Οι πέντε πρωταγωνίστριες του πιο πολυαναμενόμενου ραντεβού των φετινών Επιδαυρίων μας μιλούν για την παράσταση και τη συνεργασία τους με τον Φρανκ Κάστορφ
«Μήδεια» του Φρανκ Κάστορφ στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Μιλούν οι Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Ευδοκία Ρουμελιώτη και Αγγελική Παπούλια
«Ο Σενέκας χαρακτήρισε τη Μήδεια θεά της εκδίκησης. Εγώ τη βλέπω σαν μια γυναίκα πάνω στο άρμα του πατέρα της Ήλιου που φεύγει κι αφήνει πίσω της έναν κόσμο να φλέγεται», δήλωνεο Φρανκ Κάστορφ με αφορμή το επιδαύρειο ντεμπούτο τουστις 21 και 22 Ιουλίου. Ακολουθώντας τις δαιδαλώδεις διαδρομές των συνειρμών και συνδέοντας διαφορετικά κείμενα από διαφορετικές εποχές, ο 72χρονος ρηξικέλευθος σκηνοθέτης και ιστορικός διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε, που σφράγισε το «γερμανικό στιλ», επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου για να παρουσιάσει σε παγκόσμια πρεμιέρα τη δική του Μήδεια. Μια παράσταση που βασίζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη, σε συνδυασμό όμως με τον λόγο του Γερμανού συγγραφέα Χάινερ Μύλλερ και την ποίηση του «καταραμένου» Αρθούρου Ρεμπώ. Πώς βλέπουν, όμως, την ηρωίδα οι πέντε γνωστές πρωταγωνίστριες που την ερμηνεύουν, η Στεφανία Γουλιώτη, η Σοφία Κόκκαλη, η Μαρία Ναυπλιώτου, η Ευδοκία Ρουμελιώτη και η Αγγελική Παπούλια; Ποια η φράση από το έργο που ηχεί πιο δυνατά στη σκέψη τους; Και τι κρατούν από αυτή την εμπειρία;
Οι 5 Μήδειες του Φρανκ Κάστορφ για την παράσταση στην Επίδαυρο
Η Μήδεια της Στεφανίας Γουλιώτη
Ο Φρανκ Κάστορφ έχει χτίσει ένα σύμπαν τόσο πλούσιο που όλες οι πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης μπορούν να υφίστανται στο καινούργιο έργο που έχει δημιουργήσει. Είναι σαν η Μήδεια να εκπροσωπεί όλους τους ανθρώπους, αλλά κυρίως τους εξόριστους, τους καταπιεσμένους, τους αδικημένους. Ακούγονται φράσεις όπως «Πατρίδα μου είναι η εξέγερση» ή μαρτυρίες από εξόριστες γυναίκες στη Μακρόνησο. Ταυτόχρονα, μια γυναίκα πουλιέται μέσα σε ένα καροτσάκι του σούπερ μάρκετ. Αυτό το έργο δεν είναι πια η Μήδεια έτσι όπως την ξέρουμε και σωστά κατά τη γνώμη μου γιατί κανείς δεν ξέρει στην πραγματικότητα τι και ποια είναι η Μήδεια.
Τα πάθη του ανθρώπου είναι ένας χυλός μέσα στον οποίο όλοι υπάρχουμε και πνιγόμαστε. Η συγκεκριμένη παράσταση είναι σαν ένας τεράστιος πίνακας που έχει ρίξει πάνω του όλα τα ανθρώπινα πάθη. Ο σκηνοθέτης μας έμαθε να μη σκεφτόμαστε γραμμικά, ότι ακόμα και το άλογο έχει λογική. Λειτουργεί τόσο πολύ με το ένστικτο που ήταν αποκαλυπτικό. Σίγουρα πλέον θα λειτουργώ πολύ πιο απενοχοποιημένα σε οτιδήποτε κάνω και σίγουρα με ταράζει το πώς αυτός ο άνθρωπος εμπιστεύεται το ένστικτό του, τους κόσμους του και τους εφιάλτες του. Νομίζω ότι είναι ένα εφιαλτικό τοπίο αυτό που θα δείτε, μη λογικά πράγματα που τρομάζουν. Και τελικά αυτό καταφέρνει ένα έργο τέχνης, σε κάνει να ταράζεσαι χωρίς να μπορείς να βγάλεις μια λογική εξήγηση.
