Γλυπτά του Παρθενώνα: Μια ιστορία δεκαετιών που ίσως πλησιάζει στο τέλος της
Η ιστορία της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα ξεκινά εδώ και πολλές δεκαετίες. Ένα ζήτημα που για χρόνια έμοιαζε άλυτο, σχεδόν παγωμένο στον χρόνο, φαίνεται σήμερα να αποκτά νέα δυναμική. Για πρώτη φορά ίσως βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ στην επίτευξη μιας συμφέρουσας και δίκαιης συμφωνίας.
Η Βρετανία, τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται στο επίκεντρο διεθνών συζητήσεων για την επιστροφή αρχαιοτήτων που αποκτήθηκαν κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Η Ελλάδα, βέβαια, δεν εντάσσεται ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο. Ωστόσο, η αφαίρεση των Γλυπτών του Παρθενώνα πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και με τρόπο που έχει πλέον αποδειχθεί όχι απλώς ανήθικος, αλλά και παράνομος.
Και όμως, η αρχή έχει ήδη γίνει. Και αυτό από μόνο του είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό. Το καλοκαίρι του 2025, φυλές από την ινδική πολιτεία Ναγκάλαντ κατάφεραν να εξασφαλίσουν την επιστροφή προγονικών λειψάνων που είχαν καταλήξει στο Βρετανικό Μουσείο κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Έτσι, για πρώτη φορά δημιουργήθηκε ένα σαφές νομικό προηγούμενο.
Το γεγονός αυτό γεννά νέες ελπίδες, όχι μόνο για την Ελλάδα -η οποία εδώ και χρόνια έχει δημιουργήσει ένα μουσείο απολύτως κατάλληλο να στεγάσει τα Γλυπτά του Παρθενώνα- αλλά και για την Αίγυπτο, που πρόσφατα εγκαινίασε ένα εντυπωσιακό νέο μουσείο, έτοιμο να υποδεχθεί και να επαναπατρίσει τις αρχαιότητές της.
Ακριβώς αυτό το θέμα πραγματεύεται το ντοκιμαντέρ «From Slaves to Bond», το οποίο εξετάζει ξεχωριστά μια σειρά χωρών που διεκδικούν πίσω τις αρχαιότητές τους - αντικείμενα που η Αγγλία απέκτησε, διατηρεί και εκμεταλλεύεται οικονομικά μέχρι σήμερα.
Φυσικά, από αυτή την έρευνα δεν θα μπορούσε να λείπει η Ελλάδα. Η συζήτηση για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα κρατά εδώ και δεκαετίες. Ιστορικοί και ερευνητές από την Ελλάδα και τη Βρετανία μιλούν ανοιχτά τόσο για τον τρόπο με τον οποίο λεηλατήθηκε το μνημείο, όσο και για το πόσο δίκαιη και αυτονόητη είναι η επιστροφή των Γλυπτών στη χώρα όπου ανήκουν.
Με το πέρασμα των χρόνων, τα επιχειρήματα της βρετανικής πλευράς καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε το άνοιγμα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης το 2009. Ένα μουσείο που βρίσκεται σε άμεσο διάλογο με το ίδιο το μνημείο και που, εξαρχής, προέβλεψε ειδική αίθουσα για την επανένωση των κλεμμένων Γλυπτών. Το Βρετανικό Μουσείο επιμένει ότι δεν μπορεί να αφαιρέσει αντικείμενα από τις συλλογές του, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πιο σύνθετη. Αρκεί κανείς να παρατηρήσει την ίδια την αρχιτεκτονική του κτιρίου, η οποία παραπέμπει ξεκάθαρα στον Παρθενώνα. Τα Γλυπτά αποτελούν το απόλυτο highlight της συλλογής του, καθώς και βασικό λόγο της τεράστιας επισκεψιμότητάς του.
Τι θα ήταν άραγε το Βρετανικό Μουσείο χωρίς αυτά; Και τι θα συνέβαινε αν προσθέταμε στην εξίσωση και τις αιγυπτιακές αρχαιότητες, που καταλαμβάνουν επίσης τεράστιο μέρος των εκθεμάτων του; Ίσως τότε το μουσείο θα αναγκαζόταν να επαναπροσδιορίσει την ίδια του την ταυτότητα.
Μήπως, λοιπόν, αυτή η κομβική στιγμή έχει επιτέλους φτάσει; Άλλωστε, η φήμη του μουσείου έχει ήδη αμαυρωθεί, μετά το μεγάλο σκάνδαλο κλοπών αρχαιοτήτων εκ των έσω, ένα σκάνδαλο που οδήγησε και στην απομάκρυνση σημαντικών στελεχών του οργανισμού.
