Η όπερα του Σπυρίδωνος Σαμάρα θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά, στη νέα, αποκατεστημένη της μορφή, το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου στην Εθνική Λυρική Σκηνή
Η «Flora Mirabilis» του Σπυρίδωνος Σαμάρα θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά, στη νέα, αποκατεστημένη της μορφή, το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου στην Εθνική Λυρική Σκηνή, με τον ανερχόμενο Έλληνα αρχιμουσικό Κωνσταντίνο Τερζάκη στο πόντιουμ και την ορχήστρα, τη χορωδία και τέσσερις σπουδαίους σολίστ της ΕΛΣ, που μόλις επέστρεψαν από τη θριαμβευτική εμφάνισή τους στην Κίνα. Στον ρόλο της κεντρικής ηρωίδας η Βασιλική Καραγιάννη.
«Flora Mirabilis - Μουσικός μύθος σε τρεις πράξεις»
Ένας έρωτας, μια προδοσία και μια θυσία, στο μυστηριώδες σκηνικό της μεσαιωνικής Σουηδίας. Η «Flora Mirabilis», η όπερα του Σπυρίδωνος Σαμάρα, είναι μια αλληγορική ιστορία για ένα μαγικό λουλούδι, που έχει τη δύναμη να χαρίζει ευτυχία και να αλλάζει τη μοίρα των ανθρώπων. Η «Θαυμαστή άνθηση»– όπως είχε παλιότερα αποδοθεί στα ελληνικά–, με λιμπρέτο στα ιταλικά και μουσική με στοιχεία που θύμιζαν γαλλική grand opéra, ιταλικό μπελκάντο αλλά και βερισμό, που μόλις τότε αναδυόταν, πρωτοπαρουσιάστηκε στο θέατρο Κάρκανο, στο Μιλάνο, στις 16 Μαΐου 1886. Η επιτυχία της υπήρξε τόσο μεγάλη, ώστε την επόμενη χρονιά ανέβηκε στη Σκάλα του Μιλάνου και συνέχισε την πορεία της σε ιταλικά θέατρα, αλλά και στη Γερμανία, την Αυστρία και τη Γαλλία.
Όμως η «Flora Mirabilis», το αρτιότερο ίσως έργο της ελληνικής λόγιας μουσικής, που καθιέρωσε τον Κερκυραίο μουσουργό σε διεθνές επίπεδο, ήταν μάλλον κακότυχη. Οι μελετητές αναφέρουν ότι παρουσιάστηκε στην Κέρκυρα και στην Αθήνα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ύστερα ξεχάστηκε και, δυστυχώς, η παρτιτούρα καταστράφηκε το 1943, μαζί με μεγάλο μέρος του αρχείου του ιταλικού εκδοτικού οίκου Casa Musicale Sonzogno, όταν οι συμμαχικές δυνάμεις βομβάρδισαν το Μιλάνο. Το μόνο που μας έμεινε ήταν το «σπαρτίτο» –που κυκλοφορούσε σε πολλά αντίτυπα–, η έκδοση για φωνές και πιάνο. Σ’ αυτή την έκδοση βασίστηκε η αναβίωση του έργου από την Εθνική Λυρική Σκηνή τον Απρίλιο του 1979, με επανενορχήστρωση του έργου από τον θρυλικό αρχιμουσικό Οδυσσέα Δημητριάδη.
Το 2014, ωστόσο, μια μεγάλη έκπληξη περίμενε τους μουσικολόγους. Στο μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος», στην Κέρκυρα, ανακαλύφθηκε σημαντικό μέρος του πρωτότυπου μουσικού υλικού της ορχήστρας! Αντίγραφο από το νέο αυτό υλικό δόθηκε κατ’ αποκλειστικότητα στην Εθνική Λυρική Σκηνή και ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης (Κέντρο Ελληνικής Μουσικής), έμπειρος μουσικολόγος και κλαρινετίστας, αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ανέλαβε την επεξεργασία, συμπλήρωση και αποκατάσταση της πρωτότυπης ενορχήστρωσης του έργου, σε συνδυασμό με την ανέκαθεν σωζόμενη αυθεντική ενορχήστρωση δύο χορευτικών αποσπασμάτων που φυλάσσονται στη Μουσική Βιβλιοθήκη της ΕΛΣ.
Με αφορμή την παράσταση μιλήσαμε με την Βασιλική Καραγιάννη για τον ρόλο της Λίντια, αλλά και για την εμπειρία της πρώτης μεγάλης περιοδείας με την ΕΛΣ στην Κίνα.
