Κατ Βάλαστουρ: Η δουλειά μου είναι αρχαιο-φουτουριστική

Η Κατ Βάλαστουρ (Kat Válastur, aka Κατερίνα Παπαγεωργίου), μία από τις πιο τολμηρές παρουσίες της σύγχρονης χορογραφίας, έρχεται στο 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας με το νέο της σόλο έργο «Dive into you», δημιουργώντας μια ποιητική συνάντηση μεταξύ αρχαϊκού και σύγχρονου.

Συνδέοντας τη φύση με τις μάντισσες, «γυναίκες που μπορούσαν ν’ ακούσουν βαθιά», η Βάλαστουρ δημιουργεί μια παράσταση που ισορροπεί ανάμεσα στον χορό, την performance και τη ζωντανή σύνθεση ήχου και μάς καλεί να βυθιστούμε μέσα μας, μέσα στο πιο ανεξερεύνητο και ουσιαστικό κομμάτι του εαυτού μας. Λίγο πριν από την παράσταση, ζητήσαμε από τη δημιουργό να μας βάλει στο πνεύμα.

― Ποια ήταν η αρχική ιδέα πίσω από το «Dive into you»; Τι σας ώθησε να εξερευνήσετε αυτόν τον μυθικό συσχετισμό με τις μάντισσες και τη φύση;

Από την ίδια τη λειτουργία που καθορίζει την έννοια των μαντισσών, αυτές οι γυναίκες βρίσκονταν σε σύνδεση με το θεϊκό – ήταν, με έναν τρόπο, ένα είδος διαβιβαστή μεταξύ των θεών και των ανθρώπων. Αν τώρα το γειώσουμε, πέρα από το μυθικό του πλαίσιο, νομίζω ότι μιλάμε για γυναίκες που μπορούν ν’ ακούσουν βαθιά. Ακούν μια διαφορετική γλώσσα και δημιουργούν τον χώρο για να βρουν σημεία σύνδεσης με τη δική τους γλώσσα, κι αυτό οδηγεί σε μια μορφή μετάφρασης και τελικά σε μια κατανόηση πέρα από τη γλώσσα.

Αυτό για μένα είναι ο τρόπος σύνδεσης με τη φύση. Και πέρα από το αρχαϊκό πλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε, τέτοιες γυναίκες υπάρχουν ακόμη στους αυτόχθονες πληθυσμούς. Είναι ένας τρόπος σύνδεσης μαγικός και, δυστυχώς, χάνεται. Είμαστε μέρος της φύσης, αλλά χρειάζεται να δημιουργήσουμε τον χώρο για να ακούσουμε κάθε ύπαρξή της που μιλάει διαφορετική γλώσσα από εμάς.

Κάπως έτσι έφτασα να συνδέσω τη μάντισσα με το δέντρο, αλλά και τις λειτουργίες τους. Τα δύο αυτά σώματα είναι διαφορετικά, όμως τα συνέδεσα με μια ποιητική αναλογία, καθώς αμφότερα είναι δότες. Η μάντισσα, μέσω της έκστασης, δίνει ένα χρησμό· το δέντρο, μέσα από τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης, δίνει το οξυγόνο. Δεν θέλω να πω ότι αυτό που δίνεται έχει απαραίτητα κάποιον σκοπό, απλώς αυτή είναι η λειτουργία τους, και οι δύο υπάρξεις ζουν έτσι.

― Στη δουλειά σας γενικά, και εδώ ειδικά, το σώμα μοιάζει σαν υπνωτισμένο ή μαγεμένο. Ισχύει, και αν ναι, πώς δουλέψατε πάνω σ’ αυτή την έννοια στη συγκεκριμένη παράσταση;

Αυτό τώρα είναι μάλλον κάτι που δεν μπορώ να το καταλάβω και γι’ αυτό έχει ενδιαφέρον που το ακούω. Δεν ξέρω αν μπορώ να απαντήσω με ακρίβεια στο τι ακριβώς συμβαίνει όταν χορεύω. Θα προσπαθήσω… Για μένα, ο χορός είναι πάντα ο πιο ασφαλής χώρος όπου μπορώ να βρεθώ, να θεραπευτώ ή και να διαφύγω. Κι αυτός ο χώρος δεν είναι αφηρημένος, έχει τοπία. Και επομένως, από τη στιγμή που κινούμαι μέσα σ’ αυτόν, έχω φτιάξει και έναν χάρτη. Νομίζω ότι, όταν χορεύω, ακολουθώ τον χάρτη του εκάστοτε τοπίου, οπότε φαντάζομαι πως ίσως αυτό φτάνει στον θεατή με την αίσθηση που περιγράφεις. Έτσι δουλεύω κάθε έργο και για μένα και για τους ερμηνευτές με τους οποίους συνεργάζομαι: μπαίνουμε σ’ έναν χώρο που παρουσιάζεται στη σκηνή αλλά δεν είναι στη σκηνή. Είναι ένας άλλος, εικονικός χώρος. Αυτό δεν λέγεται, συμβαίνει. Μέσα από ένα τρόπο που συνδέει το σώμα με την εκάστοτε συνθήκη στην οποία βρίσκεται.

