Ο Τιμ Κράουτς μετρά αντίστροφα προς το τέλος του κόσμου

Όταν έφτασα στο θέατρο ΦΙΑΤ στο Κουκάκι, οι προετοιμασίες για τις πρόβες είχανήδη ξεκινήσει. Ο Τιμ Κράουτς είναι εκεί χαμογελαστός, με τη σύζυγό του και τον σκηνοθέτη Αλέξανδρο Ραπτοτάσιο. Ευδιάθετος, απλός, ενθουσιασμένος με τον χώρο, αρχικά αναφέρεται στη μεγάλη αγάπη που τρέφει για την Ελλάδα κι έπειτα μιλά για τη χαρά του όσον αφορά την παράσταση «Ολική και άμεση συλλογική επικείμενη επίγεια Σωτηρία».

Ο Τιμ Κράουτς είναι ένας από τους πιο ανήσυχους και ποιητικούς δημιουργούς του βρετανικού θεάτρου. Η ιδιαίτερη συγγραφική ματιά του κινείται στα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό. Δημιουργεί διαδραστικές παραστάσεις, με στόχο το κοινό να συμμετάσχει ενεργά στο έργο. Έτσι τώρα, στον πρώην βιομηχανικό χώρο της ΦΙΑΤ, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το ανατρεπτικό όσο και επίκαιρο έργο του «Ολική και άμεση συλλογική επικείμενη επίγεια Σωτηρία», σε μια ξεχωριστή site-specific θεατρική εμπειρία, που… μετρά αντίστροφα προς το τέλος του κόσμου. Ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος υπογράφει τη σκηνοθεσία και τη μετάφραση του έργου, ενώ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους είναι η Πέγκυ Τρικαλιώτη και η Νοεμή Βασιλειάδου (νικήτρια βραβείου «Ελευθερία Σαπουντζή» 2025) και ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και ο Γιώργος Βαλαής σε διπλή διανομή. Στη συνάντησή μας με τον σπουδαίο βρετανό δημιουργό συζητήσαμε για το έργο, τη σχέση του με την Ελλάδα αλλά και όλα όσα τον απασχολούν, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που επιθυμεί να τα μετατρέπει σε τέχνη.

Ο Τιμ Κράουτς μιλάει για το έργο «Ολική και άμεση συλλογική επικείμενη επίγεια Σωτηρία»

Το έργο σας σκηνοθετεί ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος. Είναι η πρώτη σας συνεργασία;
Ναι. Γνωριστήκαμε πέρυσι στη Biennale της Βενετίας. Διοργάνωνα ένα masterclass και ο Αλέξανδρος ήταν ένας από τους συμμετέχοντες. Δουλέψαμε μαζί για μία εβδομάδα. Παλιά ζούσαμε και οι δύο στο Μπράιτον, ο Αλέξανδρος πήγαινε στο πανεπιστήμιο εκεί, όμως τότε δεν είχαμε γνωριστεί. Αργότερα ήρθε σε επαφή μαζί μου λέγοντάς μου ότι θα ήθελε να σκηνοθετήσει το έργο μου «Σωτηρία».

Το έργο σας έχει ξανανέβει σε θεατρική σκηνή άλλης χώρας;
Ναι, τo 2021 πήγα στη Βαρκελώνη και παρακολούθησα μια παραγωγή του «Σωτηρία», σε σκηνοθεσία του Πάου Ρόκα, από τη θεατρική ομάδα Sixto Paz Produccions σε συνεργασία με το Grec Festival de Barcelona. Ήταν ωραίο.

