Η Ζωή Χατζηαντωνίου μιλά για το έργο «Europeras» στην ΕΛΣ

Στο πλαίσιο της επετείου των 80 χρόνων λειτουργίας της ΕΛΣ, η Εναλλακτική Σκηνή γιορτάζει με τον δικό της τρόπο, παρουσιάζοντας στις 5, 6, 7 Μαρτίου μια εκδοχή του έργου «Europeras 1 & 2» του πάπα της αβανγκάρντ Τζον Κέιτζ. Η παράσταση, που θα χρησιμοποιήσει ως πρώτη ύλη ιστορικό υλικό από την ογδοντάχρονη πορεία της ΕΛΣ, παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία της Ζωής Χατζηαντωνίου και σκηνογραφία-κοστούμια του Πέτρου Τουλούδη και γίνεται σε συνεργασία με το πρόγραμμα της ΕΛΣ «Οι Νέοι της Όπερας». Μια αντι όπερα κόντρα στους κανόνες όπου δεν υπάρχει μαέστρος, δεν υπάρχει ιεραρχία. Αναιρώντας τους κανόνες λειτουργίες της και την αγκυλωμένη δομή. Με το καλημέρα η Kέιτζ κλείνει το μάτι με τον παιχνιδιάρικο τίτλο του. Υοur opera ή Europe’s operas; «Για διακόσια χρόνια», είχε δηλώσει ο Kέιτζ για το έργο «οι Ευρωπαίοι μας έστελναν τις όπερές τους. Τώρα τους τις στέλνω πίσω». Πόσο πιστή όμως έμεινε η Zωή Χατζηαντωνίου σε ένα έργο που απεχθάνεται τους κανόνες; Ποιo είναι το βασικό συστατικό της παράστασης και πόσο προβοκατόρικο είναι το αποτέλεσμα; Ποιa άλλα στοιχεία την επηρέασαν στη δική της αυτή εκδοχή; Της ζητήσαμε να μας δώσει μια πρώτη εικόνα από το συναρπαστικό αυτό εγχείρημα λίγο πριν την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα. 

Πώς αντιμετωπίσατε τη μεγάλη αυτή πρόκληση σε μια αντισυμβατική όπερα που «επιστρέφει» με έναν τρόπο την παραδοσιακή δομή της κλασικής ευρωπαϊκής ιστορίας της όπερας με ανορθολογικά στοιχεία κόντρα σε προκαθορισμένες φόρμες του Cage;
Δουλέψαμε με τους συνεργάτες μου πάνω στην παρτιτούρα του Cage, που είναι μια παρτιτούρα αλγορίθμων στην ουσία. Όλα, εκτός των μουσικών αποσπασμάτων που παίζει η ορχήστρα, βρίσκονται κωδικοποιημένα εκεί. Άρα, το πρώτο πράγμα ήταν να αποκωδικοποιήσω και να βρω μια φόρμουλα ώστε μπορεί να οργανωθεί μια πρόβα από την οποία θα προκύψει αυτό που κάποιος θα ονόμαζε χάος επί σκηνής. Ανέτρεξα σε όλο το έργο του Cage, θέλοντας να αντιληφθώ τον τρόπο σκέψης και τη διαδρομή που οδήγησε σε αυτήν την τόσο περίπλοκη, ακόμα και για τα δεδομένα του Cage, αντι όπερα. Πρόκειται για ένα οπερατικό τσίρκο, που φαινομενικά όλα φαίνονται να συμβαίνουν τυχαία, αλλά όλα είναι απολύτως οργανωμένα στον χρόνο και στον χώρο. Με βοήθησε αρκετά στο να καταλήξω στη μέθοδο της πρόβας η επαφή που είχα, πριν ξεκινήσω, με τη συνεργάτιδα του Cage όταν έφτιαχνε τις Europeras 1 & 2, Laura Kuhn. Ήταν πολύ ευχάριστη η διαδικασία. Ακολουθούσαμε την παρτιτούρα και προέκυπταν μπροστά μας ηχητικές και σκηνικές συνυπάρξεις απρόσμενες. Φυσικά, σε ένα αρκετά μεγάλο μέρος, ανοίξαμε την παρτιτούρα, για να μείνουμε πιο πιστοί στο πνεύμα παρά στο γράμμα του έργου. Ό,τι αντικαταστήσαμε έγινε σε ένα μεγάλο βαθμό μέσω διαδικασιών τυχαιότητας. Χρησιμοποιήσαμε αντίστοιχα software αυτών που χρησιμοποίησε ο Cage για τη «σύνθεση». Αυτή τη δουλειά ανέλαβε ο Γιώργος Μιζήθρας. 

