Ο Δημήτρης Καταλειφός μιλάει στην ATHENS VOICE με αφορμή τη νέα του παράσταση «Να ακούς το χιόνι να πέφτει» στο Studio Μαυρομιχάλη.
Μεσημέρι στα Εξάρχεια και στη σκηνή του Studio Μαυρομιχάλη φιγουράρει ένα ρευστό σκηνικό σπιτιού σε μετακόμιση: σκόρπια λιτά έπιπλα, αντικείμενα αφημένα στο πάτωμα, μισοάδεια μπουκάλια αλκοόλ. Η Στέλλα Κρούσκα και δύο νέοι ηθοποιοί, η Βασιλίνα Κατερίνη και ο Δημήτρης Τσιγκριμάνης, προβάρουν τους ρόλους τους έχοντας στο πλευρό τους τον Δημήτρη Καταλειφό. Τους παρακολουθεί με προσήλωση και τους καθοδηγεί με τη βελούδινη φωνή του επικεντρώνοντας σε λέξεις και βλέμματα, χειρονομίες και ήχους, στις κατάλληλες εντάσεις και τα σωστά περάσματα. «Οι πρόβες είναι σαν τον έρωτα και οι παραστάσεις σαν τον γάμο», θα μου πει λίγο αργότερα γελώντας. «Για μένα είναι η πιο ωραία περίοδος στο θέατρο αυτό το διάστημα που προσθέτεις και αναιρείς, τότε που όλα βρίσκονται στην περιοχή του ονείρου, οπότε ελπίζεις να τα κάνεις καλύτερα. Όπως και ο έρωτας, κάποιες φορές μπορεί να σε βασανίσει, να έχει μια ένταση, αλλά έχει και τη γλύκα των λαθών, της δοκιμής, του πάλι από την αρχή».
Σκηνοθέτης και συμπρωταγωνιστής στην παράσταση «Να ακούς το χιόνι να πέφτει», που ανεβάζει αυλαία στις 4 Μαΐου, μου μιλά για τις αποδραστικές, ζωογόνες «ανοιξιάτικες παρενθέσεις», όταν με πιο μικρά σχήματα συνεργατών επιχειρούν μια βουτιά στη γόνιμη χώρα της λογοτεχνίας σαν ένα δώρο προς τους εαυτούς τους για το τέλος της σεζόν. Φίλη του από χρόνια, η Στέλλα Κρούσκα του πρότεινε να διασκευάσουν για το θέατρο διηγήματα, κι έτσι το περασμένο καλοκαίρι τούς έβρισκε συχνά στο καφενείο της γειτονιάς του να γράφουν και να σβήνουν ανακαλύπτοντας τους χαρακτήρες του Ρέιμοντ Κάρβερ.
Άνθρωποι της διπλανής πόρτας είναι οι ήρωες του συγγραφέα, που κάποιοι έχουν αποκαλέσει Αμερικανό Τσέχοφ. Ταλαιπωρημένοι, απογοητευμένοι από κατεστραμμένους γάμους, οικονομικά προβλήματα και αποτυχημένες καριέρες, βυθίζονται στο αλκοόλ και στην αποχαύνωση της τηλεόρασης, αδυνατώντας να τα βγάλουν πέρα στην καθημερινή ζωή. Ένας άντρας που ξεπουλά τα έπιπλά του στην αυλή του σπιτιού του. Ένα νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι που χορεύει μεθυσμένο στην ίδια αυλή. Μια ηλικιωμένη μητέρα που μετακομίζει συνεχώς αναζητώντας μια βάση όπου θα είναι ευτυχισμένη. Ένας πατέρας που συναντά μετά από χρόνια τον γιο του στο μπαρ ενός αεροδρομίου. Ένας συγγραφέας που κυνηγά την έμπνευση στα συντρίμμια μιας παλιάς αγάπης. Μια πληγωμένη γυναίκα που ουρλιάζει στο δωμάτιο ενός φτηνού μοτέλ. Επτά αυτόνομες ιστορίες για την προδοσία, την απώλεια, την οδύνη του χωρισμού, όπου όλοι συζητούν, διαφωνούν, πίνουν προσπαθώντας να καταλάβουν για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για την αγάπη, σε διαφορετικές αποχρώσεις της.