Στα έργα σας θέλετε το κοινό να μην περιορίζεται στον ρόλο του θεατή, αλλά να συμμετέχει ενεργά. Ποια είναι η θεωρία σας πίσω από αυτή την προσέγγιση;
Ναι, ακριβώς. Δεν κάνω θέατρο μόνο για μένα, το κάνω και για το κοινό. Αυτή είναι η λογική μου. Το κοινό είναι πάντα η πρώτη μου σκέψη. Όταν γράφω, σκέφτομαι πώς να δημιουργήσω μια ζωντανή, πραγματική αλληλεπίδραση. Αυτό που κάνει το θέατρο μοναδικό είναι ότι δεν είναι πίσω από μια οθόνη. Η δουλειά μου, με διάφορους τρόπους, αναπτύσσεται μέσα από την επαφή με το κοινό.

Στην παράσταση στην Ελλάδα αυτό συμβαίνει μόνο σε συγκεκριμένα σημεία…
Στη δουλειά μου, η πρακτική με το κοινό είναι κεντρική. Για την Ελλάδα, αυτό είναι κάτι νέο. Στην Ελλάδα, θεωρώ ότι οι θεατές χρειάζονται περισσότερη εμπειρία με αυτόν τον τρόπο θεάτρου. Οι οδηγίες σκηνής λένε για παράδειγμα ότι η Σόουλ τρέμει. Δεν ζητώ από την ηθοποιό να τρέμει, αλλά από το κοινό να καταλάβει την πράξη και να την τοποθετήσει μέσα του.

Πώς αντιδρούν οι συμμετέχοντες σε αυτή την εμπειρία;
Κανείς δεν αντιδρά με τον ίδιο τρόπο. Ζητώ από το κοινό να κάνει κάτι που δεν είναι συνηθισμένο: να έχει μαζί του το βιβλίο που θα βρει στην καρέκλα του. Ζητώ να το διαβάσει εκείνη τη στιγμή και να φέρει τη φαντασία του στο παιχνίδι. Οι εικόνες του βιβλίου βοηθούν στην αφήγηση, αλλά αφήνουν χώρο στη δική τους φαντασία. Η παράσταση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το κοινό. Στις πρόβες, πάντα φέρναμε ανθρώπους για να συμμετέχουν, να διαβάζουν μαζί μας. Μας βοηθούσαν να κάνουμε το έργο. Το διαδραστικό θέατρο είναι το κέντρο αυτού του έργου: οι θεατές δεν είναι παθητικοί. Μέσα από τις οδηγίες, τις δράσεις και την ανάγνωση του βιβλίου, γίνονται συν δημιουργοί της παράστασης. Αυτό είναι που κάνει τη δουλειά μου ζωντανή και μοναδική.

Πώς καταφέρνετε να κρατάτε το κοινό συναισθηματικά συνδεδεμένο με την ιστορία;
Αυτό χρειάστηκε πολύ χρόνο. Η παράσταση δεν είναι εύκολη. Κάθε ηθοποιός αφηγείται την ιστορία του έργου. Μια μητέρα επιστρέφει σ’ ένα μέρος για να πάρει πίσω την κόρη της, που έχει αφιερωθεί στην αίρεση. Είναι μια κλασική υπόθεση. Η μητέρα έρχεται την ημέρα που η αίρεση πιστεύει ότι ο κόσμος θα τελειώσει. Η κόρη κάνει πράγματα που δεν συμφωνούν με το βιβλίο και οι εικόνες στο βιβλίο αφηγούνται μια άλλη ιστορία. Αυτό δημιουργεί διαφορετικές προοπτικές και χρονικές στιγμές, σχεδόν σαν να μιλάμε για κβαντική φυσική: δύο πράγματα υπάρχουν ταυτόχρονα – η ιστορία και η σκηνική παρουσία στο θέατρο Φίατ στην Αθήνα. Επιπλέον, χρησιμοποιώ την ιδέα μιας μαύρης τρύπας: ένα σημείο όπου δεν υπάρχει φως, πληροφορία ή ύλη – ένας χώρος όπου δεν υπάρχει τίποτα. Για μένα, εκεί ακριβώς στέκονται οι πεποιθήσεις. Είναι η ίδια αρχή που βρίσκουμε σε πολλές θρησκείες: πίστη βασισμένη στην απουσία αποδείξεων ή πληροφοριών.

