Συνέντευξη του Κωνσταντίνου Βήτα με αφορμή την παράσταση «Ο κόσμος είναι ένας» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Το νέο έργο του Κωνσταντίνου Βήτα είναι μια μουσική παράσταση πάνω σε 20 ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για τέσσερις παραστάσεις στις 30, 31 Ιανουαρίου 1 και 2 Φεβρουαρίου. Μια μεγάλη ζωντανή εγκατάσταση με πρωτότυπη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα, βίντεο του Νίκου Πατρελάκη με απαγγελίες από τον ίδιο και την ηθοποιό Όλια Λαζαρίδου. Λίγο πριν την πρεμιέρα ζητήσαμε από τον Κωνσταντίνο να μας ξεναγήσει στη περιπλάνησή του στον πολύπλευρο ποιητικό κόσμο του Ρίτσου και να μοιραστεί μαζί μας σκέψεις για το επόμενο βήμα, τον σημερινό ταραγμένο αντιποιητικό κόσμο και τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Αυστραλία όπου και γεννήθηκε.
Πότε ξεκίνησε η συνάντηση με την ποίηση του Ρίτσου;
Νέος σχετικά, ήρθα σε επαφή με τα πιο πολιτικά του ποιήματα, κυρίως με τον «Επιτάφιο» και πιο μετά όταν ένα συγγενικό πρόσωπο μου χάρισε την συλλογή «Το Μακρινό» του 1975 και από τότε άρχισα να τον προσεγγίζω με μεγάλο ενδιαφέρον.
Πώς διαμορφώθηκε ο κύκλος των συνθέσεων και των επιλεγμένων ποιημάτων μέχρι την ολοκλήρωση του έργου;
Ήταν αρκετά δύσκολο να γίνει μια επιλογή από ένα πολύτομο έργο, όπως αυτό του Γιάννη Ρίτσου. Αρκετά χρόνια πριν είχε γεννηθεί αυτή η ιδέα να φτιάξω μουσική για τα ποιήματά του οπότε είχα αρχίσει να κάνω κάποια επιλογή. Πέρσι τον χειμώνα, όταν μου δόθηκε η ευκαιρία μέσα από την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ να δημιουργήσω αυτή τη μουσική παράσταση, έπρεπε να γίνω πιο συγκεκριμένος και έτσι έφτασα να επιλέξω αυτά τα 20 ποιήματα. Αφού έγινε η επιλογή πέρασα στη σύνθεση.
Πώς συντονιστήκατε με τον Νίκο Πατρελάκη στη νέα αυτή συνεργασία μετά την εξαιρετική οπτικοακουστική εμπειρία στη συναυλία των Στέρεο Νόβα στο ΚΠΙΣΝ;
Ο Νίκος Πατρελάκης φίλος, συνθέτης και συνεργάτης, εγώ τον αποκαλώ «μετρ», είναι εκτός από υπέροχος συνθέτης και ένας εξαιρετικός φωτογράφος. Και εγώ και ο Μιχάλης ήμασταν πολύ χαρούμενοι για όλο το οπτικό αποτέλεσμα που έστησε στη συναυλία μας στο ΚΠΙΣΝ. Ήταν υπεύθυνος για όλο το στήσιμο και ήταν εξαιρετικό αυτό που δημιούργησε. Είναι σπάνιος άνθρωπος, φωτεινός, ταπεινός, ήθελα πολύ να φτιάξουμε μαζί τον Ρίτσο και όταν του το πρότεινα, συμφώνησε. Έκανε τα γυρίσματα πάνω στα μουσικά δείγματα που του είχα δώσει. Το αποτέλεσμα θα το δείτε.
Πόσο σημαντική ήταν η συμμετοχή της Όλιας Λαζαρίδου, ένα πραγματικό ξωτικό του θεάτρου, στο όλο εγχείρημα;
Ήταν η πρώτη επιλογή που είχα, σχεδόν άκουγα τη φωνή της να τα απαγγέλλει. Έχουμε δουλέψει πολλές φορές στο θέατρο και είμαστε φίλοι πάρα πολλά χρόνια. Πάντα με εμπνέει και κάθε φορά που την κοιτάζω θέλω να δημιουργήσω. Είναι σαν να κοιτάζω χρώματα. Επίσης αγαπώ τη φωνή της.
