Έντονη σωματικότητα, εξπρεσιονιστικοί φωτισμοί, video-art, μουσική, μάσκες που παραπέμπουν σε πίνακες του Φράνσις Μπέικον: αυτά είναι τα εργαλεία του σκηνοθέτη Τάσου Σαγρή
«Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα: Τι συμβαίνει όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να ακολουθήσει τους κανόνες και τους ρυθμούς της κοινωνίας και γίνεται παράσιτο;
Είναι βράδυ, πίνουμε ένα γρήγορο ποτό στο Γκάζι και μετά πάμε θέατρο. Ναι, θέατρο μετά το ποτό. Γιατί όχι; Στις 23:30 παίζεται η Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα, από +Ινστιτούτο [Πειραματικών Τεχνών], σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Βέβαια, όταν βρεθείτε στο Olvio, θα δείτε ότι στον χώρο λειτουργεί μπαρ, οπότε μπορείτε να πάτε νωρίτερα στο θέατρο και να απολαύσετε το ποτό σας με την παρέα σας.
Η παράσταση ξεκινά. Και για μερικά δευτερόλεπτα βυθιζόμαστε στο απόλυτο σκοτάδι. Το έργο ξεκινάει με μια βιντεοπροβολή, όπου βλέπουμε την κεντρική ηρωίδα να ασφυκτιά στο γραφείο της από την πολλή δουλειά. Φαίνεται σαν να μην κάνει τίποτε άλλο παρά να δουλεύει. Και όταν τελειώνει το βίντεο, τα φώτα πέφτουν πάνω στην κεντρική ηρωίδα που αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι της καθώς έχει μεταμορφωθεί σε κάτι μη άνθρώπινο, με πολλά μικρά ποδαράκια και ένα σώμα που δυσκολεύεται να μετακινήσει. Το υπόλοιπο σκηνικό λιτό, μας μεταφέρει στο εσωτερικό ενός σπιτιού.
«Μεταμόρφωση» του Κάφκα, Οlvio
Ο σκηνοθέτης παίζει πολύ με τους φωτισμούς και την έντονη σωματικότητα των ηθοποιών. Η Σίσσυ Δουτσίου μεταμορφώνεται σε ένα παράσιτο, που εμφανίζεται γυμνό καθ’όλη τη διάρκεια της παράστασης. Ωστόσο, λόγω της έξυπνης χρήσης του φωτός, ενώ φαίνεται ότι είναι γυμνή, δεν παρατηρούμε το γυμνό της σώμα αλλά την κίνησή του. Αυτός είναι και ο τρόπος που δουλεύει ο Τάσος Σαγρής με την ομάδα του. Όπως μου ανέφερε, κάνει ένα σωματικό εκφραστικό θέατρο που έχει ως στόχο να αναδείξει τον λόγο. Οπότε «η δουλειά η δικιά μου περιέχει πολλή γλυπτική, έχει μια αισθητική αποτύπωση των συναισθημάτων πρώτα και μετά αυτό δημιουργεί ένα πεδίο στον ηθοποιό ώστε να μπορεί να καταβυθιστεί στα ουσιαστικά συναισθήματα». Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης έχουμε ένα γυμνό σώμα, που στους άλλους φαντάζει αποτροπιαστικό, ενώ εκείνο προσπαθεί μάταια να συνδεθεί μαζί τους. Εμείς ως θεατές την ακούμε αλλά για τους συγγενείς και τον προιστάμενό της, πέρα του ότι έχει όψη αποκρουστική, μιλά και μια δυσνόητη γλώσσα. Γι΄αυτό και εκφράζουν μπροστά τους τόσο έντονα τις σκέψεις τους, δίχως να συνειδητοποιούν ότι εκείνη τους ακούει. Ένα πλάσμα που σε κάθε στιγμή του έργου, ακόμα και όταν απλώς κινείται μέσα στον χώρο, φαίνεται ότι υποφέρει και ότι παλεύει για αποδοχή και συμπόνοια. Ωστόσο, οι άνθρωποι γύρω της -οι μέχρι χτες δικοί της άνθρωποι- δεν φαίνεται να την αποδέχονται και την προδίδουν ένας ένας.
