Persephone Project: Ο Βασίλης Τζωρτζίνης ανανεώνει τις παραλογές

Μπορεί να προσεγγιστεί με σύγχρονο τρόπο η παλιά δημοτική ποίηση των παραλογών, της λαϊκής ποίησης; Το σχήμα Persephone Project απαντά «ναι» με εννιά συνθέσεις του Βασίλη Τζωρτζίνη, εννιά folk μπαλάντες που συνομιλούν με τη μουσική της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Μεσογείου, την jazz και τη rock, με τα πνευστά να πρωταγωνιστούν και να ενορχηστρώνονται από τον σαξοφωνίστα Βασίλη Σαλτίκη των Πυρός Αιθήρ. Η Κατερίνα Παπαδοπούλου, έχοντας διανύσει τη δική της διαδρομή ως εκπρόσωπος του ελληνικού παραδοσιακού τραγουδιού διεθνώς, ανταποκρίθηκε στην ερμηνευτική πρόκληση της ιδέας. Ο μουσικοσυνθέτης Βασίλης Τζωρτζίνης εξηγεί περισσότερα στην ATHENS VOICE για την έμπνευση και τις αναζητήσεις του Pershephone Project αλλά και το άλμπουμ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως.

Συστηθείτε σε όσες και όσους δεν σας γνωρίζουν. Πώς δημιουργήθηκε το Persephone Project;
Η ιδέα ξεκίνησε μέσα στο πρώτο lockdown, την άνοιξη του 2020, ένα πρωί που διάβαζα μια συλλογή από παλιά δημοτικά τραγούδια του Νικόλαου Πολίτη. Ασχολούμαι σαν μουσικός εδώ και πολλά χρόνια με την παραδοσιακή μουσική παίζοντας ούτι και η δημοτική ποίηση μού είναι πολύ οικεία. Ωστόσο, εδώ συνέβη κάτι αρκετά διαφορετικό: ξεκίνησε εντελώς αυθόρμητα η ποίηση αυτή να γεννά μέσα μου μελωδίες που βγήκαν έξω από τα γνώριμα μελωδικά μονοπάτια της παράδοσης. Όλα τα ακούσματα που έχω μέχρι σήμερα από πολλά και διαφορετικά είδη μουσικής ήρθαν και συναντήθηκαν δημιουργικά σε κάτι νέο. Το ούτι, που με βοήθησε καταλυτικά στη δημιουργία αυτών των τραγουδιών, έδωσε τη σκυτάλη σε μια ορχήστρα από όργανα που τα ακούμε στις σύγχρονες μπάντες, όπως η ηλεκτρική κιθάρα και τα τύμπανα, τα πνευστά σε λογικές jazz, αλλά και το τσέλο που είναι συνδεδεμένο με το ηχόχρωμα της κλασικής μουσικής και η ακουστική κιθάρα που συχνά συνοδεύει τις μπαλάντες. Όλα αυτά ταίριαξαν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο με τη φωνή της Κατερίνας Παπαδοπούλου, που, έχοντας μια μεγάλη εμπειρία στην παραδοσιακή μουσική με εξαιρετικά προσωπικά της project τα τελευταία χρόνια, πήρε την πρόκληση και ερμήνευσε με ένα μοναδικό τρόπο τα τραγούδια του Persephone Project.