Απέναντι στα σχεδόν αβάσιμα επιχειρήματα της βρετανικής πλευράς, η Ελλάδα διαθέτει το πιο αδιαμφισβήτητο δεδομένο: τα Γλυπτά αφαιρέθηκαν από ένα μοναδικό αριστούργημα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, προκαλώντας του ανεπανόρθωτες ζημιές. Δεν πρόκειται για μεμονωμένα αντικείμενα, αλλά για αναπόσπαστα κομμάτια ενός ενιαίου έργου τέχνης. Η αίθουσα του Παρθενώνα του Μουσείου της Ακρόπολης, σχεδιασμένη ειδικά για να τα φιλοξενήσει σε άμεση οπτική και νοηματική σύνδεση με το μνημείο, λειτουργεί ως σιωπηλή αλλά εύγλωττη υπενθύμιση: δείχνει στον επισκέπτη πόσα κομμάτια λείπουν, πόσο ακρωτηριασμένο παραμένει το σύνολο.
Πέρα του ότι αφαιρέθηκαν από ένα έργο τέχνης, τα γλυπτά έχουν εκτεθεί με λάθος τρόπο στο Βρετανικό Μουσείο. Όταν βρίσκονταν πάνω στο Μνημείο, όλες οι σκηνές που έχουν αφαιρεθεί από τις μετώπες, κοίταζαν προς τα έξω. Όταν τοποθετήθηκαν στην αίθουσα του βρετανικού, εκτέθηκαν ανάποδα, κοιτάζοντας προς τα μέσα, αλλοιώνοντας ουσιαστικά και τη θέαση του κόσμου. Στο Μουσείο της Ακρόπολης, η αίθουσα του Παρθενώνα έχει κατασκευαστεί έτσι, ώστε να επιλύει αυτό το ζήτημα...
Ακόμη και σε νομικό επίπεδο, η αφαίρεση των Γλυπτών δεν μπορεί να υποστηριχθεί. Το περίφημο φιρμάνι στο οποίο βασίζεται η βρετανική πλευρά επέτρεπε, στην καλύτερη περίπτωση, τη συλλογή θραυσμάτων που βρίσκονταν ήδη στο έδαφος — όχι τη συστηματική λεηλασία του Παρθενώνα και μάλιστα σε τέτοια έκταση.
Πέρα από αυτό, η νομιμότητα του ίδιου του φιρμανιού αμφισβητείται, καθώς δεν φέρει καμία επίσημη σφραγίδα. Και ακόμη κι αν υπήρχε πλήρης τυπική νομιμότητα, η άδεια δεν δόθηκε από την ελληνική πλευρά, αλλά από τον κατακτητή της χώρας εκείνη την περίοδο. Συνεπώς, η πράξη συνδέεται άμεσα με την αποικιοκρατική διάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο ίδιος ο Έλγιν γνώριζε ότι οι Έλληνες προετοιμάζονταν για Επανάσταση. Γι’ αυτό και έσπευσε να αφαιρέσει τα Γλυπτά, γνωρίζοντας ότι η ελληνική πλευρά δεν θα συναινούσε ποτέ σε αυτή τη λεηλασία. Ακόμη λοιπόν και με σφραγίδες, η πράξη του δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μία ακόμη βίαιη αφαίρεση ενός συμβόλου της ελληνικότητας. Για τη μεταφορά των Γλυπτών στην Αγγλία χρησιμοποιήθηκαν πολλά πλοία. Σε ένα από αυτά βρέθηκε να ταξιδεύει και ο Λόρδος Βύρωνας, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει απερίφραστα απαράδεκτες τις ενέργειες του Έλγιν.
Και το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα
Η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι απλώς επιθυμητή. Είναι απολύτως αιτιολογημένη. Και το πιο αξιοσημείωτο όλων είναι ότι το 65% των ίδιων των Βρετανών πολιτών τάσσεται υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Ίσως, τελικά, η ιστορία να είναι έτοιμη επιτέλους να αποκατασταθεί...
Δείτε παρακάτω το πρώτο μέρος του ντοκιμαντέρ «From Slaves to Bond» που αφιερώνει δυο μεγάλα κομμάτια του στο ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα:
Η Βρετανία, τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται στο επίκεντρο διεθνών συζητήσεων για την επιστροφή αρχαιοτήτων που αποκτήθηκαν κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας
Ο ηθοποιός μάς μίλησε με αφορμή τον ρόλο του στην «Ηλέκτρα εντός» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου
Το μυστικό για να είσαι λαμπερή χωρίς κόπο και άγχος
Ο Όμιλος Fourlis γιόρτασε 75 χρόνια με μια παράσταση-αφήγηση της διαδρομής του
Η Serkova μοιράζει 8.000 δωρεάν εισιτήρια για μετακινήσεις, αξιοποιώντας το 24ωρο μετρό του Σαββάτου
Δες το βίντεο και ανακάλυψε πώς θα πάρεις δωρεάν εισιτήρια!