Για μένα η Μήδεια είναι μία μελλοθάνατη και σε σχέση με αυτό χρειάζεται να συνομιλήσω, με το πλησίασμα του θανάτου. Βέβαια αυτό δεν αιτιολογείται δραματουργικά. Δεν θα με δείτε απαραίτητα να μιλάω για τον θάνατο που έρχεται. Στη σκέψη μου ηχεί δυνατά η φράση «Με την παρθένα νύφη σου, Ιάσων, δική μου η πρώτη νύχτα, είναι η τελευταία».
Είναι ιδιαίτερη αυτή η παράσταση και η ανάγνωση του έργου. Πιο πολύ φτιάχνεται μία αισθητική κατάσταση που έχει να κάνει με τον«κόσμο» του Φρανκ Κάστορφ. Δεν πάμε σε ψυχαναλυτικά χαρακτηριστικά ή σε ορισμούς ταυτότητας. Είναι ένα αρχέτυπο η Μήδεια. Μια γυναίκα έρημη, εξόριστη από την πατρίδα της, που τώρα εξορίζεται και από τον γάμο της και από τη γη όπου μένει. Επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη φύση της που είναι τόσο άγρια και σκληροπυρηνική γιατί τελικά προσπαθεί να σώσει τον εαυτό της και τα παιδιά της. Αλλά μέσα σε αυτό υπάρχει και κάτι πιο απλό, καθημερινό, μπορεί λογικό, πιο σύγχρονο.
Καθώς ερμηνεύω και τη Γλαύκη, αντιπροσωπεύω ίσως στην παράσταση πιο πολύ το νέο –ηλικιακά αλλά και ψυχικά, με την έννοια της ελπίδας. Η πρώτη φράση που μου εντυπώθηκε προέρχεται από το «Μήδειας υλικό» του Χάινερ Μύλλερ: «Και φωτιά ξερνάει η στάχτη που ήταν η καρδιά μου». Μου βγάζει πάρα πολύ έντονα τη δύναμή της και αυτό που την κινεί.
Ο σκηνοθέτης δεν ήρθε με ένα έτοιμο κείμενο. Δουλέψαμε βήμα βήμα, καθώς ο ίδιος προσπαθούσε να βρει δραματουργικούς τρόπους για το κάθε επεισόδιο, την κάθε στιγμή. Είχε, βεβαίως, προαποφασίσει κάποια πράγματα –π.χ. σε σχέση με τα σκηνικά και τη χρήση κάμερας– αλλά κατά βάση στήνει την παράστασή του συνειρμικά, με τα υλικά και τους ανθρώπους που έχει μπροστά του. Μια σκηνή μπορεί να μην παιχτεί διαλογικά, όπως ήταν γραμμένη, αλλά να γίνει κάτι άλλο αντ’ αυτής. Ήταν καινούργιος και πολύ ενδιαφέρων αυτός ο τρόπος για μένα.
Τα πράγματα στον Φρανκ Κάστορφ δεν είναι γραμμικά, πηδά από το ένα στο άλλο ανάλογα με το πώς στοχάζεται, με τις εκπλήξεις που δημιουργεί στον ίδιο και σ’ εμάς. Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο και τόσο ενδιαφέρον να δουλεύεις μαζί του.
Η παράστασή του δημιουργεί μια νέα δραματουργία, αποδομεί και ανασυνθέτει το έργο αφηγούμενος ξανά την ιστορία με διαφορετικούς τρόπους, συμπεριλαμβάνοντας και άλλα κείμενα. Ο σκηνοθέτης μιλά για το αρχέτυπο της Μήδειας, όχι για τη Μήδεια ως ρόλο, και κάθεμία από μας γεννάει διαφορετικές εκφάνσεις του αρχέτυπου. Στα κομμάτια που καλούμαι να ερμηνεύσω υπάρχει πιο έντονα η εκδίκηση, η οργή, η απελπισία, το σκοτάδι και οι πιο καταλυτικές δράσεις.
Δύο φορές,σε τελείως διαφορετικές συνθήκες, λέω: «Eίμαι ο άγγελος της απελπισίας, με τα χέρια μου μοιράζω τη μέθη, την αναισθησία, τη λήθη, την ηδονή, το μαρτύριο των σωμάτων». Νομίζω ότι αυτή η φράση σηματοδοτεί και συμπυκνώνει το κομμάτι που καλούμαι να ερμηνεύσω.
Ο Φρανκ Κάστορφ είναι χαρισματικός, πανέξυπνος, με βαθιά γνώση, είναι πολύ ωραίο να δουλεύεις με έναν τεράστιο μύθο και να μην τον απομυθοποιείς. Η δουλειά μαζί του είναι «πόλεμος». Δεν υπάρχει τίποτα τακτοποιημένο. Κρατάω από εκείνον ότι το θέατρο θέλει τρέλα, πρέπει να βυθιστείς σε μια άλλη πραγματικότητα που αφορά το μέσα σου.Μας ζητάει να σπάσουμε την εικόνα μας, την εξωτερική αλλά και την ψυχική.
