αραβικός κόσμος αντιδρά βίαια, χωρίς διάθεση για συζήτηση και διαπραγματεύσεις.
