Στην Ελλάδα, η φιλοζωία υπήρξε μεταπολεμικά έως και τις απαρχές της εποχής της καταναλωτικής ευζωίας (δηλ. από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 κι έπειτα, χονδρικά) μια παρεξηγημένη και μάλλον στιγματισμένη πρακτική: μια ξενόφερτη μόδα, ένα χόμπυ που απευθύνεται σε «φραγκάτα ψώνια» και ακριβέστερα, σε εκείνους που «αγαπούν τα ζώα περισσότερο απ’ τους ανθρώπους» και οι οποίοι πάσχοντας δήθεν από αναπηρία σχεσιακότητας βρίσκουν στα τετράποδα ζωντανά το υποκατάστατο των συντρόφων, των παιδιών και των φίλων που απέτυχαν να αποκτήσουν, ένεκα μιας υπερεπένδυσης στο εγώ τους, το οποίο μόνο τη σιωπηρή υπακοή ενός τετράποδου προτίθεται να ανεχθεί.
Όχι ότι δεν υπάρχουν ενίοτε ψήγματα αλήθειας σε αυτή τη χονδροειδή και οπωσδήποτε άδικη στη γενικευμένη παρερμηνεία της κρίση· αλλά οι «γονείς» των υιοθετημένων τετραπόδων έχουμε να αφηγηθούμε μιαν εντελώς άλλη ιστορία, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται πάντα, πέραν του πολυθρύλητου (και δαπανηρότατου σε ψυχικά και σωματικά αποθέματα) δεσμού αφοσίωσης και αγάπης, μια σταδιακή πορεία ενδοσκόπησης και μεταμόρφωσης, που με τη σειρά της οδηγεί σε βάθος χρόνου σε αναπάντεχες στοχαστικές διαπιστώσεις, απρόσιτες στους «εκτός».
Το βιβλίο του Βαγγέλη Ιντζίδη, «Ζακ: Η Αυτοβιογραφία των Ζωντανών» από τις εκδόσεις Νήσος (2018) καταγράφει τη μαρτυρία ενός τέτοιου (ανολοκλήρωτου) ψυχικού οδοιπορικού, που εκβάλλει σε έναν ευρύ χείμαρρο σκέψεων ανάλογο της λογοτεχνικής τεχνικής του “stream of consciousness”, όπου οι διάσπαρτες βιογραφικές μνήμες της παιδικής και εφηβικής φάσης του συγγραφέα εναλλάσσονται με μια πληθώρα φιλοσοφικών έως και θεολογικών, ακόμη, εκτιμήσεων («από Αδάμ ίσαμε Ιώβ»).
Η συντροφικότητα του σκύλου (μοναδική στο είδος της) προσφέρεται ωραιότατα ως θέμα για λογοτεχνική πραγμάτευση: ποιος δεν θυμάται τη συγκινητική ομηρική περιγραφή του Άργου, που αναγνωρίζει αλυχτώντας σε βαθιά γεράματα τον αφέντη του τον Οδυσσέα για να ξεψυχήσει στα χέρια του αμέσως μετά; Το αφήγημα του Ιντζίδη, ωστόσο, αποφεύγει τον εύκολο συναισθηματισμό και απομακρύνει τον αναγνώστη του από την προβλέψιμη κοινοτοπία μιας γλυκερής συνύπαρξης ανθρώπου και σκύλου, για να εστιάσει στα μείζονα, τα απόκρημνα ερωτήματα της ύπαρξης και της Ιστορίας.
Πρόκειται για ένα απαιτητικό ανάγνωσμα, στις 17 ενότητες του οποίου ο συγγραφέας του διερωτάται και ψάχνει/ψάχνεται, προσκαλώντας και τον αναγνώστη του στη διερεύνηση – όπως ο ίδιος μάλιστα γράφει, σε «μια περιέργεια που γίνεται αρετή μές στην αναβολή των τελικών κρίσεων»: Τι είναι η κυριαρχία και η απαντοχή; Από πού πηγάζει ο φανατισμός και τι θα μπορούσε να είναι ένας φανατικός; Πόθεν προκύπτουν οι κατηγορίες και οι ταυτότητες και με ποιον τρόπο συνθλίβουν το πρόσωπο, την ετερότητα; Πότε άραγε σχετιζόμαστε πραγματικά;
Ο Ιντζίδης δεν στέκεται στην απορία, μολονότι αποφεύγει, ως προείπαμε, τις τελικές κρίσεις. Αποτολμά κάποιους σποραδικούς αφορισμούς με τους οποίους προτείνει λίγες υπαρξιακές διαπιστώσεις.
«Θα προτιμούσα να νιώσω ποιος είμαι μέσα στο γίνομαι. Αντικαθιστώντας το είμαι με το γίνομαι, επιφέρω ένα πλήγμα στον χρόνο» Δημιουργώντας, ο Θεός «λυτρώθηκε από τον εγκλεισμό. Λυτρώθηκα από τον εγκλεισμό. Γίνεται, ολοένα γίνεται» (σ. 27).
«Ο μύθος είναι οι τρόποι του Θεού να απελευθερώνεται από τις προφητείες που τον εγκλωβίζουν. Να περισσεύει. Να αδειάζει» (σ. 17).
«Η διαφορά σημαίνει κοινότητα των ανθρώπων … δίχως καημένους άλλους, αλλά με άλλους» (σ. 23).
«Είμαστε πρόσφυγες, επειδή δεν μπορούμε να γίνουμε νομάδες» (σ. 28).
Ριγμένος σε ένα μεταιχμιακό οντολογικό status ανάμεσα στον Θεό και τον σκύλο του, ο άνθρωπος πρέπει να υπόσχεται και να εγγυάται ατέρμονη φροντίδα και προστασία στον τετράποδο σύντροφό ωσάν να ήταν Θεός, έστω κι αν εις γνώσιν του ψεύδεται – δεν επιτρέπεται να πάψει ούτε στιγμή να εγγυάται πάση θυσία, ως ο αρχηγός της αγέλης. Στον ηρωικό μα ανέφικτο αυτόν ρόλο του, μπορεί να παρηγορηθεί ο άνθρωπος έχοντας ως βακτηρία τον βιβλικό αυτοπροσδιορισμό του Θεού ως «Γιαχβέ», που θα πει: ως εκκρεμούς Προσώπου, Εκείνου τουτέστιν που συνιστά μελλοντικό γίγνεσθαι περισσότερο παρά είναι. Επέκεινα της τελειότητας, της χυδαίας επίδειξης Δύναμης και της προεξοφλημένης κρίσης.
*Ο Χαράλαμπος Βέντης είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ
13°