Με αφετηρία τη Μήδεια ακουμπάει τρομερά ζητήματα. Τη θέση της γυναίκας σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, που προσπαθεί να επιβιώσει και να βρει το δίκιο της. Το ότι καταστρέφουμε τη φύση. Πολιτικά θέματα. Και το πού πηγαίνουμε τελικά. Οι αναφορές του φθάνουν μέχρι τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και στην Μακρόνησο των εξορίστων. Έχει έρθει τόσο διαβασμένος που ανακαλύψαμε κι εμείς πράγματα για τη δική μας ιστορία.
Μέσα από την ερμηνεία πέντε τελείως διαφορετικών ηθοποιών –και ως προς αυτό που μπορεί να παρουσιάσουν και σε σχέση με αυτό που είναι οι ίδιες– προσπαθεί να συνθέσει το παζλ της Μήδειας. Υπάρχει η τρυφερή, η σκληρή, η ερωτική πλευρά της, η σαγήνη της. Εγώ ερμηνεύω την πιο ευαίσθητη πτυχή της και την προσπάθειά της μεπονηριά να εκδικηθεί τον Ιάσονα. Έκανε τα πάντα για να είναι μαζί του και στο τέλος σκοτώνει τα παιδιά της, όχι για να τον εκδικηθεί, αλλά επειδή η ίδια είναι ήδη νεκρή.
«Τρελάθηκε η φύση, κυλάνε τα ποτάμια ανάποδα, το δίκαιο αντιστρέφεται, οι άνδρες κάνουν σχέδια πονηρά και τους θεούς κανένας πλέον δεν τιμά. Έτσι και η δόξα η δική μου τη φήμη μου θ’ αλλάξει. Έφθασε η ώρα της αξιοπρέπειας για το γυναικείο φύλο! Πιείτε, κάντε πολέμους, σκοτώστε τις γυναίκες σας! Σας περιφρονώ άνδρες!»: για μένα αυτή η φράση είναι όλο το έργο, η πίστη που δεν έχουμε πια πουθενά. Έχει τρελαθεί ο πλανήτης με τη δική μας συμπεριφορά.
Η παράσταση έχει συντεθεί από διαφορετικά κείμενα που συνθέτουν όλα μαζί το σύμπαν της Μήδειας. Μέσα από κείμενα του ποιητή Ρεμπώ, το «Υλικό Μήδειας» του Χάινερ Μύλλερ, την «Μήδεια» του Ευριπίδη, συντίθενται πολλά πρόσωπα της Μήδειας, πολλές οπτικές και πτυχές του ίδιου προσώπου, πολλές εκδοχές του ίδιου μύθου. Μια γυναίκα που την εξορίζουν, ολομόναχη, απροστάτευτη, διωγμένη, προδομένη, εγκαταλελειμμένη, δαιμονική, από-μαγεμένη. Έχει χάσει κάθε επαφή με τον τόπο από όπου προέρχεται και στο παρόν βρίσκεται εξαρθρωμένη.Στην απέραντη μοναξιά.Σε ένα έρημο νεκρό τοπίο, αβοήθητη, εγκλωβισμένη, μακριά από τους θεούς της. Είναι σαν να ψάχνει απελπισμένα να ανασυνθέσει την ιερή της σχέση με την πραγματικότητα, αλλά δεν τα καταφέρνει. Διαφωνεί με τον υπάρχοντα κόσμο, συγκρούεται μαζί του, τον αντιμάχεται. Μέσα σε αυτό το φυσικό κενό της πραγματικότητας μονολογεί «Βιάσου, λοιπόν, και πριν χαθείς στο σκοτεινό σου δρόμο τα δυο παιδιά σου αποχαιρέτα και ύστερα οδήγησέ τα σε ένα σκοτάδι πιο βαθύ από το δικό σου».
Ο Φρανκ Κάστορφ μου άνοιξε ένα πεδίο στο τι δύναται να αφηγηθεί το θέατρο και πώς μπορείς να πεις μια ιστορία που την ξέρουν όλοι και έχει παρουσιαστεί ξανά και ξανά. Με ποιον τρόπο μπορείς να «πλουτίσεις» έναν πολύ γνωστό μύθο και να τον κάνεις να αφορά πολλές περιοχές. Κινεί και ωθεί όλους τους ηθοποιούς να υπερβούν τον γνωστό τους τρόπο αντιμετώπισης και να εκπλαγούν με αυτό που δεν φαντάζονται ότι μπορούν να κάνουν.
15°
