Λιλί Μαρλέν: Το τραγούδι σε στίχους ενός Γερμανού φαντάρου που μελοποιήθηκε ως μπαλάντα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Όταν ξέσπασε ο Μεγάλος Πόλεμος, οι άντρες που έσπευδαν να καταταγούν δεν είχαν ιδέα τι τους περίμενε. Οι περισσότεροι συμμερίζονταν την πεποίθηση ότι θα ήταν ένας πόλεμος «σύντομος, έξοχος και κεφάτος» (σύμφωνα με τον γιο του Κάιζερ) και ότι οι (περισσότεροι) φαντάροι θα ήταν πίσω στα σπίτια τους «ως τα Χριστούγεννα». Φυσικά, οι προσδοκίες διαψεύστηκαν, και τα Χριστούγεννα του 1914 βρήκαν τους άντρες στα λασπερά χαρακώματα της Φλάνδρας, του Σομ και του Αρτουά.
Η νοσταλγία μαζί με τη διάψευση ώθησαν χιλιάδες στρατιώτες και από τις δύο πλευρές του μετώπου να αψηφήσουν τους ανωτέρους τους και να διασχίσουν άοπλοι τη no man’s land προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αίφνης, το κροτάλισμα των πολυβόλων και ο ξερός κρότος του τουφεκιού έδωσαν τη θέση του σε ευχές, ύμνους και τραγούδια των Χριστουγέννων. Φυσαρμόνικες και ακορντεόν έδωσαν τον τόνο, καθώς δώρα και αυτοσχέδιες κάρτες άλλαζαν χέρια· μια μπάλα ποδοσφαίρου βρήκε πολλά πόδια πρόθυμα να την κλωτσήσουν – κάποιοι ευχήθηκαν το ποδόσφαιρο να εκτοπίσει κάποτε τον πόλεμο ως αναμέτρηση ανάμεσα στα έθνη. Την επομένη, 26 Δεκεμβρίου 1914, οι δύο πλευρές ανέλαβαν και πάλι το έργο του αλληλοσκοτωμού.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν γνώρισε τέτοιες σκηνές· ούτε καν στη διάρκεια του «Ψευτοπόλεμου» (Phony War) ανάμεσα σε Γερμανούς και Αγγλογάλλους, φάση που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1939 και τερματίστηκε με την κεραυνοβόλο γερμανική επίθεση, τον Μάιο του 1940. Το Δυτικό Μέτωπο κατέρρευσε για τους Συμμάχους και δεν θα αναβίωνε παρά τον Ιούνιο του 1944. Στο Ανατολικό Μέτωπο, που άνοιξε στις 22 Ιουνίου 1941, η γερμανική κτηνωδία απέναντι στον σοβιετικό φαντάρο δεν άφηνε περιθώρια ανθρώπινης επαφής και ευαισθησίας. Σύντομα, οι Σοβιετικοί ανταπέδωσαν τα ίσα. Υπήρχε, όμως, μια εξαίρεση, οι εκστρατείες του Άξονα και των Συμμάχων στην Έρημο της Αιγύπτου και της Λιβύης, τις οποίες ένας ιστορικός ονόμασε «πόλεμο δίχως μίσος».
Μίσος υπήρξε, όπως και αγριότητα, και, βέβαια, δεκάδες χιλιάδες νεκροί. Υπήρξαν, όμως, και στιγμές ιπποτισμού, ιδίως στη μεταχείριση των αιχμαλώτων, ενώ σπάνια ήταν τα κρούσματα βίας σε βάρος αμάχων – σε αντίθεση με τις φρικαλεότητες στα άλλα μέτωπα του Πολέμου. Και δεν ήταν μόνο η «εξωτική» εμπειρία του πολέμου στην Έρημο που, κατά κάποιον τρόπο, έφερε πιο κοντά τους μαχητές από τη Βόρεια Ευρώπη. Ήταν και η μουσική, και μάλιστα όχι μόνο ανήμερα των Χριστουγέννων. Χάρη στο ραδιόφωνο, ο κόσμος βίωνε τη γέννηση μιας νέας, «ποπ» κουλτούρας πέρα από τα εθνικά καλούπια.
