Συνέντευξη με τον συνθέτη Δημήτρη Σκύλλα με αφορμή τις «Βάκχες» στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
«Είναι πολύ δύσκολο να βρίσκεις ανθρώπους με τους οποίους να θέλεις και να μπορείς να συνεργαστείς –γιατί το θέλω με το μπορώ έχουν μια απόσταση. Με τον Θάνο Παπακωνσταντίνου νιώθω ότι υπάρχει μια μεγάλη συγγένεια μεταξύ μας, η οποία εξελίσσεται στα χρόνια. Μπορεί να πηγαίνουμε και σε διαφορετικούς δρόμους καλλιτεχνικά, αλλά ξαναβρίσκουμε τις κοινές ρίζες». Μεσημέρι με καύσωνα στο σπίτι του στα Εξάρχεια, ο Δημήτρης Σκύλλας μου μιλά για τη νέα, τρίτη του, συνεργασία με τον γνωστό σκηνοθέτη. Μετά την σοφόκλεια «Ηλέκτρα» το 2018, φέτος οι δυο φίλοι επιστρέφουν με τις «Βάκχες» του Ευριπίδη στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου –και πάλι μέσα από μια παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου.
Στις 2 και 3 Αυγούστου ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Διόνυσος), η Μαριάννα Δημητρίου (Τειρεσίας), η Αλεξία Καλτσίκη (Αγαύη), ο Θέμης Πάνου (Κάδμος) και ο Αργύρης Πανταζάρας (Πενθέας) έρχονται στην ορχήστρα του αρχαίου αργολικού θεάτρου για να ξετυλίξουν «την τραγωδία του μυστικισμού, της έκστασης, αλλά και της βαρβαρότητας». Ένα έργο που φέρνει στη σκηνή τον Διόνυσο, τον θεό του θεάτρου, της ετερότητας, του διαμελισμού και της συγχώνευσης, της ευδαιμονίας και της καταστροφής, σ’ ένα παιχνίδι που θα τελειώσει με ένα διαμελισμένο σώμα που δεν θα μαζέψει κανείς. Γιατί όταν ο βασιλιάς της Θήβας Πενθέας αρνείται να δει τον πρώτο του εξάδελφο ως θεό, εγείρει τη μήνη του Διόνυσου που τον οδηγεί στον αφανισμό από την ίδια του τη μητέρα. Για τον 37χρονο συνθέτη Δημήτρη Σκύλλα –τον πρώτο Έλληνα στον οποίο ανέθεσε τη δημιουργία έργου η Συμφωνική Ορχήστρα του BBC– η παράσταση έρχεται να μιλήσει «για τη βία και τον φανατισμό στην κοινωνία που φέρνουν το χάος. Είναι η πιο δύσκολη δουλειά που έχουμε κάνει γιατί είναι μια τραγωδία γεμάτη τεχνάσματα η οποία συνέχεια μας ξεφεύγει. Έχει να κάνει με ένα υλικό που διαρκώς φτιάχνεται και διαλύεται, σπάει και σε ξεγελά, είναι σαν τον ίδιο τον Βάκχο».
Οι δικές του Βάκχες μουσικά «έχουν ήχο Ανατολής, λατρευτικό, πανερωτικό». Εκκινώντας από την ποικιλομορφία της έκφρασης προς το ιερό και με αφετηρία τα ινδικά μάντρα δημιουργεί, όπως αναφέρει, «μια μουσική τελετή, η οποία συμπεριλαμβάνει στοιχεία από διάφορες παραδόσεις της ανατολής (την Τουρκία, θρήνους από την Ιαπωνία και την Κορέα), τα οποία τα παντρεύω με τη βυζαντινή λατρευτική μουσική, το μοιρολόι και την αρχαία τραγωδία».
Το πολυφωνικό τραγούδι του χορού, που συντροφεύουν ένα τρομπόνι, ένα ακορντεόν μπαγιάν και δύο κρουστοί, συμπρωταγωνιστεί σ’ αυτή τη σκηνική πρόταση –καταλαμβάνει σε διάρκεια σχεδόν το ήμισυ της παράστασης. Αντιλαμβάνεται την έννοια της βακχείας ως «μια δίνη, έναν χορό, είναι σαν άνεμος» μου λέει. «Αν μπεις μέσα σε αυτό, πρέπει να κατανοήσεις ότι έχει πάρα πολλές πτυχές. Όταν ακούει το κοινό “Βάκχες”, σκέφτεται κάτι άγριο, στα αίματα, στα τέρματα. Εγώ τις εκλαμβάνω όπως θα σκεφτόμασταν έναν δαιμονισμένο. Δεν είναι απαραίτητο ότι όλη του η έκφραση θα εκδηλώνεται προς τα έξω. Μπορεί ένας άνθρωπος σε κατάσταση μανίας ή πλάνης να είναι σκυμμένος στο πάτωμα και να τραγουδά στον εαυτό του. Μπορεί η πλάνη αυτή να οδηγεί σε μία μέθη, όπως αυτή του ποτού, που σε κάνει να κοιτάς με ανοιχτά χέρια στον ουρανό και να τραγουδάς κάτι πολύ γλυκό. Η άγρια οδός δεν είναι ο μόνος δρόμος με τον οποίο εκφράζεται μια κατάσταση έκστασης. Οι δικές μας Βάκχες έχουν αντιθέσεις. Φτιάξαμε έναν ύμνο μελωδικό και μείζονα, χαρούμενο, που επανέρχεται και ατόφιος και με παραλλαγές. Υπάρχουν φορές που λέω στον Θάνο “τι κάνουμε, αρχαία όπερα;”».
Ακούω ένα μικρό απόσπασμα και νιώθω ένα ρίγος. Μια αίσθηση υπερβατικού και τελετουργίας διαπερνά τον ήχο, που σου μιλά πέρα από θρησκευτικές ή όχι πεποιθήσεις. Τον ενδιαφέρει συνολικά στη δουλειά του το πώς θα μπορέσει να μας ενώσει με το ιερό, με μια ευρεία έννοια –ξεκαθαρίζει άλλωστε ότι και ο ίδιος δεν είναι θρήσκος. «Για μένα το ιερό είναι η συγκέντρωση, να βρίσκεις το κέντρο σου και να μπορείς να αντλείς δύναμη από εκεί. Συνέχεια βλέπω έναν αποπροσανατολισμό –από τα socialmedia, την πληροφορία. Θα φτάσουμε σε ένα σημείο να μην έχουμε καμία σταθερά, όλα να κινούνται γύρω μας και να μην καταλαβαίνουμε τι γίνεται. Να είμαστε χίλια κομμάτια, αν όχι δέκα χιλιάδες».
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