Αυτό ισχύει και στον τρόπο που δουλεύω το σώμα μου. Οι δουλειές μου θέλω να είναι σαν ένα εργόχειρο αποτελούμενο από αρθρωμένες κινήσεις, με ιδιαίτερη λεπτομέρεια, πολυρυθμικότητα και μοτίβα που τα «υφαίνω», δημιουργώντας χρόνο. Οπότε, για να το κάνω όλο αυτό με τις ποιότητες που θέλω, είμαι ταυτόχρονα πολύ συγκεντρωμένη αλλά και απολύτως παραδομένη.

― Ο ήχος έχει ισχυρή παρουσία στις παραστάσεις σας, το «Dive into you» είναι στο όριο της συναυλίας. Πώς συνεργαστήκατε με τον Aho Ssan για να ενταχθεί η μουσική του σύνθεση και τα δικά σας φωνητικά στη χορογραφική αφήγηση; Γενικά, γιατί η μουσική παίζει τόσο κομβικό ρόλο για εσάς;

Ισχύει, με έναν τρόπο, δεν υπάρχει κίνηση που να μη φέρει τον ήχο της. Για μένα, η μουσική και το σώμα είναι απόλυτα συνδεδεμένα. Κάθε άρθρωση έχει τον ήχο της και κάθε όργανο –με κορυφαία την καρδιά– φέρει τη δική του μουσική. Επίσης, κάθε εμπειρία που έχουμε ζήσει έχει αποτυπωθεί μέσα μας και ως ηχητική μνήμη. Οπότε δεν μπορώ να σκεφτώ την κίνηση χωρίς τα ηχητικά της κύματα, όταν, για παράδειγμα, το σώμα πάλλεται. Ο χώρος, όπως και το φως, συμβάλλουν επίσης στη γενική μουσικότητα και ρυθμικότητα του έργου. Είναι και αυτά ερμηνευτές. Όλα λειτουργούν ενορχηστρωμένα όταν φτιάχνω ένα έργο και, κατά συνέπεια, ο ρυθμός είναι εξαιρετικά σημαντικός. Το 2022 δημιούργησα ένα έργο στο Bode Museum στο Βερολίνο, με έξι ερμηνεύτριες που έφεραν στο σώμα τους γλυπτά αντικείμενα από ξύλο και πορσελάνη. Καθώς τα αντικείμενα χτυπούσαν μέσα από την κίνηση, παρήγαν ήχους και αυτό εξελισσόταν σε μια χορογραφική και ρυθμική παρτιτούρα. Η κίνηση σ’ αυτό το έργο μετουσίωνε ουσιαστικά την ιδέα που είχα για τη σχέση του σώματος με τον ρυθμό και τη μουσικότητα.

Αυτή η λειτουργία εξελίχθηκε και κορυφώθηκε στο «Dive into you», έπειτα από μια εξαιρετική συνάντηση και συνεργασία με τη φοβερή Valentina Magaletti για το έργο «Strong-Born» το 2023. Στο «Dive into You», το ξύλο ως υλικό, η χορογραφία, ο χτύπος των ποδιών, η μουσική του Aho Ssan και η φωνή μου δημιουργούν μια μουσική σύνθεση. Το σώμα και το μουσικό όργανο που παίζω, το οποίο, ως κατασκευή, εμπνέεται από το σήμαντρο, ένα αρχαϊκό ξύλινο όργανο που παίζεται από μοναχούς στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, γίνονται ένας ενιαίος οργανισμός.

