1453: Ένα ελληνικό graphic novel με φόντο την Άλωση

1453. H Bυζαντινή Aυτοκρατορία έχει παρακμάσει αλλά συνεχίζει να είναι το τελευταίο προπύργιο του χριστιανισμού στην Aνατολή. H πρωτεύουσά της, η Kωνσταντινούπολη -η πιο θαυμαστή πόλη του κόσμου, ο προαιώνιος πόθος χριστιανών και μουσουλμάνων-πολιορκείται από τους Oθωμανούς. O Nικηφόρος Kαλλέργης είναι ένας νεαρός τοξότης από τη Bενετοκρατούμενη Kρήτη που εντάσσεται εθελοντής στη δύναμη των Kρητών -φημισμένων τοξοτών- που φεύγουν για να υπερασπιστούν την Πόλη. Mέσα από το ημερολόγιό του, καταγράφει τα γεγονότα όπως τα έζησε ο ίδιος σαν απλός στρατιώτης κατά τη διάρκεια του πιο σημαντικού γεγονότος της εποχής του – της πτώσης της Bασιλεύουσας.



Αυτή είναι η ιστορία του «1453» (εκδόσεις Anubis), ένα graphic novel που πρωτοδιαβάσαμε πριν από αρκετά χρόνια –πριν από την μεγάλη άνθιση των ελληνικών graphic novels- και το 2021 ξανασυστήνεται με νέα έκδοση. Μπορεί φέτος να γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση αλλά τα πάντα συνδέονται –με τον τρόπο τους- με γεγονότα που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας όπως ήταν η Άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Με φόντο μια από τις πιο τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, οι δημιουργοί του «1453», ο Ορέστης Μανούσος στο σενάριο και ο σχεδιαστής Νίκος Παγώνης, μιλάνε στην ATHENS VOICE για τη νέα έκδοση.

Μέσα από την ιστορία ενός νεαρού τοξότη, είναι το «1453» ένα graphic novel για την άλωση της Κωνσταντινούπολης;

Oρέστης Μανούσος: Θα έλεγα το αντίστροφο. Πρόκειται για την ιστορία ενός νέου τοξότη της εποχής, με φόντο την πολιορκία και την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δεν είναι ένα «ξερό» χρονικό της άλωσης, μολονότι η αλληλουχία των γεγονότων είναι ιστορικά ακριβής. Είναι μάλλον μια ανθρώπινη ιστορία η οποία εξελίσσεται εν μέσω ενός κοσμοϊστορικού γεγονότος.

Νίκος Παγώνης: Να συμπληρώσω ότι το graphic novel δεν φιλοδοξεί να διδάξει ιστορία. Το 1453 είναι ένα graphic novel που χρησιμοποιώντας την ιστορία του νεαρού Κρητικού, μας δείχνει κάποιες όψεις από τις κοινωνικές συνθήκες την εποχή της Άλωσης. Οι εσωτερικές διαμάχες και διαφωνίες της κοινωνίας, η στρατιωτική κατάσταση, οι δεισιδαιμονίες, οι έχθρες και πολλά άλλα στοιχεία από τη ζωή του τότε, παρελαύνουν στο σήμερα, με έναν, κατά τη γνώμη μου, πολύ έντεχνο τρόπο. Η ιστορία του νεαρού τοξότη είναι η ιστορία της άλωσης κινηματογραφικά. Ο ελληνισμός «χάνει» τη Βασιλεύουσα του, την ίδια ώρα που ο ήρωας «χάνει» την αγάπη του.



O νεαρός τοξότης Νικηφόρος Καλλέργης θα μπορούσε να ήταν ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο; Τι μας διδάσκει ή μας λέει η ιστορία του;

Ορέστης Μανούσος: Παρ' όλο που ο ήρωας είναι φανταστικό πρόσωπο, το όνομα Καλλέργης απαντάται σε έγγραφα και μαρτυρίες από τον 12ο μ.Χ. αιώνα, καθώς ήταν από τις οικογένειες εκείνες των Βυζαντινών ευγενών που ο Αυτοκράτορας Αλέξιος  Β' έστειλε στην Κρήτη. Οπότε υπό μια έννοια θα μπορούσε μέσα στο απόσπασμα εκείνο των Κρητών τοξοτών που έσπευσαν να υπερασπιστούν την Κωνσταντινούπολη το 1453, να βρίσκεται κάποιος νεαρός τοξότης με το όνομα Νικηφόρος Καλλέργης.