Εντύπωση προκαλεί ότι ο Τάσος Σαγρής έχει επιλέξει μια γυναίκα για να ενσαρκώσει τον κεντρικό ρόλο του έργου. Έτσι ο Γκρέγκορ Σάμσα του Κάφκα μετατρέπεται στο έργο σε Γκρέγκορι Σάμσα.Το βασικό του μέλημα σκηνοθετικά ήταν να παρουσιάσει ένα εντομοειδές πλάσμα, που είναι άφυλο. Η δραματουργία βασίζεται σε ένα κείμενο του Αντόρνο που είχε γράψει σε κάποια επέτειο του Κάφκα, όπου ανέφερε και ανέλυε ότι η κανονική μετάφραση από τα γερμανικά είναι «παράσιτο» και όχι «έντομο», όπως έχει επικρατήσει. Παράλληλα, ο σκηνοθέτης για να «χτίσει» την αφήγησή του, πήρε στοιχεία από το βιβλίο του Τζόρτζιο Αγκάμπεν «Γυμνή ζωή» για το Ολοκαύτωμα που έλεγε ότι ο άνθρωπος που απεκδύεται από τα πολιτικά και τα κοινωνικά του δικαιώματα ζει μια γυμνή ζωή. Έτσι μέσω της σκληρής δουλειάς, ο άνθρωπος χάνει σιγά σιγά και την ανθρώπινη υπόσταση, οπότε γίνεται παράσιτο, μεταμορφώνεται σε κάτι άλλο στα μάτια των άλλων. Γι’ αυτό άλλωστε και η Γκρέγκορι εμφανίζεται χωρίς ενδύματα καθ’ολη τη διάρκεια της παράστασης. Ωστόσο, η επιλογή της Σίσσυς Δουτσίου έγινε και για έναν ακόμη λόγο. Για να τονιστεί η διαχρονικότητα του κειμένου του Κάφκα και η… μεταμόρφωσή του μέσα στον χρόνο, μέσα από διαφορετικές αναγνώσεις ανάλογα με την εποχή. Μπορεί στην εποχή του συγγραφέα, να ήταν αδιανόητο ο κεντρικός ήρωας να είναι γυναίκα -καθώς το έργο διαδραματίζεται στο 1914 και η θέση της γυναίκας τότε ήταν εντελώς διαφορετική. Ωστόσο, όπως μου ανέφερε ο σκηνοθέτης «θέλουμε να δείξουμε ότι όλα όσα περνούσε ένα νεαρό αγόρι στην εποχή του Κάφκα, μπορεί να τα περνάει τώρα στη δική μας εποχή μια νέα γυναίκα».