Ένα απρόσμενο κολάζ χωρίς αφήγηση με θραύσματα από 101 άριες σε truckera tape και παράλληλες δράσεις που αναπτύσσονται ζωντανά στη σκηνή. Tι να περιμένουμε από την μοναδική αυτή εμπειρία περιπλανώμενοι στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο της Λυρικής;
Στο δελτίο τύπου αναφέρουμε ότι πρόκειται για ένα «καταιγιστικό παιχνίδι» και είναι κυριολεκτικά. Ακόμα και για εμάς που το φτιάχνουμε, επιφυλάσσει κάθε στιγμή κάθε φορά μια καινούργια έκπληξη. Θέλαμε να κάνουμε χρήση των αρχείων της Λυρικής, και έτσι εκτός από την truckera - ένα είδος οπερατικού φορτηγού μεγατόνων που έρχεται περιοδικά και σε τυχαία επιλεγμένες στιγμές σε κάθε παράσταση και σκεπάζει τα πάντα - έχουμε προσθέσει και ένα είδος δικής μας victrola - ένα αντίστοιχο κολάζ από άριες του αρχείου της Λυρικής, ό,τι έχει διασωθεί δηλαδή από το 1960 κι έπειτα. Παλιότερες ηχογραφήσεις δεν καταφέραμε να βρούμε. Ο Γιάννης Σβώλος, έψαξε και εντόπισε για μας τις άριες από όλο αυτό το αρχείο. Χρησιμοποιούμε, για πρώτη φορά επίσης, το αρχείο κοστουμιών της ΕΛΣ το οποίο είναι τεράστιο και πολύ καλά οργανωμένο. Όσον αφορά στις αναρίθμητες σκηνικές δράσεις, όλες είναι ανοιχτές στο να νοηματοδοτηθούν ή όχι από τους θεατές. Νομίζω ότι έχουμε καταφέρει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό να ανοίξουμε κι άλλο τις δυνατότητες θέασης και ακρόασης. Νομίζω, ότι θα ήταν πολύ χαρούμενος ο Cage με αυτό.

Τύχη, διαίσθηση, συναίσθημα αποκτούν μεγαλύτερη σημασία από μια ορθολογική, τεχνική προσέγγιση στο έργο. Τι προείχε στη δική σας δημιουργική υλοποίηση του Europeras 1 & 2;
Αρχικά είχα ενθουσιαστεί τόσο με το έργο, που ήθελα πάση θυσία να το πραγματοποιήσω ως όριζε ο Cage. Ευτυχώς νωρίς, αντιλήφθηκα ότι αυτό είναι εντελώς αντι Cage, κι έτσι απελευθερώθηκα και απελευθέρωσα και τους ερμηνευτές. Ακόμα βέβαια ο τρόπος που συνεννοούμαστε είναι μέσω αριθμών, για την ακρίβεια θέσεων και χρόνων, αλλά είμαστε σε ετοιμότητα, ανοιχτοί και ευέλικτοι για να υιοθετούμε και να αναδημιουργούμε την παρτιτούρα με αυτό που προκύπτει κάθε φορά, ακόμα και σε αυτήν την τελική φάση των παραστάσεων. Δε θα μπορούσε να γίνει αυτό, αν δεν συνεργαζόμουν με τους Νέους της Όπερας και την Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ). Είναι καταπληκτικοί περφόρμερ. Γεμάτοι ζωή. Όλοι τους δούλεψαν μουσικά με τον Μιχάλη Παπαπέτρου.

Ποιο είναι το βασικό συστατικό της όπερας του Cage;
Το βασικό συστατικό για μένα, και στην όπερα του Cage, είναι το τραγούδι, οι άριες που τραγουδιούνται ζωντανά επί σκηνής. Και για αυτό, δεν τις πείραξε. Έψαχνα να βρω έναν τρόπο, ένα έργο, που να αποτελείται μόνο από άριες, έτσι οδηγήθηκα στις Εuroperas 1 & 2. Μου αρέσουν, με συγκινούν όπως όλους. Νομίζω ότι συχνά, όταν παρακολουθούμε μια όπερα από αυτές που ανήκουν στην ευρωπαϊκή παράδοση των προηγούμενων αιώνων, ενδόμυχα όλοι την επόμενη άρια περιμένουμε. Παρόλα αυτά, η απάντηση στο ερώτημά σας είναι ότι σε αυτόν τον καταιγισμό ήχων και εικόνων, που παραδόξως δεν είναι θορυβικός, ο κάθε θεατής, ανάλογα με το σε τι είναι περισσότερο ασκημένος, θα εντοπίσει διαφορετικό βασικό συστατικό. Και εδώ αποκαλύπτεται η ευφυΐα που κρύβει αυτό το σκηνικό παιχνίδι που προτείνει ο Cage. Όλα είναι θέμα του εκάστοτε παρατηρητή.