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η ιστορία του Νικηφόρου είναι μια ανθρώπινη ιστορία. Ο ίδιος κι οι σύντροφοί του δεν είναι ούτε υπεράνθρωποι, ούτε άτρωτοι στους πειρασμούς κι οι αντιδράσεις τους, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τον αναπόφευκτο χείμαρρο της ιστορίας, ποικίλουν, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης. Σκοπός ήταν να δημιουργηθεί μια ιστορία με «συνηθισμένους» χαρακτήρες (όσο μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο για ανθρώπους που μας χωρίζουν περίπου 600 χρόνια), οι οποίοι βρίσκονται εν μέσω ενός ασυνήθιστου γεγονότος, που ξεπερνά κατά πολύ τους ίδιους.

Νίκος Παγώνης: Η παρουσία μιας ομάδας Κρητικών τοξοτών, ιστορικά είναι τεκμηριωμένη. Η προσωπικότητα του πρωταγωνιστή είναι Κρητικής καταγωγής σίγουρα, εξάλλου την γράφει ένα βέρος Κρητικός που ξέρει και Ιστορία (γέλια).

Ποιες ήταν οι προκλήσεις και δυσκολίες γράφοντας το «1453»; Κάνατε έρευνα γύρω από τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο;

Ορέστης Μανούσος: Η μεγαλύτερη πρόκληση σε έργα που λαμβάνουν χώρα σε ιστορικές περιόδους, είναι η μεταφορά μιας ατμόσφαιρας που απέχει πολύ από την δική μας εποχή και καθημερινότητα. Στην προκειμένη περίπτωση, ο χρόνος που χωρίζει την καθημερινότητα του Νικηφόρου και των συντρόφων του από την δική μας, είναι περίπου 6 αιώνες. Η μεταφορά, λοιπόν της ατμόσφαιρας αυτής, δεν γίνεται μόνο με την απεικόνιση κτισμάτων-ορόσημων (όπως π.χ. η Αγία Σοφία, ή τα τείχη), αλλά με την όσο το δυνατόν πλησιέστερη απόδοση των λεπτομερειών που δεν παίζουν και τόσο μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, αλλά έχουν ουσιαστικό ρόλο στην διαμόρφωση της εν λόγω ατμόσφαιρας.

Έγινε εκτεταμένη έρευνα σε Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, τόσο για τις ενδυμασίες της εποχής (Οθωμανών, αλλά και Βυζαντινών), όσο και για τις συνοικίες της Πόλης, τα ονόματα και τις συνήθειες των ανθρώπων, μέχρι και για τις ιαχές των Οθωμανών.

Γιατί διαλέξατε ένα graphic novel σαν εκφραστικό μέσο και όχι ένα βιβλίο;

Ορέστης Μανούσος: Η επιλογή του μέσου έγινε σε συνεργασία με τον εκδότη. Ως ένας από τους πρωτοπόρους στον τομέα αυτόν, η εκδότρια εταιρεία αποφάσισε να επενδύσει πάνω στην δημιουργία ενός αμιγώς ελληνικού graphic novel, στα πρότυπα αντίστοιχων παραγωγών του εξωτερικού. Σε προσωπικό επίπεδο - και ως λάτρης των κόμικς και των graphic novels γενικότερα - πιστεύω ότι το μέσο αυτό ταίριαζε τόσο στον δικό μου τρόπο έκφρασης όσο και στο προφίλ της εταιρείας. Ένας ακόμη λόγος που οδήγησε στην επιλογή του μέσου αυτού, θεωρώ πως ήταν η έλλειψη εικονογραφημένων μυθιστορημάτων που εκτυλίσσονται την περίοδο αυτή, σε αντίθεση με τον αριθμό των μυθιστορημάτων (κι αυτά κυρίως από ξένους συγγραφείς).

Ποιες ήταν και οι δικές σου προκλήσεις σχεδιάζοντας το «1453»; Έκανες και εσύ τη δική σου προσωπική έρευνα, ψάχνοντας στοιχεία όπως στολές και οπλισμός της εποχής, κτίρια κλπ;

