Η Λίλλυ Μελεμέ μιλάει στην ATHENS VOICE για το «Δείπνο στο Σύγχρονο Θέατρο, τη σκηνοθεσία, τις αγωνίες και τα άμεσα σχέδιά της.
Το «Δείπνο», το ατμοσφαιρικό θρίλερ του Χέρμαν Κοχ, ανεβαίνει στο Σύγχρονο Θέατρο για δεύτερη χρονιά, μετά την τεράστια επιτυχία της παράστασης. Η σκηνοθέτρια Λίλλυ Μελεμέ μιλάει στην Athens Voice για τη σκηνοθεσία, την παράσταση, τις αγωνίες και τα άμεσα σχέδιά της.
Υπάρχουν (ή υπήρξαν) σκηνοθέτες που αισθάνεστε ότι οι παραστάσεις τους σας πάνε παρακάτω, σας ανοίγουν νέους δρόμους;
Θαυμάζω απεριόριστα τον Πίτερ Μπρουκ και την Αριάν Μνουσκίν, για την πίστη και την επιμονή τους στην ερευνητική διαδικασία της θεατρικής πράξης, την Πίνα Μπάους, που αποκάλυψε τη «δύναμη» της μικρής χειρονομίας και άλλαξε το τοπίο του σύγχρονου χορού, αλλά και τον Ίβο βαν Χοβε και την Κέιτι Μίτσελ, από τους νεότερους, για τον τρόπο με τον οποίο βυθίζονται στα «σπλάχνα» ενός κλασσικού έργου για να ανασύρουν γυμνό και καθαρό τον πυρήνα του, μακριά από οποιαδήποτε διάθεση φορμαλιστικού εντυπωσιασμού.
Πειραματίζεστε συνεχώς, αδιάκοπα. Δεν υπάρχουν στιγμές που έχετε την ανάγκη να ακολουθήσετε πιο γνώριμα και ήσυχα μονοπάτια;
Νομίζω πως, αν έφτανα στο σημείο να νιώσω αυτή την ανάγκη, θα ανησυχούσα τρομερά... Η φύση της δουλειάς ενός σκηνοθέτη, τουλάχιστον όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι να αφηγείται ιστορίες... Ιστορίες διαφορετικές, μοναδικές, εξαιρετικές, που η κάθε μία αναζητά τον δικό της ξεχωριστό τρόπο αφήγησης που απεικονίζει απόλυτα το «εδώ και τώρα» της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής κατά την οποία πρόκειται να την αφηγηθείς. Αυτή η στιγμή της συνάντησης του δημιουργού με την εκάστοτε ιστορία, με εξιτάρει τρομερά και προσπαθώ κάθε φορά να προσέρχομαι σε αυτήν χωρίς προκαταλήψεις, με καθαρό βλέμμα και ανοιχτή καρδιά. Μοιάζει με ένα γοητευτικό «ραντεβού στα τυφλά» που κανείς δεν γνωρίζει πώς πρόκειται να εξελιχθεί....κι αυτό είναι συναρπαστικό.
Στην εποχή της εικόνας, της ιλιγγιώδους ταχύτητας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αισθάνεστε πως η σκηνοθετική σας προσέγγιση επηρεάζεται, καθώς στόχος πάντα είναι ο θεατής;
Αφουγκράζομαι την εποχή μου και παρακολουθώ τα εντυπωσιακά επιτεύγματά της, ωστόσο πιστεύω πως σε αυτή την ιλιγγιώδη ταχύτητα που αναφέρετε, κρύβεται επιμελώς και μια μικρή παγίδα: ο συνεχής «βομβαρδισμός» με εικόνες, ειδήσεις και πληροφορίες που δεχόμαστε καθημερινά, φοβάμαι ότι μπορεί να αποτελέσει πολλές φορές ένα πρώτης τάξεως άλλοθι για την απονάρκωση της φαντασίας και της κριτικής μας σκέψης. Ο καταιγιστικός ρυθμός δυσκολεύει το φιλτράρισμα της πληροφορίας, και οδηγεί πολύ συχνά σε υπεραπλουστευμένα συμπεράσματα και γενικεύσεις. Το θέατρο, κατά τη γνώμη μου, έχει ανάγκη από ενεργητικούς και όχι παθητικούς θεατές. Απολύτως παρόντες στο «εδώ» και στο «τώρα» της θεατρικής πράξης, ουσιαστικά συμμέτοχους στη δράση, τόσο διανοητικά όσο και συναισθηματικά. Το θέατρο γεννά ερωτήματα που ερεθίζουν την σκέψη και απαιτεί την συγκέντρωση και την προσοχή μας. Οφείλει να μας «ξεβολεύει» από τα συνηθισμένα, και όχι να «φλερτάρει» με τις ευκολίες μας. Να αντιστέκεται στον φρενήρη ρυθμό της καθημερινής μας ρουτίνας και όχι να προσαρμόζεται σε αυτόν. Είναι ένα είδος ποιητικού μετασχηματισμού της πραγματικότητας, όπου οι έννοιες του χώρου και του χρόνου συστέλλονται και διαστέλλονται, με τρόπο μαγικό και αξίζει πραγματικά τον κόπο, να κάνει κανείς μια «στάση» για να το αντιληφθεί. Να επιτρέψει στον εαυτό του την πολυτέλεια του θεατρικού χρόνου και να ακολουθήσει τους κανόνες μιας ζωντανής και ανεπανάληπτης εμπειρίας, που θα προκύψει ακριβώς από αυτή την μοναδική συνάντηση του θεατή με τα δρώντα πρόσωπα επί σκηνής, σε απόλυτα παρόντα χρόνο.