Το τραγούδι «Λιλί Μαρλέν» (Lili Marleen) βασίστηκε σε στίχους που έγραψε ένας Γερμανός φαντάρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παραμονές του Δευτέρου, μελοποιήθηκε σε ύφος ερωτικής μπαλάντας και το ηχογράφησε η σπουδαία ερμηνεύτρια του γερμανικού καμπαρέ Λάλε Άντερσεν. Έμεινε στην αφάνεια για δύο περίπου χρόνια, μέχρι που το ανακάλυψε ένας αξιωματικός που υπηρετούσε στον ραδιοσταθμό του κατεχόμενου από τους Γερμανούς Βελιγραδίου. Καθώς ο σταθμός δεν διέθετε μεγάλη ποικιλία δίσκων στα γερμανικά, το τραγούδι της Άντερσεν παιζόταν καθημερινά. Δεν άρεσε, όμως, στον υπουργό Προπαγάνδας του Ράιχ, τον Γκαίμπελς, και γι’ αυτό σταμάτησε η μετάδοσή του. Σύντομα, το «Ράδιο Βελιγράδι» κατέκλυσαν επιστολές διαμαρτυρίας φαντάρων από το Μέτωπο της Ερήμου, που ζητούσαν να παιχτεί το τραγούδι ξανά. Με προτροπή του Γκαίμπελς, το ύφος άλλαξε κάπως για να θυμίζει εμβατήριο, σε νέα ηχογράφηση της Άντερσεν, και η «Λιλί Μαρλέν» επανήλθε δυναμικά. Μάλιστα, ο σταθμός του Βελιγραδίου την υιοθέτησε ως σήμα της νυχτερινής αποφώνησης (γύρω στις 9:55 το βράδυ).
Με την επιστροφή της «Λιλί Μαρλέν» δεν χάρηκαν, όμως, μόνο οι φαντάροι του «Afrika Korps»· το τραγούδι είχε εν τω μεταξύ σαγηνεύσει και τον «εχθρό». Λέγεται, μάλιστα, ότι Άγγλοι στρατιώτες φώναζαν στους Γερμανούς να δυναμώσουν την ένταση όταν άκουγαν το τραγούδι σε στιγμές νυχτερινής ανάπαυλας. Σύντομα, η νοσταλγική μελωδία ηχούσε και από τις δύο πλευρές του μετώπου, καθώς ηχογραφήθηκε στα αγγλικά, καθώς και σε άλλες γλώσσες (μετά τον Πόλεμο, και στα ελληνικά). To ερμήνευσε ακόμα και η – αυτοεξόριστη στην Αμερική – Μαρλένε Ντήτριχ, από ραδιοφώνου αλλά και στις περιοδείες που πραγματοποίησε στη συμμαχική πλευρά του μετώπου.
Η «Λιλί Μαρλέν», που μιλά για τις μύχιες σκέψεις ενός φαντάρου στη σκοπιά, έγινε σύμβολο ανθρωπιάς και ελπίδας σε έναν από τους πιο απάνθρωπους πολέμους της Ιστορίας. Ήταν όμως και δείγμα «πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης» με όχημα την τεχνολογία. Αν η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή της Χριστιανοσύνης θύμιζε στους φαντάρους του Μεγάλου Πολέμου την κοινή ανθρώπινη ιδιότητά τους, τώρα ήταν το ραδιόφωνο που συντόνιζε τις ψυχές της γενιάς του Δευτέρου Παγκοσμίου τα βράδια στην Έρημο:
Από το σιωπηλό δωμάτιο, Από τα βάθη της γης, Το στοργικό σου στόμα με σηκώνει σαν σε όνειρο, Όταν οι όψιμες ομίχλες στροβιλίζονται, Θα σταθώ δίπλα στο φανάρι, Σαν τη Λίλι Μαρλέν όπως παλιά.
13°
