Η μικρή αυτή έκδοση είναι ένα ξάφνιασμα της ματιάς, της αισθητικής, της ευαισθησίας. Έτσι όπως μόνο η γλώσσα μπορεί να ξαφνιάζει, να αντιστέκεται, να περισώζει το ήθος. Η γλώσσα του Ροΐδη.
Με την έκδοση αυτή, η απόλαυση διπλασιάζεται τουλάχιστον, αν δεν πολλαπλασιάζεται για τον προσεκτικό αναγνώστη. Στη δεξιά, την πιο εύκολη στο μάτι σελίδα, είναι το αυθεντικό κείμενο του Ροΐδη. Υπέροχο από κάθε άποψη, ζωντανό, με ρυθμό και αφτιασίδωτη ομορφιά, παράγει εικόνες, αισθήματα, κινητοποιεί τον εσώτατο κόσμο του αναγνώστη. Και τον παιδεύει, βέβαια. Είναι μια γλώσσα δύσκολη που θέλει υπομονή και προσπάθεια, συγκέντρωση κι επιμονή. Θέλει βούληση μελέτης. Όταν αυτή η βούληση λιγοστεύει και το μάτι και το μυαλό αποθαρρύνονται, κουράζονται ίσως και παύουν ξαφνικά αλλά και μόνον προς στιγμήν να απολαμβάνουν, υπάρχει η αριστερή σελίδα. Η άνετη δημοτική της μεταγραφής του Δημήτρη Φύσσα διατηρεί την απόλαυση του κειμένου, αλλά περιορίζει τον κόπο της ανάγνωσης. Κι έτσι, ένα συνεχές παιχνίδισμα στη δύσκολη και εύκολη ανάγνωση, οδηγεί στην πλήρη κατανόηση, στο διάβασμα όλου του βιβλίου, που δεν είναι δα και τεράστιο, μόλις 124 σελίδες συνολικά.
«Αι μάγισσαι του μεσαιώνος», «Η εορτή του όνου κατά τον μεσαιώνα» και «Οι βρυκόλακες του μεσαιώνος» είναι οι τρεις μελέτες του Ροΐδη που παρουσιάζονται σε αυτή τη μεταγραφή. Ο Ροΐδης αντιμετωπίζει τις μάγισσες ως ευεργέτιδες της ανθρωπότητας και αναλαμβάνει το εγκώμιό τους. Ταυτόχρονα όμως, στέκει υπέρ της γυναίκας, της μητρότητας –«αλλ’ η μητρική αγάπη είναι νόσημα ανίατον, του οποίου ουδέ το πυρ κατισχύει»–, της επιστήμης. Περιγράφει τον Μεσαίωνα ως εποχή στασιμότητας και ανανδρίας κατά τον οποίο ο άνθρωπος υπέμενε το παρόν, λησμόνησε το παρελθόν και δεν έκανε βήμα προς το μέλλον. Και μόνη η μάγισσα, μην ξεχνώντας την περασμένη δόξα, χωρίς να στέκει άπραγη, προχωρούσε συνεχώς, αντλούσε θάρρος ρίχνοντας τη ματιά της πίσω κάποτε και συνέχιζε την ολισθηρή πορεία. Ο Ροΐδης αυθεντικά συγκινητικός.
«Η εορτή του όνου κατά τον μεσαιώνα» είναι γιορτές, δυσεξήγητες για την ευσέβεια των λαών, είναι η σχέση των εθνοτήτων με το περιβάλλον, είναι η θρησκεία για μια ακόμη φορά, είναι ο γάιδαρος πρωταγωνιστής στις τελετές των εθνικών και στις παραδόσεις της χριστιανικής εκκλησίας. Περιγραφές ολοζώντανες, λέξεις διαλεγμένες, ένα κείμενο που συχνά σε κάνει να χαμογελάς. Ο Ροΐδης απολαυστικός.
Η τρίτη μελέτη, «Οι βρυκόλακες του μεσαιώνος», αντιμετωπίζει τις ανεξήγητες λειτουργίες της φύσης που προσωποποιήθηκαν σε δαίμονες. «Ο ορθός λόγος είχε τότε κατακλιθή, η κριτική εκοιμάτο ύπνον βαθύν, της δε επιστήμης η γλώσσα ήτο μέχρι ρίζης αποκεκομμένη».
Η νεκροφάνεια, η πρόωρη ταφή νεκροφανών γέννησε βρικόλακες, μα και βρικόλακες κακοποιούσαν μόνον όσους είχαν πέσει στη δυσμένεια του κλήρου. Ασέβεια και δεισιδαιμονία, εξαχρείωση και έγκλημα και η παρήγορη παραδοχή «Ο δε Θεός είναι μόνης της ζωής ο υπέρτατος διανομεύς». Ο Ροΐδης κατευναστικός.
Το βιβλίο κλείνει με δέκα μικρά επιλεγόμενα του Δ. Φύσσα, κατατοπιστικά των κειμένων, επεξηγηματικά της προσέγγισής του, διευκρινιστικά των επιλογών του.
Αν αξίζει τούτη η έκδοση είναι για να μας εξοικειώσει στην υπέροχη καθαρεύουσά του, στο περιεχόμενο των θεμάτων που απασχολούν το Ροΐδη και στο απαράμιλλο ύφος του. Όποιος τολμήσει να την κρατήσει στα χέρια, ας ετοιμαστεί για μια άσκηση πειθαρχίας που καταλήγει στην πραγματική αναγνωστική απόλαυση.
23°