Ποιο ήταν το ηχητικό ή κειμενικό περιβάλλον που σας συνόδεψε όλο αυτό το διάστημα στη δημιουργία του έργου;
Η αλήθεια είναι ότι μελετούσα τα ποιήματά του, ακόμα και αυτά που δεν είχα επιλέξει, γιατί αυτό με βοηθούσε να συνθέσω. Μέσα από το διάβασμα άκουγα μουσική. Υπήρχε ένα ποίημα που ήθελα τόσο πολύ να το βάλω αλλά δεν κατάφερα να το αποκωδικοποιήσω, κατά κάποιο τρόπο, ίσως να το φτιάξω κάποια άλλη στιγμή, είναι το «Τώρα ακριβώς» από την ποιητική συλλογή «Το θυρωρείο». Με αυτό το ποίημα πέρασα μέρες και νύχτες και ήταν ένα από τα ποιήματα που με βοήθησαν και με ενέπνευσαν. Είδα πολύ παλιές ταινίες του Jean Pierre Melville που κι αυτές ήταν βοηθητικές, άκουγα κάποια βινύλια που είχα της Alice Coltrane και μελετούσα ξανά τα ποιήματα. Ένα μεγάλο μέρος της σύνθεσης το έφτιαξα στο χωριό τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, έχω ένα μικρό δωμάτιο εκεί και είχα φτιάξει ένα μικρό στούντιο για να παίζω μουσική.
Υπάρχουν μνήμες που αναδύθηκαν μέσα από τις αναγνώσεις των ποιημάτων του Ρίτσου;
Μια ανάμνηση που έχω σαν παιδί είναι η φωνή του Μπιθικώτση που τραγουδά τον «Επιτάφιο». Πιστεύω πως ο Ρίτσος είναι ένας ποιητής που πρέπει να τον ψάξεις, έχει τεράστιο έργο το οποίο απαρτίζεται από πολλές μικρές συλλογές. Είναι ένας πολύπλευρος, βαθιά μεταφυσικός και υπαρξιακός ποιητής. Κάθε φορά που διαβάζω τα ποιήματά του ανακαλύπτω κάτι καινούργιο. Στην εφηβεία μου ο Ρίτσος και ο Ελύτης ήταν οι μεγαλύτεροι εν ζωή ποιητές.
Λίγο πριν την παρουσίαση του έργου αυτού πώς θα περιγράφατε τον κόσμο του Ρίτσου;
Όταν διάβασα πολύ νέος κάποια ποιήματα από το «Μακρινό» και το «Θυρωρείο» νόμιζα πως έγραφε ένα παιδί που είχε αυτή την πεισματάρικη πεποίθηση πως η ζωή είναι ομορφιά και πως μόνο η αγάπη μπορεί να εξηγήσει τη λύπη και την αθανασία, το μεταθανάτιο υπερπέραν. Η ποίησή του έχει μια διαύγεια και μια κοφτερή ματιά όπως είναι ο χειμωνιάτικος ήλιος κάποιες φορές που πέφτει πάνω σε ένα τοπίο ή ένα δέντρο. Είναι μια λιτή και απέριττη ποίηση που κάποιες στιγμές θυμίζει δημοτική ποίηση και άλλες φορές μεταμορφώνεται σε σκοτεινά κύματα που έρχονται να αποκαλύψουν την αλήθεια.
Ποιες είναι οι πρώτες σας σκέψεις για το επόμενο βήμα; Τι θα ξάφνιαζε ακόμη και τον ίδιο σας τον εαυτό ως επόμενο βήμα;
Θα ήθελα να ξεκουραστώ για λίγο γιατί είχα μια δύσκολη χρονιά λόγω εργασίας και μουσικής. Γράφω κάποια τραγούδια και μουσική και θα ήθελα να ηχογραφήσω ένα νέο άλμπουμ. Ζωγραφίζω παράλληλα και έχω σκεφτεί κάποια θέματα που θα ήθελα να φτιάξω, και κάποια στιγμή να έκανα μια έκθεση με κάποιους πίνακες. Όσο μεγαλώνω οι εκπλήξεις γίνονται λιγότερες, πιο πολύ με ενδιαφέρει να βρίσκομαι κοντά σε ό,τι είναι κάπως αληθινό και έχει μια ειλικρινή διάθεση.
Πώς είναι αλήθεια για σας αυτή η διαρκής εκδήλωση αγάπης του κόσμου απέναντι σας;
Χαίρομαι όταν μου λένε ότι τους αρέσει η μουσική μου ή το τάδε τραγούδι. Εκφράζουν αυτό που έχουν νιώσει μέσα από τη μουσική και είναι κάτι που το καταλαβαίνω. Το έχω κάνει κι εγώ αντίστοιχα σε άλλους καλλιτέχνες, πηγαίνω και τους λέω μου αρέσει αυτό που κάνεις… είναι μια ανάγκη που έρχεται από μέσα μας και θέλουμε να την εκδηλώσουμε, είναι απόλυτα σεβαστό και κατανοητό. Όλοι θέλουμε να εκδηλώνουμε την αγάπη μας, μου αρέσει όταν έρχονται και μου μιλούν.