Μου εξηγεί ότι ο σκηνικός χώρος και η μουσική του Δημήτρη Τσάκα θα λειτουργήσουν ως το συνδετικό νήμα ανάμεσά τους. Του αρέσει που ο κάθε ερμηνευτής καλείται να καταδυθεί σε 4-5 διαφορετικές ζωές, όπως και η μικρή φόρμα των κειμένων που θεωρεί ότι του δίνει μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου. «Ο τίτλος προέρχεται από το διήγημα "Αρχάριοι", όπου αναφέρεται πως, όταν έχεις ειρήνη με τον εαυτό σου και τους γύρω σου, μπορείς να κάθεσαι στο σκοτάδι και να ακούς το χιόνι να πέφτει. Κάτι που δεν συμβαίνει με τους ήρωες του Κάρβερ, που κάτι τους βασανίζει».
Ο διάσημος διηγηματογράφος αναφερόταν στους πρωταγωνιστές του ως «δικούς του ανθρώπους». Τι σταλάζουν στον ίδιο οι ρόλοι που συναντά;«Είναι όλοι τους παιδιά μου», απαντά με χαμόγελο, «αλλά, λόγω χαρακτήρα φαντάζομαι, όταν τελειώνει ένα έργο χαίρομαι γιατί αισθάνομαι ότι θα έρθει το καινούργιο. Μετά από καιρό, σε ανύποπτο χρόνο, νοσταλγώ προηγούμενους ρόλους. Έρχεται μία φράση και σκέφτεσαι πώς την είπες, πώς ήταν το κοστούμι. Η ουσία του θεάτρου, και για τους συντελεστές μιας παράστασης και για τους θεατές, είναι η διείσδυση σε άλλους κόσμους, να ξανακοιτάς τη ζωή μέσα από το πρίσμα ενός έργου, να μυρίζεις ατμόσφαιρες».
Αυτή η δραπέτευση, η φυγή από την πραγματικότητα είναι για τον Δημήτρη Καταλειφό το δώρο που του προσφέρει το θέατρο. «Τα έργα μιλάνε πάντα για τη ζωή, οπότε τη συναντάς μέσα από την τέχνη με έναν τρόπο που σε πλουτίζει, σε βαθαίνει και σε κάνει να την αντιμετωπίζεις πιο θαρραλέα, όπως και τον θάνατο και την αλήθεια, να καταλαβαίνεις τι είναι ο άνθρωπος, πόσο φωτεινοί αλλά και πόσο σκοτεινοί είμαστε».
Τον ρωτώ αν υπάρχουν φορές που νιώθει ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο, όπως και οι χαρακτήρες που τον απασχολούν στη νέα του σκηνική περιπέτεια, και παραδέχεται ότι του συμβαίνει συχνά σχολιάζοντας τις αυξανόμενες δυσκολίες της ζωής, τον χρόνο που, καθώς κυλά, ρίχνει πιο βαριά τη σκιά του πάνω μας. «Από την ηλικία των 60 και μετά η φιλοδοξία μου έχει μάλλον ατροφήσει εντελώς, οπότε ένας από τους κύριους λόγους που εργάζομαι και τόσο πυκνά (μόλις τελείωσα μια παράσταση και ετοιμάζω μια άλλη, διδάσκω, συμμετέχω σε ένα ντοκιμαντέρ για τον Ιλισσό και στην ταινία μικρού μήκους "Fault" της Κατερίνας Παπαναστασάτου), είναι για να μη σκέφτομαι τον χρόνο που λιγοστεύει. Με θλίβει αυτό το πολύ ορισμένο του χρόνου πλέον, ενώ μέχρι τα 50 η θέα από το βουνό είναι πιο απεριόριστη. Λες θα κάνω πράγματα, δεν υπάρχει τέλος. Στο θέατρο χάνεις την αίσθηση του χρόνου, μπαίνεις σε μιαν άλλη ζωή».