Θα λέγατε ότι η παράσταση λειτουργεί σαν μια μορφή θρησκευτικής τελετουργίας;
Ναι, ακριβώς. Στη θρησκεία, όπως στον Χριστιανισμό τα Χριστούγεννα, οι άνθρωποι σηκώνονται και διαβάζουν κείμενα, όπως η Γέννηση, η ιστορία του Ηρώδη, του Ιησού, της Μαρίας και του Ιωσήφ, των τριών μάγων. Το ίδιο ζητάω και στην παράσταση: να σηκωθείς και να διαβάσεις. Συμβάλλεις ο ίδιος στη δομή πίστης της παράστασης. Είναι εκπληκτικό ότι οι θεατές ακολουθούν και συμμετέχουν τόσο ενεργά.

Στην παράσταση «Σωτηρία (Salvation)» διερευνάτε θέματα πίστης, ελέγχου και χειραγώγησης. Πώς αντιμετωπίζετε αυτά τα ηθικά ζητήματα και τι ελπίζετε να πάρει το κοινό από την εμπειρία;
Προσπαθώ να γράφω, έργα όπου το θέμα της παράστασης ενσωματώνεται στο κοινό. Όπως είπε και ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος, μερικοί θεατές έφυγαν και ένας από τους ηθοποιούς τους ακολούθησε. Μας ρώτησαν: «Γιατί όλοι κάνουν ό,τι τους λέει;» Αυτή η στάση του κοινού τούς θύμωσε. Αυτό ακριβώς είναι το συναίσθημα που θέλω να νιώσουν οι θεατές. Να αναρωτηθούν. Θέλω να υπάρχει δυσκολία στην εμπειρία τους. Πολλές θεατρικές παραγωγές προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματα. Αυτή η παράσταση σού δίνει τα προβλήματα να τα λύσεις μόνος σου.

Υπήρξαν παράξενες αντιδράσεις από το κοινό;
Υπήρξαν. Στην Αγγλία, μερικές φορές οι θεατές έκλειναν απότομα το βιβλίο. Ήταν σαν να λένε ότι δεν τον αποδέχονται όλο αυτό που βλέπουν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αντίδραση ανθρώπων που έχουν μια κλειστή νοοτροπία. Εμείς, αντίθετα, προσπαθούμε να διατηρήσουμε κάτι «ανοιχτό», όπως ένα βιβλίο. Αν το κοινό αποφασίσει να μην μείνει ανοιχτό, δεν είναι δικό μου λάθος. Κάποτε, ένας θεατής είπε: «Αυτό δεν είναι βιβλιοθήκη. Είναι θέατρο».

Πώς διαχειρίζεστε την αντίδραση του κοινού όταν κάποιοι κλείνουν το βιβλίο ή δεν συμμετέχουν;
Κάποιοι κλείνουν το βιβλίο επιδεικτικά. Δεν θυμώνω, λυπάμαι που υπάρχουν άνθρωποι που λειτουργούν έτσι. Αλλά η παράσταση δείχνει ότι αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν γιατί είναι μέρος της ιστορίας. Για μένα είναι ενδιαφέρον να δω αν κάποιος θεατής θα σηκωθεί και, για παράδειγμα, θα αναφωνήσει: «Εγώ πιστεύω στον Θεό». Οι υπόλοιποι, άραγε, θα τον ακολουθήσουν; Οι θεατές συνήθως μένουν. Ακόμα και αν τους ζητήσουν κάτι ή ακούσουν κάτι που δεν τους αρέσει. Υπάρχουν στιγμές που ο Μάιλς, ένας χαρακτήρας κακοποιητικός, ψεύτης, ζητά βοήθεια από το κοινό. Θα ήθελα σε εκείνο το σημείο να υπήρχε μια μεγάλη διαπραγμάτευση ανάμεσα στους θεατές. Αν θα συνεχίσουν την πράξη ή αν θα αλλάξουν την ιστορία. Κάθε φορά που η ιστορία συνεχίζεται, είναι μαγικό. Επιτρέπει η παράσταση να έχει αρχή, μέση και τέλος. Κάθε φορά που τελειώνει η παράσταση, φαντάζομαι ότι κάποια μέρα κανείς δεν θα βοηθά τον Μάιλς.