Υπάρχει κάτι στον μύθο της Περσεφόνης που συνδέει το όνομα του εγχειρήματος;
Η Περσεφόνη ενσαρκώνει με τον πιο δραματικό και έντονο τρόπο την εικόνα της γυναίκας μέσα σε ένα περιβάλλον γήινο και υπερφυσικό ταυτόχρονα. Συνδέει τον Επάνω και τον Κάτω Κόσμο με όρους αυτοθυσίας, ρεαλισμού και μεγαλείου. Η φύση της Περσεφόνης είναι για μένα ο ορισμός της γυναικείας φύσης. Η Περσεφόνη έχει ταξιδέψει μέσα στους αιώνες μέσα απ’ τη λαϊκή ποίηση και είναι παρούσα σε όλες τις παραλογές που περιλαμβάνονται σ’ αυτό το project. Είναι η γυναίκα του πρωτομάστορα που την θυσιάζουν για να στεργιώσει το γεφύρι της Άρτας, είναι η Αρετή που ο αδερφός της Κωνσταντής την παντρεύει στα ξένα για δικό του όφελος, είναι η Μαρουδιώ που ερωτεύεται τον πρωτοξάδερφό της και τον ξανασυναντά όταν και οι δυο έχουν πια φύγει απ’ τη ζωή. Οι συνειρμοί με το σήμερα είναι αναπόφευκτοι, η Περσεφόνη είναι παρούσα σε όλα αυτά που συμβαίνουν και έχουν σαν επίκεντρο τη γυναίκα, που συνεχίζει να είναι κεντρικό δραματικό πρόσωπο σε επίπεδο προσωπικών σχέσεων και κοινωνικού περιβάλλοντος.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση σε αυτό τον δίσκο;
Οι προκλήσεις ήταν πολλές: Η πρώτη ήταν να δημιουργήσω τραγούδια του σήμερα με αυτούς τους πολύ δυνατούς στίχους, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν μελοποιηθεί στο παρελθόν από τον ανώνυμο συνθέτη της παράδοσης. Οι μελωδίες που έγραψα πάνω στους παραδοσιακούς στίχους έχουν σαφείς αναφορές στη rock και η αρμονία τους φλερτάρει με τη jazz. Η δεύτερη πρόκληση είχε να κάνει με τη σύμπράξη των μουσικών του Persephone Project, καθώς ο καθένας είχε διαφορετικές αφετηρίες: Ο σαξοφωνίστας Βασίλης Σαλτίκης, που έχει κάνει και την ενορχήστρωση στα πνευστά ανήκει στη jazz σκηνή, ο ντράμερ Σίμος Κωνσταντινίδης έχει metal καταβολές, η Μαργαρίτα Θεοφιλοπούλου παίζει Balkan τρομπέτα, ο κιθαρίστας Γιώργος Χριστόπουλος είναι της avant garde rock, ο Γιώργης Φωτιάδης - Τρομπογιώργης είναι κλασικός τρομπονίστας με jazz και latin επιρροές, η Νεφέλη Ανδρεάκου είναι τσελίστα με κλασική παιδεία και ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης που έπαιξε ακουστική κιθάρα είναι μουσικός και συνθέτης ο ίδιος που κινείται στον χώρο της παράδοσης και του έντεχνου τραγουδιού. Μεγάλη η τιμή να συμμετέχουν όλοι αυτοί οι εξαίρετοι μουσικοί στον δίσκο μου και μεγάλη η πρόκληση να δημιουργήσουμε ένα κοινό αποτέλεσμα. Η τρίτη μεγάλη πρόκληση και ταυτόχρονα μια πολλή ευχάριστη έκπληξη ήταν για μένα η συνεργασία με την Κατερίνα Παπαδοπούλου, που ερμήνευσε εκπληκτικά τα τραγούδια και μάλιστα σε ένα ηχητικό περιβάλλον ηλεκτρικής μπάντας, πολύ διαφορετικό από τα project που είχε μέχρι στιγμής στο ενεργητικό της. Η Κατερίνα έδεσε με έναν μοναδικό τρόπο τη δύναμη των στίχων που έχουν οι παραλογές με την ένταση της μπάντας και έδωσε ένα αποτέλεσμα που συγκινεί βαθιά, συνεπαίρνει και φέρνει τη μέθεξη στον ακροατή.  

Ποιο τραγούδι σας δυσκόλεψε περισσότερο στις ηχογραφήσεις;
Σε όλο σχεδόν το δίσκο υπάρχει ένα τρίο χάλκινων πνευστών, ένα brass section, τρομπέτα - τρομπόνι - σαξόφωνο που δίνει ένα πολύ χαρακτηριστικό ηχόχρωμα μέσα στην ορχήστρα. Αυτό απαιτεί πολλές πρόβες για να δέσει, να ακούγονται τα τρία πνευστά σαν ένα όργανο συμπαγές και καλοκουρδισμένο, να έχουν τη σωστή ατάκα μέσα στον ρυθμό. Επειδή όλος ο δίσκος ηχογραφήθηκε σε συνθήκες lockdown, από τον Δεκέμβρη του 2020 μέχρι τον Μάρτη του 2021, είχαμε πολύ περιορισμένες συνθήκες μετακινήσεων και ωραρίου για να προβάρουμε και να ηχογραφήσουμε, καθώς στις 9 το βράδυ έπρεπε να έχουν όλα τελειώσει. Αυτή ήταν ίσως η πιο σοβαρή δυσκολία που είχαμε, ωστόσο δεν σκεφθήκαμε ούτε μια στιγμή να αναβάλλουμε τις πρόβες και τις ηχογραφήσεις. Δουλέψαμε με εμμονή και πείσμα. Χωρίς αυτά τα στοιχεία, δεν γίνεται να δημιουργήσεις αποτέλεσμα. Ηχογραφήσαμε μέχρι και τις μέρες που χιόνιζε στην Αθήνα.