Η Βασιλική Καραγιάννη στον κεντρικό ρόλο της «Flora Mirabilis»
— Ετοιμάζεστε να ερμηνεύσετε τη Λίντια, την κεντρική ηρωίδα της «Flora Mirabilis». Σας δυσκόλεψε στη μελέτη σας το γεγονός ότι υπάρχουν ελάχιστα ηχογραφημένα αποσπάσματα της όπερας, επομένως δεν είχατε κάποιες αναφορές για να μπείτε στην ατμόσφαιρα του έργου;
Το ανέβασμά της «Flora Mirabilis» από τη Λυρική είναι μια ιστορική στιγμή. Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε κυρίως τα τραγουδιστικά μέρη με συνοδεία πιάνου. Τώρα έχουμε σχεδόν ολόκληρη την όπερα. Αν υπάρχει κάποια δυσκολία, είναι να ακολουθήσει κανείς την κάπως ακατάληπτη υπόθεση. Ουσιαστικά είναι ένα αλληγορικό παραμύθι με ρομαντικά στοιχεία. Μιλάμε όμως για όπερα, όχι για θεατρικό έργο, άρα η μουσική είναι που επικρατεί. Καλούμαστε να τραγουδήσουμε αυτό που έχουμε και να προσφέρουμε το καλύτερο τόσο φωνητικά όσο και ερμηνευτικά. Η πρόκληση αυτού του ρόλου βρίσκεται στην ερμηνεία. Για μένα, άλλωστε, είναι πολύ σημαντικό να ξέρεις τι τραγουδάς.
— Φωνητικά, ο ρόλος της Λίντια δεν έχει υψηλές απαιτήσεις;
Θα έλεγα ότι είναι ένας ρόλος για καθαρά λυρική φωνή σοπράνο· δεν έχει τις υψηλές νότες κολορατούρας που η δική μου φωνή μπορεί συνήθως να δείξει. Είναι για μένα μία ακόμα όμορφη πρόκληση, αφού πια περνώ όλο και πιο συχνά στο ρεπερτόριο της λυρικής σοπράνο. Στα «Παραμύθια του Χόφμαν» έχω κάνει όλους τους ρόλους και όχι μόνο της Ολυμπία, έχω τραγουδήσει Μιμί («Μποέμ»), Ντόνα Άννα («Ντον Τζοβάνι»), ενώ φέτος θα ερμηνεύσω για πρώτη φορά τον ρόλο της Μικαέλα από την «Κάρμεν». Ωστόσο, προϋπόθεση για την επιλογή των ρόλων που ερμηνεύω είναι να βρίσκονται στα όρια που μου δίνει η φωνή μου. Προσπαθώ να τη σέβομαι. Δεν θέλω να κάνω τίποτα πιο βαρύ απ’ αυτό που αντέχει, γιατί οτιδήποτε άλλο μπορεί να τη βλάψει, να την κουράσει και να μειώσει τη διάρκεια ζωής της.
— Αν δηλαδή σας πρότειναν έναν σπουδαίο ρόλο, που όμως κινείται στο όριο των φωνητικών σας δυνατοτήτων, δεν θα παίρνατε το ρίσκο;
— Ας επιστρέψουμε στη «Flora Mirabilis». Τώρα που εξοικειώνεστε σιγά σιγά με το λυρικό έργο του Σαμάρα, πού θα τον κατατάσσατε σε σχέση με τους Ιταλούς συνθέτες της εποχής του;
Καταρχάς, να σας πω κάτι που ίσως δεν γνωρίζετε. Μελετώ για πρώτη φορά το συγκεκριμένο έργο, όμως είμαι εξοικειωμένη με τον συνθέτη, αφού έκανα το ντεμπούτο μου στη σκηνή με την όπερα «Η μάρτυς» του Σαμάρα! Ήμουν παιδί ακόμα –δεν είχα τελειώσει καν το σχολείο– όταν, στο Διεθνές Φεστιβάλ Κέρκυρας, η δασκάλα μου, η αείμνηστη υψίφωνος Βαρβάρα Γκαβάκου, η οποία πρωταγωνιστούσε στην παράσταση, μου έδωσε τον ρόλο μιας νεαρής σαντέζ, της Νίνα. Η μελέτη επομένως του έργου του Σαμάρα ξεκίνησε, χάρη σ’ εκείνη, από νωρίς! Πρόσφατα μάλιστα, ο τενόρος Γιάννης Φίλιας, που κάνει εκπομπές στο Τρίτο Πρόγραμμα, μου έστειλε να ακούσω μια σπάνια ηχογράφηση από το αρχείο του, με τη δασκάλα μου να τραγουδά «Flora Mirabilis». Φανταστείτε τη συγκίνησή μου!