Θα λέγατε ότι με κάποιον τρόπο, η παράσταση συνδέεται με την επιστήμη;
Ο γαμπρός μου, ο Ρομπ, είναι φυσικός που δουλεύει με κβαντικούς υπολογιστές. Υπάρχει αυτή η δυαδική συνύπαρξη, όπως στην κβαντική φυσική: ένας υπολογιστής επικοινωνεί με άλλον ταυτόχρονα σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Αυτός ο μυστηριώδης κόσμος της επιστήμης μοιάζει με τη θρησκεία. Υπάρχει ένα μυστήριο και η παράσταση το σέβεται. Οι άνθρωποι είναι πρακτικοί και λογικοί, αλλά πάντα θέλουν να εξηγήσουν το μυστήριο του σύμπαντος.

Υπάρχουν συμβολισμοί στο έργο;
Στην παράσταση υπάρχει μια έκλειψη, αλλά περνάει μέσα από την αλλαγή σελίδας. Αν το κοινό είναι ανοιχτό στην ιστορία, η σελίδα γυρίζει, το φως επιστρέφει, η έκλειψη τελειώνει και ο κόσμος δεν καταστρέφεται. Η παράσταση διαψεύδει τη θεωρία του Μάιλς απλώς με την περιστροφή σελίδων ενός βιβλίου. Αυτό είναι για μένα μια πολύ ικανοποιητική λύση.

Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι χρειάζονται πίστη;
Δυστυχώς, ναι. Οι άνθρωποι χρειάζονται ιστορίες για να κατανοήσουν το ακατανόητο. Βρισκόμαστε σε έναν τεράστιο, τρομακτικό κόσμο, και η πίστη –σε Θεό, στη ζωή μετά θάνατον– μας δίνει μια αίσθηση ασφάλειας. Αλλά πρέπει επίσης να είμαστε εντάξει με την αβεβαιότητα, το άγνωστο και τη λήθη.

Τι προσδοκίες έχετε από το ελληνικό κοινό;
Μίλησα λίγο με το ελληνικό κοινό πριν την παράσταση. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Αλέξανδρος έκανε μια πολύ μεγαλύτερη δομή στο έργο με έναν απίστευτο κύκλο φωτισμού. Στην παραγωγή μου, τα φώτα ήταν απλώς στον χώρο με μερικές καρέκλες και δύο κύκλους, δημιουργώντας ένα κενό χώρο. Επίσης, η είσοδος ήταν διαφορετική από την κανονική. Μου εξήγησε ότι εδώ στην Αθήνα στο θέατρο Φίατ θα εισέλθουμε από μια άλλη είσοδο. Αυτό για μένα ήταν μια ευχάριστη έκπληξη.

Στις παραστάσεις σας, προτιμάτε να έχετε λόγο σε κάθε λεπτομέρεια ή αφήνετε τον σκηνοθέτη —στην προκειμένη περίπτωση τον Αλέξανδρο Ραπτοτάσιο— να κινείται με μεγαλύτερη ελευθερία και να λαμβάνει τις δικές του αποφάσεις;
Δεν αφιερώσαμε πολύ χρόνο στη συνεργασία μας. Μιλήσαμε για την παράσταση, του έδωσα άδεια και ελευθερία να κάνει ό,τι θέλει. Είναι μεγάλη τιμή για μένα όταν κάποιος εμπνέεται από τη δουλειά μου και θέλει να δημιουργήσει τη δική του προσέγγιση. Δεν ήμουν συνεχώς στις πρόβες, ούτε με καλούσε κάθε λίγο για να του πω τι να κάνει γιατί αυτό θα ήταν υπερβολικά παρεμβατικό. Αυτό που με εξέπληξε και με ενέπνευσε περισσότερο ήταν η εμπειρία τού να βλέπω τη δουλειά μου να παίρνει νέα μορφή μέσα από τη δική του προσέγγιση. Είμαι ηθοποιός, έχω παίξει στις δικές μου παραστάσεις, αλλά όχι στις δουλειές άλλων.