Ποια είναι η τελευταία ταινία που ξεχωρίσατε;
Μου άρεσε το τελευταίο φιλμ του Πέδρο Αλμοδόβαρ «Πόνος και Δόξα». Είχε μια απλότητα και μια συνέπεια όπως όλες του οι ταινίες, μια διαύγεια και μια ειλικρίνεια γι’ αυτό πού ήθελε να πει. Οι ταινίες του έχουν τη στόφα του κλασσικού κινηματογράφου. Μου άρεσε και το «Κάποτε στο... Χόλιγουντ» του Ταραντίνο.
Έχετε ακούσει κάτι καινούργιο που σας τράβηξε την προσοχή πρόσφατα;
Υπάρχουν πολύ όμορφες μουσικές και τραγούδια, ωραία γκρουπ. Πάντα βρίσκεις ενδιαφέροντα πράγματα στην μουσική. Υπάρχει φυσικά και το πολύ εμπορικό κομμάτι που είναι πολύ μεγάλο αλλά πάντα βρίσκεις ωραία μουσική. Ακούω ηλεκτρονική μουσική κυρίως αλλά και άλλα είδη ακόμα και φολκ… υπάρχει; Ναι, νομίζω υπάρχει… μου θυμίζει την μπαρόκ μουσική.
Ποιο είναι το ειδικό βάρος που δημιουργεί το παρελθόν αυτό μέσα από τις προσωπικές σας δουλειές και τη Στέρεο Νόβα πορεία στο παρόν και τις επιλογές σας;
Ο κόσμος πάντα θυμάται τα παλιά ενώ ο καλλιτέχνης προχωράει μπροστά. Συμβαίνει σε όλους αυτό. Κρίνουμε τον άλλο μέσα από μια παλιά εικόνα που είχε και βγάζουμε συμπεράσματα. Έχουμε μεγαλώσει με στερεότυπα και μέσα από αυτά κρίνουμε τον κόσμο, δυστυχώς όμως τα κατεστημένα και τα στερεότυπα δεν περιέχουν καμία ελευθερία, είναι μια αντανάκλαση της πραγματικότητας. Μου αρέσει να φτιάχνω μουσική και κοιτάζω να το κάνω με όλη μου την καρδιά. Πρώτα φτιάχνω μουσική γιατί έρχεται από μέσα μου και όταν το αποφασίσω τη δημοσιοποιώ. Όλα αυτά που είναι αγαπητά την ίδια στιγμή στέκονται στο σκοινί για να κριθούν ή να παρεξηγηθούν. Η διαρκής έκθεση είναι σκληρή για να τη διαχειριστείς, θέλει δουλειά. Από τη στιγμή που εκτίθεσαι δημόσια, απλά προετοιμάζεσαι για τα πάντα. Από τα πιο όμορφα μέχρι και τα πιο προσβλητικά σχόλια. Έμαθα στη ζωή μου να μην περιμένω τίποτε από κανέναν και να μην έχω απαιτήσεις και αυτό με κάνει πιο ελεύθερο. Ο καθένας προσφέρει αυτό που μπορεί.
Τι σημαίνουν για σας σήμερα οι Στέρεο Νόβα; Πώς θα αποτιμούσατε το στίγμα τους;
Πιστεύω ότι οι Στέρεο Νόβα ήταν ένα καλό γκρουπ που έκανε αυτό που ήταν να κάνει και διαλύθηκε τη στιγμή που έπρεπε. Δεν σκέφτομαι εκείνη την εποχή ούτε και την αναπολώ. Κάποια τραγούδια εκείνης της εποχής που μου αρέσουν τα φέρνω μέσα στις συναυλίες μου.
Έχω φίλους στο Σίδνεΐ και στη Μελβούρνη συγγενείς, και μαθαίνω νέα από τον Νοέμβρη για όλο αυτό που συμβαίνει με τις φωτιές.