Να απαντήσω όμως στην ερώτησή σας. Τον Σαμάρα τον αγαπώ. Δεν έχει να ζηλέψει κάτι από τον Μπελίνι ή τον Ντονιτσέττι. Ανήκει στο μπελκάντο και το αντιπροσωπεύει, πιστεύω, επάξια. Οι μελωδίες του είναι απίστευτες. Ο ρόλος της Λίντια, που ερμηνεύω, έχει τρεις υπέροχες άριες, και ειδικά η τελευταία θυμίζει Λεονκαβάλλο!
— Η όπερα θα παρουσιαστεί σε συναυλιακή μορφή (κονσερτάντε), χωρίς σκηνικά και κοστούμια. Αυτός ο τρόπος παρουσίασης μήπως στερεί από τους τραγουδιστές την ευκαιρία να ξεδιπλώσουν το ερμηνευτικό τους ταλέντο;
Εξαρτάται από το πώς θα το αντιμετωπίσεις. Σαφώς, το να φοράς το κοστούμι για να παίξεις τον ρόλο σου δίνει έναν άλλον αέρα στην ερμηνεία. Όμως έχει και το κονσερτάντε τη μαγεία του. Σου θυμίζει ότι, πρώτα απ’ όλα, η όπερα είναι μουσική. Ειδικά για τη «Flora Mirabilis», το κονσερτάντε λειτουργεί σαν ένα αναγνωριστικό σημείο, αφού είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει η ορίτζιναλ ενορχήστρωση του ίδιου του συνθέτη. Είναι σημαντικό για τον κόσμο να μάθει τη μουσική, και στο κονσερτάντε όλοι εστιάζουμε, αφοσιωνόμαστε εκατό τοις εκατό σ’ αυτήν, το κοινό, η ορχήστρα, η χορωδία, οι τραγουδιστές. Εμείς μάλιστα είμαστε πιο εκτεθειμένοι, γιατί δεν υπάρχει στη σκηνή κάτι που να αποσπά την προσοχή του κόσμου.
Η Τραβιάτα στην Κίνα: μια σπουδαία στιγμή στην ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
— Μόλις γυρίσατε από την Κίνα. Ποια ήταν η πρώτη αντίδρασή σας όταν η Λυρική σάς πρότεινε να συμμετάσχετε στην πρώτη διεθνή περιοδεία της και να τραγουδήσετε Βιολέτα από την «Τραβιάτα» του Βέρντι;
Ενθουσιάστηκα. Έχω βρεθεί ξανά για επαγγελματικούς λόγους στην Ασία, συγκεκριμένα στην Ιαπωνία, δύο φορές, τη μία για ένα προσωπικό ρεσιτάλ με άριες και συνοδεία πιάνου. Τραγούδησα τότε σε μια μεγάλη αίθουσα, κατάμεστη από κόσμο και η εμπειρία ήταν μοναδική. Για το τέλος, μου είχαν ζητήσει να προσθέσω δύο ελληνικά τραγούδια και σκέφτηκα να κλείσω με το πιο γνωστό, τα «Παιδιά του Πειραιά». Τραγουδούσε όλη η αίθουσα, ενώ, μετά το ρεσιτάλ, πέρασε από το καμαρίνι μου όλο το θέατρο κρατώντας φωτογραφίες μου εκτυπωμένες από το διαδίκτυο σε χρυσά κάδρα για να τις υπογράψω με χρυσό μαρκαδόρο! Αυτό είχα στο μυαλό μου σαν μέτρο σύγκρισης πριν φτάσουμε στην Σεντζέν, αν και γνώριζα ότι οι Ιάπωνες είναι πιο εξοικειωμένοι με τη δυτική κουλτούρα απ’ ό,τι οι Κινέζοι. Η Κίνα όμως, με πολιτισμό χιλιάδων χρόνων, έχει στέρεες βάσεις και, σε συνδυασμό με την εργατικότητα των ανθρώπων της, η εξέλιξη είναι διαρκής σε κάθε τομέα. Η Σεντζέν πάντως έχει τα πρωτεία σε ό,τι αφορά την τεχνολογία. Σκεφτείτε ότι τους δρόμους της καθαρίζουν ρομπότ, το ντελίβερι στα σπίτια γίνεται πια με drones και, όπως μας έλεγε η Ελληνίδα πρόξενος, τον επόμενο χρόνο θα έχει ιπτάμενα ταξί!