Σκεφτήκατε ποτέ ότι πρέπει να πάτε στο εξωτερικό για να εκφράσετε ελεύθερα τη δουλειά σας; Στην Ελλάδα αντιμετωπίσατε κάποιους περιορισμούς;
Έκανα μια παράσταση το 2009, που λέγεται Salvation και συνδέεται με αυτό το μέρος. Παίχτηκε το 2009 και 2010, και πήγε στην Αμερική το 2011. Τώρα δεν θα μπορούσε να γίνει γιατί η κουλτούρα έχει αλλάξει πολύ – υπάρχει μεγάλη ευαισθησία και οι άνθρωποι ενοχλούνται εύκολα από το περιεχόμενο, γίνονται ανήσυχοι. Ήταν ένα πολύ ώριμο, ηθικό έργο για μένα, αλλά πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί ξανά. Ίσως στο μέλλον η κουλτούρα να επιστρέψει και τότε το έργο θα είναι πάλι διαθέσιμο. Συνεχίζω να περιοδεύω με τα έργα μου, ακόμα και αυτά που έχουν 22 χρόνια ζωής. Τα έργα αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, όχι γιατί τα ξαναγράφω, αλλά γιατί αλλάζει η κουλτούρα και το κοινό τα αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Στο Λονδίνο εξακολουθώ να έχω αρκετή ελευθερία, αλλά πλέον υπάρχουν περιορισμοί. Η πιο πειραματική θεατρική σκηνή δυσκολεύεται πολύ λόγω έλλειψης χρηματοδότησης και της ανάγκης για εμπορική επιτυχία. Υπάρχουν δύο δρόμοι: Ο εμπορικός θεατρικός κόσμος συνεχίζει κανονικά, αλλά υπάρχει ένα μικρό υπόγειο δίκτυο θεατρικών δημιουργών που μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Στη δεκαετία του ’60 υπήρχε κάτι σαν «Θεατρικό Κλαμπ», όπου πλήρωνες για να γίνεις μέλος και εκεί μπορούσες να παρουσιάσεις οτιδήποτε. Ίσως χρειάζεται να ξαναδημιουργήσουμε τέτοια κλαμπ. Το θέμα των «trigger warnings» ή των «content warnings» είναι πολύ ενδιαφέρον. Σήμερα πρέπει να προειδοποιείς το κοινό για το περιεχόμενο της παράστασης ώστε να μην σοκαριστεί. Το έργο μου «The Author» είναι σοκαριστικό, αλλά έχει αποδοθεί, με κάποια ευγένεια. Αν το παρουσίαζα τώρα, η αφίσα θα ήταν μια λίστα με όλα τα θέματα του έργου για να μην σοκαριστεί κανείς. Κάτι που θεωρώ κρίμα. Πιστεύω ότι η προειδοποίηση πρέπει να δίνει επιλογή στο κοινό, όχι να περιορίζει τη δημιουργία.