Ποιες παγίδες κρύβει για μια σκηνοθέτρια ένα ψυχολογικό θρίλερ;
Η μεγαλύτερη παγίδα, κατά τη γνώμη μου, είναι να γοητευτεί κάποιος τόσο πολύ από την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα και το σασπένς, που από τη φύση του διαθέτει αυτό το είδος, και να «φορτώσει» την παράσταση με ένα σωρό εξωτερικά στοιχεία που θα τονίσουν το μυστήριο και το απρόβλεπτο, παραβλέποντας, ή ακόμα και υπερκαλύπτοντας, τη λεπτομερή, εσωτερική διαδρομή της ανθρώπινης συμπεριφοράς που κλιμακώνεται σταδιακά και πυροδοτεί το φυτίλι. Οι ήρωες στο έργο του Κοχ μοιάζουν να κινούνται σε ναρκοπέδιο. Χρειάζονται μικρά και προσεκτικά βήματα, στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την επιβίωση της οικογένειάς τους, αποκρύπτοντας την αλήθεια ο ένας από τον άλλον, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να περισώσουν μερικά ψήγματα ευτυχίας. Ωστόσο, τα λάθη είναι ανθρώπινα, η εσωτερική ένταση τεράστια και η πίεση του χρόνου ασφυκτική. Το ενδιαφέρον στην υπόθεσή μας είναι πως ο θεατής μαθαίνει από τα πρώτα κιόλας λεπτά της παράστασης τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή την οικογενειακή συνάντηση και, θέλω να ελπίζω, παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον τον τρόπο με τον οποίο το διαχειρίζονται οι τέσσερεις ήρωες, άλλοτε αποφεύγοντας ηθελημένα το πρόβλημα και άλλοτε φλερτάροντας επικίνδυνα με την έκρηξη, που δεν θα αργήσει στο τέλος να συμβεί.