Κοντά πέντε δεκαετίες στο σανίδι, ο γνωστός ηθοποιός ομολογεί ότι αγαπά το θέατρο ως τέχνη αλλά καθόλου ως επάγγελμα και λέει πως δεν τον αφορούν η αποδόμηση και ο σχολιασμός ως σκηνοθετική προσέγγιση. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, αποδεικνύεται πολυτεχνίτης. Ζωγραφίζει για την ηρεμία και την ευχαρίστηση που του προσφέρουν τα χρώματα, ενώ μέσα στην πανδημία εξέδωσε και δύο ποιητικές συλλογές – μάλιστα η πρώτη, με τίτλο «Συμπληγάδες γενεθλίων», βραβεύτηκε με την προτίμηση του κοινού. Μια στροφή, με όχημα τη συγγραφή, προς το παρελθόν του, την απώλεια των γονιών και της νιότης, που ενεργοποίησαν η αναγκαστική παύση των θεάτρων και η μοναξιά κατά τον εγκλεισμό.
Η κουβέντα ξεστρατίζει εύλογα στην απομόνωση που έχει φέρει η πανδημία αλλά και το… Netflix, στην ανημποριά της αρρώστιας που τον φοβίζει, στην τσιγκουνιά (συναισθηματική και οικονομική) που απεχθάνεται, στην ταραγμένη εποχή μας κατά την οποία συγκρούονται σφόδρα το παλιό με το καινούργιο (από την τεχνολογία έως τους τρόπους του θεάτρου), στον πόλεμο, «τη μεγαλύτερη κατάρα που μπορεί να βρει τους ανθρώπους». Αναφέρεται στα σχετικά έργα που μας έχει κληροδοτήσει το θέατρο ήδη από την αρχαιότητα διαπιστώνοντας με πικρία πως εξακολουθούμε να μην παίρνουμε μαθήματα. «Βλέπεις αυτά που υφίσταται ο ουκρανικός λαός, χάνονται ζωές, τα σπίτια τους, προς τι; Νιώθεις τόσο αδύναμος γιατί δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα με τα σχέδια κάποιων ηγετών – πέρα από το να βγεις και να φωνάξεις, να διεκδικήσεις στις πορείες. Και μπορεί να έρθει κάποια στιγμή και η δική μας σειρά. Γενικότερα, πάντως, πάμε από το κακό στο χειρότερο. Ο άνθρωπος, η ευτυχία και η ευημερία του υποχωρούν μπροστά στην οικονομία, σ’ έναν κόσμο όλο και πιο αμείλικτο. Ίσως χρειάζεται να φτάσουμε στον πάτο για να βάλουμε μπροστά το συλλογικό». Προς το παρόν, πάντως, βλέπει να είμαστε πάρα πολύ μόνοι, ο καθένας στη μικροζωή του.
«Μόνο στην καλοσύνη πιστεύω, στην ανθρωπιά, την ταπεινότητα, την αλληλεγγύη. Αυτά μπορούν να κρατήσουν τον άνθρωπο στα πόδια του. Όλα τα άλλα οδηγούν στον εγωισμό, σε ένα κλείσιμο, στην αυταρέσκεια. Είμαστε τελείως περαστικοί. Δεν ξέρουμε ούτε γιατί ήρθαμε ούτε γιατί φεύγουμε, μπορεί και να μην το μάθουμε πότε. Απ’ όλα όσα προτείνουν οι φιλοσοφίες και τα συστήματα, αυτό που διαλέγω είναι η επιθυμία να είμαι ένας καλός, εντάξει άνθρωπος».
Διαβάζω φωναχτά από τη νέα του ποιητική συλλογή που τιτλοφορείται «Πίσω από τζάμια θολά»: «Πόσο ξένοι ερχόμαστε και φεύγουμε, ενώ θα μπορούσαμε ίσως να ξανοιχτούμε». «Σε τι θα θέλατε να ξανοιχτείτε, λοιπόν, κύριε Καταλειφέ, και τι εικόνα έχει για σας η ευτυχία;» τον ρωτώ στο κλείσιμο αυτής της κουβέντας που προσέφερε με γενναιοδωρία χρόνου και μοιράσματος. «Σε όλα, και στην τέχνη και στη ζωή και στις φιλίες. Δυστυχώς χρειάστηκε πέρσι να κόψω το κάπνισμα για ιατρικούς λόγους, αλλά ευτυχία για μένα είναι η θάλασσα, το καλοκαίρι, οι φίλοι, η επαφή. Τώρα, αν ερχόταν και ένας έρωτας...».
12°