Τι ανακαλύψατε μέσα από τη σπουδή σας στις παραλογές, που δεν γνωρίζατε μέχρι τώρα;
Αυτό που συνειδητοποίησα είναι η διαχρονικότητα που έχει αυτή η ποίηση, τόσο μέσα απ’ τις εικόνες που προσφέρει απλόχερα όσο και μέσα από τα ψυχογραφήματα των χαρακτήρων και τα γεγονότα που διαδραματίζονται. Παρόλο που έχουμε να κάνουμε με μια ποίηση αιώνων, ο χρόνος μοιάζει πως δεν έχει σημασία. Οι χαρακτήρες υπάρχουν ίδιοι και απαράλλαχτοι στο σήμερα, τα γεγονότα πανομοιότυπα, το κοινωνικό περιβάλλον το ίδιο τραχύ και αμείλικτο. Με λίγα λόγια, οι παραλογές συνεχίζουν να είναι το ίδιο επίκαιρες στο σήμερα όπως ήταν και τότε που δημιουργήθηκαν.

Εννιά folk μπαλάντες σε μία σύγχρονη προσέγγιση. Πώς καταλήξατε σε αυτή την απόφαση; Με ποια κριτήρια επιλέξατε τα τραγούδια;
Οι παραλογές, οι folk μπαλάντες έχουν πολύ δυνατό στίχο, είναι σαν τα παραμύθια. Υπάρχει μια διαδικασία μύησης μέσα από τον λόγο, που σε κάνει να νιώθεις σαν θεατής σε μια θεατρική παράσταση με χαρακτήρα συνήθως δραματικό. Είναι μια λαϊκή ποίηση συναρπαστική. Αυτός είναι και ο λόγος που έχει ταξιδέψει σε πολλά μέρη, σε όλα τα Βαλκάνια, ακόμη και στη βόρεια Ευρώπη. Οι μπαλάντες αυτές έχουν μελοποιηθεί και τραγουδηθεί πολλές φορές στο παρελθόν, σε διαφορετικές εποχές, διαφορετικά μέρη και με διαφορετικούς μουσικούς κάθε φορά όρους. Το Persephone Project είναι μια σημερινή μουσική ματιά χωρίς κάποιο στεγανό επάνω σ’ αυτούς τους υπέροχους στίχους, με έκδηλη τη διάδραση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Φανταστείτε μια γιαγιά να διηγείται στο εγγόνι της ένα παλιό παραμύθι κι εκείνο να το εικονογραφεί στη φαντασία του με τους δικούς του όρους και βιώματα. Κάπως έτσι. Δεν υπήρχαν συγκεκριμένα κριτήρια την επιλογή των παραλογών που μελοποίησα. Όμως, φάνηκε εκ των υστέρων ότι για κάποιο λόγο σε όλες τις παραλογές που διάλεξα, κυριαρχεί η γυναίκα και μάλιστα σε ρόλο δραματικό. Ακόμη κι εκεί που φαινομενικά πρωταγωνιστεί ο άνδρας, τελικά η γυναίκα βρίσκεται στο επίκεντρο. Γι’ αυτό και έδωσα το όνομα «Persephone Project».