Άλλωστε στην παράσταση υπάρχουν ξεκάθαρα οι συνδηλώσεις των πατριαρχικών σχέσεων. Για τα αρσενικά χρησιμοποιούνται μάσκες που παραπέμπουν στους πίνακες του Φράνσις Μπέικον, κάτι που επιφέρει στα πρόσωπά τους μια μόνιμη αλλοίωση. Οι αντρικές φιγούρες του έργου είναι ο πατέρας -όλοι γνωρίζουμε τη δύσκολη σχέση που είχε ο Κάφκα με τον πατέρα του- αλλά και ο προϊστάμενος. Και οι δυο αποτελούν σύμβολα της εξουσίας της πατριαρχικής κοινωνίας και αυτοί που ορίζουν το μέλλον και την τύχη των υπολοίπων. Εδώ στο έργο, πέρα από αντιπαθείς, μας φαίνονται εντελώς άδικοι, αναίσθητοι, βίαιοι, με μια αδυναμία να κατανοήσουν τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, ακόμα και για τα ίδια τους τα παιδιά. Έτσι έχουμε έναν πατέρα που ουσιαστικά εκμεταλλεύεται οικονομικά την κόρη του, χωρίς ίχνος κατανόησης για τις δικές της ανάγκες και την απορρίπτει όταν εκείνη περιθωριοποιείται. Δεν τον νοιάζει τι νιώθει το παιδί του -ακόμα και αν έχει υποστεί μια αποτροπιαστική μεταμόρφωση- αλλά τι θα πει ο κόσμος και η κοινωνία. Γι’αυτό και φέρεται κολακευτικά και μια δόση δουλοπρέπειας στον προϊστάμενο, ειδικά όταν προσπαθεί να πάρει στην υπηρεσία τη μικρότερη κόρη του. Ο προϊστάμενος, η άλλη ανδρική φιγούρα του έργου, φέρεται σκληρά και απόλυτα, ενδιαφέρεται μόνο πώς θα βγει η δουλειά και όταν η εργαζόμενη απουσιάσει έστω και μια μέρα, δεν δείχνει καμία κατανόηση... Αντιθέτως, έχει μόνο παράλογες απαιτήσεις...
Από την άλλη, οι γυναίκες του έργου φαίνονται αρχικά να συμπονούν το «παράσιτο» αλλά σταδιακά η στάση τους αλλάζει. Τι κάνεις όταν και η ίδια σου η μάνα δεν σε στηρίζει και δεν σε αποδέχεται; Χαρακτηριστική-και οριακά σοκαριστική όπως εκφράζεται επί σκηνής- είναι η σταδιακή μετάλλαξη της αδερφής. Ήταν δεμένες οι δυο τους και μάλιστα η Γκρέγκορι στήριζε και την προσπάθεια της μικρής να μάθει μουσική και να ξεφύγει από τη… μοίρα της. Ωστόσο, η όψη της Γκρέγκορι είναι τόσο απωθητική, που σταδιακά φεύγουν όλοι από γύρω της, ακόμα και οι πιο παραδοσιακοί σύμμαχοί της…
H «Μεταμόρφωση» είναι ένα από τα έργα του Φραντς Κάφκα που δεν ανεβαίνει συχνά, σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς είναι δύσκολο να αποτυπωθούν τα νοήματά του επί σκηνής. Εδώ έχουμε ένα πολύ δουλεμένο έργο, πολύ έντονο συναισθηματικά, με μια πολύ δυνατή ερμηνεία από τη Σίσσυ Δουτσίου, που έρχεται να μας προβληματίσει, να ανοίξει συζητήσεις, να μας κάνει να σκεφτούμε όλα όσα ζούμε, το πώς αντιμετωπίζουμε τη διαφορετικότητα, πόσο εγκλωβισμένοι είμαστε στην καθημερινότητά μας, χάνοντας πολύτιμες στιγμές. Ειδικά σε μια εποχή που αισθανόμαστε όλο και πιο δέσμιοι της εργασίας μας, των κοινωνικών υποχρεώσεων, της καλής εικόνας προς τα έξω, της συνεχούς πάλης για τα αυτονόητα, η εν λόγω παράσταση έρχεται να μας φέρει αντιμέτωπους με πολλές αλήθειες και να μας κάνει να δούμε τη ζωή μας πιο βαθιά. Αυτό άλλωστε είναι και ο στόχος της παράστασης, αλλά και του θεάτρου γενικότερα: να γεννήσει συζητήσεις. Δεν είναι τυχαίο που ανεβαίνει για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά, ενώ γίνονται κινήσεις και από τον Τάσο Σαγρή να ταξιδέψει και εκτός συνόρων. Άλλωστε το Ίδρυμα Franz Kafka Society της Πράγας χαρακτήρισε την παράσταση ως «μια από τις σημαντικότερες θεατρικές επιτελέσεις έργου του Κάφκα στην παγκόσμια ιστορία».
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
15°