& ArtsCenter) της Σεντζέν των 17 εκατομμυρίων κατοίκων –η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας– σημείωσαν πρωτόγνωρη επιτυχία. Στην αρχή το κοινό ήταν λίγο συγκρατημένο και υπέθεσα ότι ίσως δεν γνώριζαν την «Τραβιάτα». Όμως στις γνωστές άριες επικρατούσε ενθουσιασμός και στο τέλος έγινε το κάτι άλλο... Μας αποθέωσαν, δεν σταματούσαν να χειροκροτούν! Στα καμαρίνια, για μία ακόμα φορά, η ουρά για αυτόγραφα και φωτογραφίες ήταν ατελείωτη. Αλλά και στα media εισέπραξα μόνο αγάπη. Το μήνυμα που βρήκα στο inbox μου από έναν άγνωστο «Θέλω να ξανάρθεις, σ’ αγαπώ γι’ αυτό που με έκανες να αισθανθώ», μ’ έκανε να δακρύσω. Η επιτυχία στη Σεντζέν φυσικά δεν ήταν προσωπική, δική μου, αλλά συνολικά της Λυρικής Σκηνής, που έφερε στην Κίνα τη μεγαλειώδη παραγωγή της «Τραβιάτα», στην ιστορική σκηνοθεσία, τα σκηνικά και τα κοστούμια του Νίκου Πετρόπουλου και όχι μόνο. Η ορχήστρα μας «πετούσε», η χορωδία μας και όλοι οι συνάδελφοι έδωσαν πραγματικά, τον καλύτερό τους εαυτό. Και, βέβαια, ο μαέστρος μας, ο Λουκάς Καρυτινός, ήταν αυτός που μας ενέπνεε σιγουριά, μας έδινε φτερά στη σκηνή, την ελευθερία να απογειώσουμε την ερμηνεία μας.
— Θα λέγατε όμως ότι είναι λιγότερο απαιτητικό;
Καθόλου. Το κοινό δεν αποδέχεται τους πάντες και τα πάντα επειδή απλά έρχονται από το εξωτερικό. Μπροστά στο μη οικείο, στο άγνωστο, οι θεατές εμπιστεύονται το ένστικτό τους και αναλόγως αντιδρούν. Έμαθα ότι πριν από λίγο καιρό εμφανίστηκε στον ίδιο χώρο μια ορχήστρα από τη Βιέννη, ο σολίστας της όμως δεν άρεσε και ο κόσμος ξεσηκώθηκε, άρχισε να φωνάζει και πολλοί πήγαν στο ταμείο να ζητήσουν τα λεφτά τους πίσω! Νιώθεις επομένως ακόμα μεγαλύτερη χαρά και ικανοποίηση από την ανταπόκριση ενός κοινού που μπορεί να μην είναι τόσο καταρτισμένο, αλλά είναι πιο αγνό και εισπράττει άμεσα αυτό που πρέπει να περάσεις μέσω του συγκεκριμένου μουσικού έργου. Αυτό, θεωρώ, είναι πιο σπουδαίο από μια επιτυχία μπροστά σ’ ένα εκπαιδευμένο κοινό.
— Η πρώτη μεγάλη διεθνής περιοδεία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στέφθηκε λοιπόν με επιτυχία. Πιστεύετε ότι μπορεί να γίνει θεσμός;
Ήταν ένα τεράστιο εγχείρημα – σκεφτείτε ότι τα σκηνικά μας έφυγαν από τον Ιούλιο για να φτάσουν με πλοίο στην Κίνα. Όλοι μας ευχόμαστε, όμως, αυτό το ταξίδι να είναι μόνο η αρχή, να υπάρξει και συνέχεια. Περιοδείες άλλωστε, ειδικά στην Ασία, κάνουν πολλά μεγάλα λυρικά θέατρα του κόσμου. Για παράδειγμα, η Όπερα της Πράγας, με την οποία τραγούδησα Βασίλισσα της Νύχτας στον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ τη δεύτερη φορά που βρέθηκα στην Ιαπωνία, έκανε κάθε χρόνο περιοδεία με μια διαφορετική παραγωγή. Στη Λυρική έχουμε τόσες αξιόλογες παραγωγές, γιατί να μην τις μοιραζόμαστε και εκτός Ελλάδας;
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
14°