Αν είχατε την δυνατότητα να αλλάξετε χώρα για να έχετε μεγαλύτερη ελευθερία στα έργα σας, σε ποιο μέρος θα σας βρίσκαμε;
Στην Εσθονία, υπάρχει τεράστια συμμετοχή στο θέατρο ανά κάτοικο, ίσως είναι το μέρος που θα έπρεπε να πάω. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το θέατρο χάνει τη σημασία του λόγω Netflix, streaming, ίντερνετ και κινητών. Το θέατρο πρέπει να προσφέρει κάτι μοναδικό, που δεν μπορεί να το δει το κοινό αλλού. Σε αυτή την παράσταση προσπάθησα να δημιουργήσω κάτι που μπορεί να υπάρξει μόνο ως θέατρο – που δεν μπορεί να προσαρμοστεί σε τηλεόραση ή σειρά. Αυτή είναι και η μοναδικότητα του έργου μου «Σωτηρία».

Έχετε κάποιον «ήρωα»;
Όχι, και δεν θεωρώ ότι είναι καλό να έχεις, γιατί ένας ήρωας εμποδίζει την κριτική σκέψη. Δεν είχα ποτέ. Υπάρχουν θεατρικοί συγγραφείς που αγαπώ και με έχουν εμπνεύσει, ιδιαίτερα η Carol Churchill, που είναι σπουδαία Βρετανίδα δραματουργός. Αλλά δεν θέλω να έχω ήρωα. Αν κάποιος μου πει «είσαι ο ήρωάς μου», το νιώθω βάρος. Το να θεωρείς κάποιον ήρωα συμβάλλει για παράδειγμα στην κουλτούρα των ΗΠΑ, στην ιδέα ότι υπάρχουν «Μεγάλοι άνθρωποι». Θεωρώ ότι όλοι είμαστε σημαντικοί.

Υπάρχει κάποιο αγαπημένο βιβλίο; Έχετε διαβάσει κάποιο ελληνικό βιβλίο;
Δεν έχω διαβάσει κάποιο ελληνικό, αλλά διαβάζω το «Prospero’s Cell» του Lawrence Durrell.

Υπάρχει κάτι με το οποίο έχετε εμμονή στη ζωή σας;
Όχι. Δεν είμαι σαν τους ανθρώπους που ταξιδεύουν για να βρουν τον καλύτερο καφέ (γέλια) – δεν καταλαβαίνω την εμμονή. Δεν είμαι θρησκευόμενος, δεν εστιάζω την αγάπη μου ή την πίστη μου σε ένα μόνο πράγμα. Ο κόσμος είναι πολυδιάστατος.

Τι πιστεύετε ότι χρειάζεται ένας άνθρωπος για να είναι ευτυχισμένος;
Πρέπει να είναι καλός με τους ανθρώπους, να τους αγαπά, να απολαμβάνει τη φύση, να είναι παρών στον κόσμο και σε ό,τι έχει να προσφέρει, να μην κλείνεται στον εαυτό του, να μην απορρίπτει άλλες ομάδες ανθρώπων – αυτό είναι ρατσισμός. Να είναι ανοιχτός στην ανθρωπιά και σε ό,τι υπάρχει γύρω μας.

Πιστεύετε ότι υπάρχει ελπίδα για το μέλλον;
Θέλω να πιστεύω πως υπάρχει. Παρόλο που αντιμετωπίζουμε πολλά προβλήματα, θεωρώ σημαντικό να παραμένουμε ταπεινοί και να προσπαθούμε να κάνουμε καλό στους ανθρώπους γύρω μας. Χρειάζεται να έχουμε ελπίδα όχι μόνο για την ανθρωπότητα, αλλά και για τον ίδιο τον πλανήτη. Αν τελικά οι άνθρωποι εξαφανιστούν, ίσως και να το αξίζουμε γιατί τον καταστρέφουμε. Παρ’ όλα αυτά, διατηρώ την ελπίδα τόσο για το μέλλον του πλανήτη όσο και για το πώς θα μάθουμε να ζούμε αρμονικά μεταξύ μας.