Οι φωτιές στην Αυστραλία, τη χώρα που γεννήθηκατε, ήταν σοκαριστικές, το ίδιο σοκαριστική είναι και η συνεχιζόμενη αδράνεια απέναντι στην καταστροφή του πλανήτη; Τι έχει πάει λάθος πιστεύετε;
Έχω φίλους στο Σίδνεΐ και στη Μελβούρνη συγγενείς, και μαθαίνω νέα από τον Νοέμβρη για όλο αυτό που συμβαίνει με τις φωτιές. Είμαι πολύ λυπημένος με όλη αυτή τη καταστροφή, και για τους ανθρώπους και για τα ζώα, τα κοάλα και τα καγκουρό, και για αυτά τα πανέμορφα δάση. Καθημερινά εύχομαι κάποια στιγμή να σταματήσει αυτό που συμβαίνει. Όλα αυτά είναι αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και της γενικότερης αδιαφορίας που εκφράζουν οι ηγέτες των χωρών από το 1960 και μετά. Η Γη θυσιάζεται για το εμπόριο και τη βιομηχανία, υπάρχει ένα τραγούδι που έλεγε «Μoney makes the world go round» και είναι τόσο επίκαιρο και αληθινό γιατί αυτό αφήσαμε ή επιτρέψαμε να συμβεί. Η άγνοια και η φιλαργυρία είναι ένας επικίνδυνος συνδυασμός. Ας ελπίσουμε ότι μέσα από αυτά θα μάθουμε κάτι για να φτιάξουμε κάτι καλύτερο. Μέσα στη δυστυχία πάντα βρίσκεται και το κλικ της ευτυχίας.
Τι θεωρείτε πιο σημαντικό σήμερα στη ζωή;
Να υπάρχει κατανόηση και σεβασμός γιατί είναι τα βασικά για να μπορεί να υπάρχει μια έστω τυπική επικοινωνία και να δημιουργηθεί η βάση για το αυτονόητο.
Ποιοι είναι οι ήρωες σας στην πραγματική ζωή;
Κάποιοι απλοί άνθρωποι καθημερινοί που καταδεικνύουν στη πράξη την αγάπη, την κατανόηση, την θέληση και την πνευματική τους καταγωγή.
Πως σας φαίνεται ο κόσμος μας σήμερα; Πόσο απέχει από εκείνη τη μυθική φουτουριστική εικόνα που φανταζόμασταν κάποτε;
Αληθινά, δεν ξέρω πώς να μιλήσω για τον κόσμο μας. Είναι αυτός που είναι, με τα καλά και τα άσχημα. Για κάθε τι που συμβαίνει μας αναλογεί ένα μερίδιο μικρό ή μεγάλο. Είναι ο κόσμος που μπορούμε να φτιάχνουμε μέσα από την συνείδηση ή την άγνοιά μας αντίστοιχα. Όλοι διερωτόμαστε και όλοι ρωτάμε «τι υπάρχει πίσω από αυτήν τη κουρτίνα…», όπως έλεγε και η Laurie Anderson πριν πάρα πολλά χρόνια στο τραγούδι «Born, Never Asked». Νομίζω ότι κάποια στιγμή πρέπει να πάς πίσω απ την κουρτίνα και να δεις τι υπάρχει. Ακόμα και η πραγματικότητα είναι μια επιλογή που πρέπει να κάνουμε. Το αυτονόητο είναι ένα μεγάλο ζήτημα που προκύπτει σε κάθε εποχή.
«Τώρα ακριβώς»
Τώρα που τίποτα δεν έχεις να πεις, που τίποτα δεν έχεις
να δείξεις, να υποδείξεις, να υπερασπιστείς, τώρα
που χάθηκαν τα πάντα (κι όχι μόνο για σένα), τώρα ακριβώς
μπορείς να μιλήσεις, κυκλοφορώντας ανάμεσα
στα σύνεργα των βασανιστηρίων, γυρίζοντας
με το μικρό σου δάχτυλο τις ανόητες ρόδες
των χαλασμένων ρολογιών ή τον μεγάλο εκείνο
μετέωρο, αναντίστατο τροχό, κάπως νωπόν ακόμη
καθώς τον ανέβασαν απ΄το βυθισμένο πλοίο-
τώρα ακριβώς, τραβώντας τα σκοινιά απ΄το ταβάνι,
ακούγοντας το θόρυβο απ΄τις τροχαλίες επάνω σου
σε αόριστα σημεία, όπως τα αστέρια εκείνη τη νύχτα
όταν γυρίσαμε απ΄την εξοχή, και στο μαρμάρινο προαύλιο
είχαν τοποθετήσει σε αυστηρή διάταξη
δυό σειρές μαύρες, ξύλινες, ψηλές καρέκλες
και στο κέντρο τ ολόχρυσο κλεισμένο φέρετρο του βασιλέα
Ο ήχος των τραγουδιών του είναι συνήθως πιο κοντά στην τζαζ από το ροκ και αντλεί τις εμπνεύσεις των στίχων των τραγουδιών του από τα μικρά κλαμπ των μεγάλων πόλεων