Νίκος Παγώνης: Η δουλειά που ρίξαμε στην έρευνα δεν περιγράφετε. Κατέβασα ότι οπτικό υλικό υπήρχε εκείνη τη στιγμή στο διαδίκτυο για μελέτη και reference. Το project κράτησε περίπου ένα χρόνο που ήταν καλό χρονικό διάστημα για να «χωνέψω» τη δομή της Πόλης. Σε κάθε σκηνή, σε κάθε κάδρο, ότι φαίνεται στο φόντο είναι μελετημένο, επειδή είχαμε αποφασίσει από πριν τα σημεία που θα εξελίσσονταν οι σκηνές. Το λιμάνι, ο Κεράτιος, οι συνοικίες, η αγορά, ο κόσμος, οι στρατιώτες όλα «μυρίζουν» τη μυρωδιά της Πόλης. Οι αγαπημένες μου σκηνές ήταν γύρω και πάνω στα τείχη. Προσπάθησα να μεταφέρω την ένταση και την αγωνία των πολιορκούμενων, την κούραση και τα ξενύχτια στις πολεμίστρες, τη βρώμα των καπνών και τις φωτιές, όλα όσα μπορούσα να φανταστώ και να αποτυπώσω, όσο πιο ρεαλιστικά μπορούσα. Μετά την έκδοση βέβαια, δεν ήθελα να ούτε να δω, ούτε να ακούσω για την Κωνσταντινούπολη για πολύ καιρό (γέλια).

Ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στον συγγραφέα κόμικς και τον σχεδιαστή; Πώς δουλέψατε μαζί και επήλθε η ισορροπία και επικοινωνία;

Ορέστης Μανούσος: Η συνεργασία μας με τον Νίκο ήταν εξαιρετική. Ο σχεδιασμός της ιστορίας γινόταν από κοινού μετά από μελέτη, συζήτηση και ανάλυση της κάθε σκηνής. Χαρακτηριστικά θυμάμαι ότι συναντιόμαστε στο ατελιέ του, συζητούσαμε εξονυχιστικά τις σελίδες που επρόκειτο να σχεδιαστούν, μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, φτιάχνοντας ένα προσχέδιο της κάθε σκηνής. Μπορεί αυτό να κρατούσε ώρες, αλλά ήταν μια πολύ δημιουργική κι ευχάριστη διαδικασία. Ο Νίκος είναι εξαιρετικός συνεργάτης, με τρομερό χιούμορ, αλλά και πολύ  εμπειρία και γνώσεις που του επέτρεπαν να αντιμετωπίζει με επιτυχία την κάθε δυσκολία που ενδεχομένως να προέκυπτε στον σχεδιασμό (είτε επρόκειτο για θέμα προοπτικής, φωτισμού, είτε οτιδήποτε άλλο).

Νίκος Παγώνης: Η συνεργασία ήταν εξαιρετική γιατί είχε πολύ γέλιο και χαρά. Από την αρχή οι τρεις μας, σχεδιαστής, συγγραφέας και εκδότης αναπτύξαμε αυθόρμητα μια πολύ καλή σχέση εμπιστοσύνης και επαγγελματισμού. Πήραμε νωρίς, ομόφωνα, σημαντικές αποφάσεις για το ύφος, το στυλ, το μέγεθος κ.λπ. και έτσι δεν είχαμε μπρος-πίσω. Αν θυμάμαι καλά, μόνο μία σκηνή αλλάξαμε και την ξαναστήσαμε (για το καλό της ιστορίας). Ακόμη κι όταν συνειδητοποιήσαμε ότι πρέπει να αυξήσουμε αρκετά, τον αριθμό των σελίδων, ο εκδότης συμφώνησε.

Υπάρχουν σχέδια για επόμενα κεφάλαια του «1453»;

Ορέστης Μανούσος: Η αλήθεια είναι πως το 1453 σχεδιάστηκε εξ' αρχής ως αυτοτελής ιστορία. Είναι κι ο τύπος εκείνος της ιστορίας που δεν αφήνει περιθώρια για συνέχειες. Πρόκειται για το τέλος μιας ολόκληρης εποχής. Η ιστορία του Νικηφόρου Καλλέργη κλείνει με το τέλος ενός ιστορικού κύκλου που ξεκίνησε από την ύστερη αρχαιότητα και ολοκληρώθηκε κατά την Αναγέννηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το 1453 είναι ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Νικηφόρου Καλλέργη. Μας περιέγραψε το πώς βίωσε ο ίδιος το γεγονός που τον σημάδεψε όσο κανένα άλλο στην ζωή του. Η εποχή του έχει πια παρέλθει. Η ροή της ιστορίας, όμως, είναι συνεχής κι όπως ένας κύκλος κλείνει, έτσι ανοίγει ένας καινούριος. Ποιος ξέρει; Ίσως κάποιος απόγονος του Καλλέργη να έχει να μας διηγηθεί το πώς έζησε ο ίδιος κάποιο άλλο ιστορικό γεγονός...

anubis.gr