Το κείμενο στην παράδοση του Antonin Artaud αποτελεί περισσότερο ένα ισότιμο στοιχείο με τη μουσική ή το σκηνικό για παράδειγμα παρά ένα δομικό στοιχείο της όπερας. Ποια είναι η προσέγγιση του στο λιμπρέτο;
Είναι ένα λιμπρέτο από όλα τα λιμπρέτα μαζί και ο κάθε θεατής έχει το δικό του ξεχωριστό λιμπρέτο. Δεν τον ενδιαφέρει η εξιστόρηση μιας αλληλουχίας γεγονότων. Προτείνει σκηνικές δράσεις ανοιχτές σε σημάνσεις. Μοιάζει η αφήγηση του με την αφήγηση που έχουν οι πίνακες του Hieronymus Bosch.

Υοur opera ή Europe’s operas; To λογοπαίγνιο του τίτλου αλλά και η επισήμανση του Cage «Για διακόσια χρόνια οι Ευρωπαίοι μας έστελναν τις όπερές τους. Τώρα τους τις στέλνω πίσω» δίνει το στίγμα του καινοτόμου δημιουργού για μια τολμηρή νέα πρόταση κόντρα στην παράδοση. Πόσο προβοκατόρικο και πόσο δημιουργικό θα λέγατε ότι ήταν το αποτέλεσμα της ιδιότυπης αυτής Europera;
Αρχικά, προβακατόρικη ήταν για μένα η σκέψη και η ανάθεση που έκανε στον Cage ο Heinz-Klaus Metzger, διευθυντής της Όπερας της Φρανκφούρτης, να γράψει «μια όπερα που να αναιρεί το είδος της όπερας». Σε έναν αμερικανό συνθέτη - ερευνητή των ήχων που δούλευε αποκλειστικά με αλεατορικές διαδικασίες και δεν είχε καμία απολύτως σχέση με το είδος, ούτε ως συνθέτης ούτε ως ακροατής. Ο Cage, μαζί με μια ομάδα συνεργατών, και με βασικότερο όλων τον Andrew Culver, έφτιαξαν αυτό το ανοιχτό σε αναγνώσεις και ακροάσεις μεταμοντέρνο μνημείο για την ευρωπαϊκή όπερα. Τελικά όμως δεν είναι τόσο το αποτέλεσμα που είναι προβοκατόρικο. Όσο είναι προβοκατόρικο, για τα δεδομένα της ιεραρχίας και του ιδρυματισμού που λειτουργούν συνήθως αυτοί οι επίσημοι φορείς, ο τρόπος που προτείνει να δουλευτεί και να ερμηνευθεί το έργο. Δεν υπάρχει μαέστρος. Δεν υπάρχει καμιά απολύτως ιεραρχία. Όλοι και όλοι είναι ισοδύναμοι. Δεν αναιρεί την όπερα τελικά ως μουσικό είδος, αναιρεί τον τρόπο που λειτουργεί, την ιεραρχία και την αγκυλωμένη δομή. Για αυτό, όταν ανακάλυψα το έργο θεώρησα ότι είναι ιδανικό να γίνει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ. Ήταν μεγάλη χαρά που ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής Αλέξανδρος Ευκλείδης αποδέχτηκε την πρόταση. Βέβαια, όλο αυτό είναι μια μεγάλη δοκιμασία για όλους. Είναι μια πολύ σύνθετη παράσταση για τα δεδομένα μια «μικρής» σκηνής αλλά με τις λύσεις και προτάσεις που έδωσε ο Πέτρος Τουλούδης, όλο αυτό μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Η περιμετρική θέαση, το μετατρέπει αυτομάτως στο μουσικό τσίρκο που επιζητούσε ο Cage.

Ποια άλλα στοιχεία συμπλήρωσαν τη δική σας ματιά στο έργο;
Σίγουρα, καθώς προέρχομαι από το χώρο του θεάτρου και του χορού, η τάση μου, και όχι τόσο η πρόθεσή μου, είναι να αποτελεί όλο αυτό μια χορογραφία κινήσεων, δραστηριοτήτων, διαδρομών, φωτισμών, εικόνων. Ένα θέαμα και ακρόαμα μαζί. Ο ίδιος ο Κέιτζ θεωρούσε τις Europeras 1 & 2 μουσικό θέατρο. Σε αυτόν τον τομέα με βοηθούν η Ελίζα Αλεξανδροπούλου, που κάνει το σχεδιασμό των φώτων, και ο Παντελής Μάκκας που κάνει τον σχεδιασμό του video mapping σε διαρκώς κινούμενες οθόνες. Επίσης, η τεχνολογία, ο τρόπος που λειτουργεί πια το μυαλό μας, η multi - tasking ικανότητα του ανθρώπου μετά την τεχνολογική επανάσταση του 20ου αιώνα, με επηρέασαν αρκετά.

Δείτε όλες τις πληροφορίες για την παράσταση Europeras 1 & 2 σε σκηνοθεσία της Ζωής Χατζηαντωνίου στο Guide της Αthens Voice