Τι σημαίνει για εσάς παράδοση στο 2021;
Η παράδοση λειτουργεί όπως λειτουργούσε πάντα. Είναι το σχολείο μας, από εκεί που ξεκινούν οι γνώσεις και τα βιώματα, είναι η πορεία μας μέσα στον χρόνο, είναι η δημιουργία μας, ατομική και συλλογική, αυτό δηλαδή που πάντα γινόταν και γίνεται σ’ αυτό τον τόπο και σε κάθε τόπο. Οι άνθρωποι πάντα μάθαιναν από τους προηγούμενους και πάντα έβαζαν το δικό τους λιθαράκι για να το «παραδώσουν» στους επόμενους. Παράδοση και εξέλιξη είναι αλληλένδετες έννοιες. Είναι η φύση μας αυτή. Τα νέα στοιχεία, τα πρωτοποριακά, τα ανήσυχα, τα δημιουργικά είναι αυτά που, παρέα και σε διάδραση με τα διαχρονικά, χτίζουν κάθε φορά την επόμενη μέρα της «παράδοσης».

Έχετε διαγράψει τη δική σας πορεία ως μουσικοί. Ποιος από τους μουσικούς που έχετε συναντήσει από κοντά σας έχει κάνει μεγαλύτερη εντύπωση και γιατί;
Είναι πολλοί οι μουσικοί απ όλο τον κόσμο που μου έχουν κάνει εντύπωση, με έχουν εμπνεύσει και τρέφω μεγάλο σεβασμό σ’ αυτούς. Θα μπορούσα να απαριθμήσω πολλούς και σίγουρα δεν θα τους θυμηθώ όλους. Θα σταθώ σε έναν μουσικό που τον θαύμαζα πριν αρχίσω να μπαίνω για τα καλά στη μουσική και είχα την τύχη να παίξω μαζί του σε μια συναυλία, τον Ara Dinkjian. Δεξιοτέχνης στο ούτι, συνθέτης και ιδρυτής του πρωτοπόρου συγκροτήματος Night Ark στη δεκαετία του 1980 και γνωστός στην Ελλάδα μέσα από τη συνεργασία του με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, είναι τις από τις σπάνιους ανθρώπους με εκπληκτική μουσική αισθητική και μοναδικό παίξιμο που μπορεί μέσα σε λίγα λεπτά τις ώρας να σου μεταδώσει την αγάπη του για τη μουσική, να σε μυήσει στο μεγαλείο της και να σου μεταδώσει τις γνώσεις του απλόχερα και με τον πιο άμεσο τρόπο.

Σχεδιάζετε να αποδώσετε το Persephone Project ζωντανά;
Είναι πάρα πολύ δύσκολη η συγκυρία, παρόλα αυτά σχεδιάζουμε να παρουσιάσουμε σε live μέσα στη σεζόν το Persephone Project. Η επιθυμία μου είναι να γίνει αυτό με πλήρη την εννεαμελή ορχήστρα που συμμετείχε στις ηχογραφήσεις για να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τους ακροατές. Αυτό προϋποθέτει και τους αντίστοιχους χώρους. Υπάρχουν και σχέδια για το καλοκαίρι του 2022, σε ανοιχτούς χώρους που πιστεύω σύντομα θα είμαι σε θέση να μοιραστώ μαζί με όσους θελήσουν να ακούσουν από κοντά το Persephone Project.

Τι να περιμένουμε στο άμεσο μέλλον, όσον αφορά τη συνθετική δουλειά σας;
Εδώ και αρκετό καιρό ετοιμάζω ένα project με διασκευές πάνω σε παραδοσιακά κομάτια, οργανική μουσική και τραγούδια. Τα έχουμε παίξει κατά καιρούς σε live, αλλά μάλλον ήρθε ο καιρός να πάρουν την οριστική τους μορφή και να τα ηχογραφήσουμε στο στούντιο. Ήδη έχουμε «σηκώσει τα μανίκια» και δουλεύουμε με τον σαξοφωνίστα Βασίλη Σαλτίκη επάνω στις ενορχηστρώσεις. 

Στον δίσκο Persephone Project έπαιξαν: Βασίλης Σαλτίκης: σαξόφωνο, Μαργαρίτα Θεοφιλοπούλου: τρομπέτα, Γιώργος Φωτιάδης: τρομπόνι, Νεφέλη Ανδρεάκου: τσέλο, Αλέξανδρος Καψοκαβάδης: ακουστική κιθάρα, Γιώργος Χριστόπουλος: ηλεκτρική κιθάρα, Βασίλης Τζωρτζίνης: μπάσο, Σίμος Κωνσταντινίδης: τύμπανα