Τι σημαίνει για εσάς η έννοια της ελπίδας μέσα στο θέατρο;
Στο έργο μου «What Happens to the Hope at the End of the Evening», η έννοια της ελπίδας αφορά το τι κάνει το κοινό όταν φεύγει από το θέατρο. Είναι ακόμη πιο σημαντικό από το τι συμβαίνει στη σκηνή, αντικατοπτρίζει το πώς υπάρχουμε στον κόσμο. Το έργο είναι ανοιχτό και θέλω οι θεατές να φεύγουν με μια αίσθηση κατανόησης για το πώς μπορούν να στέκονται στον κόσμο, όχι μόνο μέσα στο θέατρο.

Πιστεύετε ότι η δουλειά σας βοηθάει τους ανθρώπους να σκέφτονται διαφορετικά;
Ναι, και θα ήθελα να κάνω περισσότερα για αυτό. Είναι δύσκολο βέβαια, ειδικά μετά την πανδημία. Στην Αγγλία σήμερα, υπάρχει φόβος στον κόσμο. Εμπιστευόμαστε τον καπιταλισμό και τους αστέρες του κινηματογράφου. Μακάρι οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι η ποιότητα ζωής βρίσκεται στις ανθρώπινες σχέσεις, όχι στα χρήματα ή στα αντικείμενα.

Στα έργα σας αναφέρεστε σε πολιτικά παραδείγματα, όπως για παράδειγμα η εκλογή του Τραμπ ή η σέχτα Heaven’s Gate;
Ναι, το έργο ξεκίνησε το 2016, όταν με εντυπωσίασε η συλλογική πίστη και η δυνατότητα εξαπάτησης εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό με ώθησε να εξερευνήσω πώς οι άνθρωποι ακολουθούν έναν ηγέτη χωρίς πραγματικά στοιχεία. Στην παράσταση, το κοινό συμμετέχει ενεργά: τους ζητάω να πιστέψουν και να δράσουν με τρόπο που ξέρουν ότι δεν είναι πραγματικός, και αυτό δημιουργεί μια μοναδική δυναμική. Επίσης σε αυτή τη σέχτα 75 άνθρωποι πίστεψαν ότι θα ανέβουν σε ένα διαστημόπλοιο πίσω από έναν κομήτη και αυτοκτόνησαν. Αυτό δείχνει πόσο βαθιά μπορεί να παρασύρει η πίστη. Στην παράστασή μου, η αφοσίωση του κοινού, η συμμετοχή τους στις τελετουργίες, τους φέρνει σε ένα παρόμοιο πνευματικό πλαίσιο, χωρίς φυσικά τον θάνατο· είναι μια εμπειρία ελέγχου, πίστης και αμφιβολίας. Θέλω οι θεατές να βιώσουν την αμφιβολία. Κάθε απόφαση έχει συνέπειες. Πρέπει να σκεφτούν: «Θα βοηθήσω τον Miles; Θα ακολουθήσω; Θα αντισταθώ;». Αυτό είναι ουσιαστικό για την εμπειρία. Δεν δίνουμε απαντήσεις· ζητάμε προσωπική εμπλοκή.

Τι ελπίζετε να πάρει μαζί του το κοινό από την εμπειρία της παράστασης;
Να νιώσει την ένταση ανάμεσα σε πίστη και αμφιβολία, να δει πώς η συμμετοχή του καθορίζει την εμπειρία, να σκεφτεί την ευθύνη και τον έλεγχο. Το τέλος με την ηλιακή έκλειψη και την επιστροφή του φωτός μέσα από τις σελίδες του βιβλίου είναι αλληγορικό: οι ιστορίες τελειώνουν, αλλά οι αποφάσεις μας παραμένουν σημαντικές.

Μια τελευταία ερώτηση: Εσάς προσωπικά τι σας κάνει ευτυχισμένο;
Να είμαι καλός και αγαπητός στους άλλους. Να απολαμβάνω τη φύση, να συμμετέχω στη ζωή γύρω μου, να παραμένω ανοιχτός στον κόσμο. Να δημιουργώ και να αγαπώ.