Πιστεύετε ότι θα ταυτιστεί ο θεατής με το διάσημο έργο του Ολλανδού Χέρμαν Κοχ; Υπάρχουν σημεία σύγκλισης με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα;
Δυστυχώς τα φαινόμενα βίας και ρατσισμού έχουν ανησυχητική αύξηση πλέον και στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια. Το αίσθημα ανασφάλειας και προσωπικής ανεπάρκειας απέναντι σε έναν κόσμο που μετασχηματίστηκε αιφνιδιαστικά, σε μεγάλο βαθμό λόγω της οικονομικής κρίσης, οδήγησε σε ακραίες και απρόβλεπτες συμπεριφορές που φτάνουν ακόμη και στο σημείο να εκμηδενίσουν την αξία της ανθρώπινης ζωής. Το ασφαλές καταφύγιο της οικογένειας, με τους ισχυρούς δεσμούς της αλλά και τα τρομερά μυστικά της, ήταν και είναι πάντοτε μια σταθερή, αμετάβλητη αξία της ελληνικής κοινωνίας. Το ίδιο συμβαίνει και στο έργο του Κοχ. Η οικογένεια βρίσκεται σε πρώτο πλάνο και τα ερωτήματα είναι αμείλικτα: Πόσο καλά γνωρίζουμε τον σύντροφό μας; Πώς μεγαλώνουμε τα παιδιά μας; Πόσο ειλικρινείς είμαστε με τον εαυτό μας και τους άλλους;
Ποια στοιχεία θεωρείται ότι είναι εκείνα που ώθησαν το ομώνυμο μπεστ σέλερ να απογειωθεί παγκοσμίως;
Το ίδιο το θέμα του θεωρώ πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Ο Κοχ καταφέρνει να φέρει στο προσκήνιο όλους τους βαθύτερους φόβους και τις αγωνίες που έχουμε όλοι όσοι μεγαλώνουμε παιδιά και τολμά να κάνει «εγχείριση ανοιχτής καρδιάς» στον θεσμό της οικογένειας, πάνω στο τραπέζι ενός πολυτελούς εστιατορίου. Και ο τρόπος, φυσικά, με τον οποίο διαχειρίζεται το θέμα του είναι επίσης αριστοτεχνικός, χωρίς ίχνος διδακτισμού, με ένα αδιόρατο, μαύρο χιούμορ, που σε ανατριχιάζει ακόμη περισσότερο. Στην ιστορία μας δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Οι ήρωες είναι αληθινοί και πολυδιάστατοι, δυνατοί και ευάλωτοι ταυτόχρονα, κυνικοί και τρυφεροί την ίδια στιγμή... Μυρίζουν «ανθρωπίλα».
Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να φτάσει κάποιος άραγε για να προστατεύσει τα παιδιά του;
Πιστέψτε με, το έχω αναρωτηθεί πολλές φορές κι ακόμα δεν έχω καταφέρει να απαντήσω... Νομίζω πως το κλειδί της απάντησης βρίσκεται στην έννοια της λέξης «προστασία». Προστασία από τι ή από ποιον; Όταν πρόκειται για έναν άμεσο και ορατό κίνδυνο, σαφώς τα πράγματα είναι απλά και φαντάζομαι πως όλοι οι γονείς θα έδιναν μονομιάς την ίδια απάντηση. Ωστόσο, οι ανθρώπινες σχέσεις είναι απείρως πιο περίπλοκες και δεν είναι λίγες οι φορές που με το πρόσχημα της προστασίας και της αγάπης, διαπράττουμε, άθελά μας ίσως, εγκλήματα μικρότερης ή μεγαλύτερης εμβέλειας, τα οποία αφήνουν ένα ισχυρό και συχνά ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ευαίσθητη ψυχοσύνθεση ενός μικρού παιδιού.
Ποιες είναι οι αγωνίες σας ως μητέρα και ποιες ως πολίτης αυτής της χώρας;
Στην πραγματικότητα, δεν μπορώ να διαχωρίσω τους δύο ρόλους που αναφέρετε. Με ανησυχεί τρομερά η έξαρση του ρατσισμού και της βίας, σε όλες της τις μορφές. Με θλίβει η υποβάθμιση της παιδείας και η απαξίωση της ουσιαστικής γνώσης, στον βωμό της ευκολίας, του κέρδους και της επαγγελματικής ανταγωνιστικότητας. Για να μη μιλήσω για την ασύδοτη αφαίμαξη των φυσικών πόρων και το τερατώδες έγκλημα που διαπράττουμε εδώ και χρόνια στο περιβάλλον, σκάβοντας ήδη τον λάκκο για τις γενιές που ακολουθούν. Συχνά μου έρχεται στο νου το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης, το οποίο ακόμα και σήμερα, 230 χρόνια μετά, εξακολουθεί να είναι ένα επίκαιρο ζητούμενο: Ελευθερία, Ισότητα, Αδερφοσύνη. Και Οξυγόνο, θα πρόσθετα εγώ... για μας και τα παιδιά μας.
Ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σας; Κάνετε μακροπρόθεσμα σχέδια;
Έχω ήδη ξεκινήσει την προετοιμασία για τις «Μεγάλες Προσδοκίες» του Ντίκενς που θα κάνουν πρεμιέρα περί τα τέλη Γενάρη στο Σύγχρονο Θέατρο, σε θεατρική διασκευή της Μαριλένας Παναγιωτοπούλου. Αλλά και μακροπρόθεσμα, υπάρχουν 2-3 έργα και συνεργασίες που με ενδιαφέρουν πολύ, οι οποίες όμως βρίσκονται ακόμα στην φάση των συζητήσεων.
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
11°