Η δουλειά μου είναι αρχαιο-φουτουριστική: αποτελείται από στοιχεία αρχαϊκά, σύγχρονα αλλά και φουτουριστικά, στα όρια του sci-fi, που συνδέονται έξω από τη γραμμικότητα του χρόνου. Μαζί με τον Aho Ssan θελήσαμε να φέρουμε αυτά τα στοιχεία σε διάλογο. Ο Aho, ως μουσικός της ηλεκτρονικής σκηνής, έφερε τον δικό του ήχο· πάνω σ’ αυτόν εγώ παίζω ένα κρουστό όργανο, χορεύοντας. Αυτό δημιούργησε ένα μουσικό έργο με πολλές διαφορετικές δυναμικές, ατονικές ρυθμικότητες και μια γενικότερη αντίσταση στις δυτικές αρμονίες. Η φωνή, τώρα, ήταν μια ανάγκη απελευθέρωσης. Ήθελα να δουλέψω και αυτό το μέρος του σώματος, κι έτσι ξεκίνησα να πειραματίζομαι με τη φωνή, κάτι που συνεχίζω ακόμη. Νομίζω ότι η φωνή, όπως τη χρησιμοποιώ, τονίζει το περίγραμμα της κίνησης και της δίνει βάθος ή και ακόμη μια διάσταση. Έτσι κάπως θέλω να το βλέπω.

― «Dive into you», τι σημαίνει και σε ποιον απευθύνεται αυτό το «βύθισμα»; Πώς επιθυμείτε να το βιώσει ο θεατής;

Το βύθισμα είναι μια βουτιά – και είναι πάντα προσωπική. Στο έργο αυτό, βουτάω για να φτάσω όσο γίνεται πιο κοντά στη ρίζα μου. Και μ’ αυτό εννοώ: να φτάσω το πιο εύθραυστο και ειλικρινές σημείο μου, να το φέρω στην επιφάνεια και να το μοιραστώ. Υπάρχει, έτσι, ποιητικά, η εικόνα του δέντρου και του δύτη – ο δύτης που βουτάει μέσα στο δέντρο και φτάνει στη ρίζα. Αυτή η κίνηση μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα. Στο έργο, στο τέλος, φέρω κάτι σαν χρησμό, κάτι που ο καθένας μπορεί να βιώσει με τον δικό του τρόπο και για τους δικούς του λόγους.

― Υπάρχει κάποιο προσωπικό στοιχείο που ενσωματώθηκε στο έργο, είτε συνειδητά είτε υπόγεια;

Κατάβαση είναι ο τρόπος που χορεύω και το γεγονός ότι επιστρέφω στο σόλο έπειτα από πολύ καιρό. Επειδή δουλεύω πολύ με κύκλους, το ότι ξαναμπαίνω σε μια σόλο διαδικασία σηματοδοτεί για μένα την αρχή ενός καινούργιου κύκλου. Είναι επίσης το ότι αναγνωρίζω εκ νέου τα στοιχεία που κάνουν τη γλώσσα μου προσωπική: το ότι έχω δουλέψει το σώμα μου κλασικά αλλά κράτησα μόνο την ουσία, την άρθρωση και τη λεπτομέρεια και όχι τη φόρμα. Το ότι με ενδιέφερε πάντα ο ενδιάμεσος χώρος, αυτό το όριο ανάμεσα στο ένστικτο και τη συνείδηση, ανάμεσα στη γείωση και την ελαφρότητα και το πώς αυτά μπορούν να λειτουργούν μαζί. Το ότι το σώμα μου αγαπά το groove, την εκρηκτικότητα, αλλά και την υπεραρθρωμένη κίνηση, ποιότητες που συναντάμε κυρίως στο urban dance. Επιτρέποντας σε όλα αυτά τα στοιχεία να συνυπάρχουν, διαμορφώνεται μια γλώσσα που μοιάζει με το σώμα ενός τέρατος, ένα σώμα φτιαγμένο από διαφορετικότητες. Αυτό νιώθω ότι είμαι όταν χορεύω, κι αυτό για μένα είναι ό,τι πιο προσωπικό. Γιατί είμαι έντιμη απέναντι στον εαυτό μου και στα υλικά μου.

― Το σώμα στη σκηνή μπορεί να λειτουργήσει ως φορέας μιας σιωπηλής αντίστασης ή ως καθρέφτης του κοινωνικού ασυνείδητου. Σας απασχολεί ο πολιτικός ή κοινωνικός απόηχος των έργων σας;

Τα έργα μου φέρουν προβληματισμούς, αλλά αυτοί περνούν στο έργο μόνο αφού τους έχω ήδη μεταβολίσει. Έτσι, αυτό που φτάνει στη σκηνή δεν είναι το ερώτημα καθαυτό, αλλά η ουσία του, μια ουσία που καθορίζει την ενέργεια του έργου και την ιδέα που το διατρέχει. Με ενδιαφέρει βαθιά η γυναικεία ματιά, όπως και ο τρόπος με τον οποίο στοιχεία όπως η μαγεία, ο μυστικισμός και η τελετουργία –που είναι ριζωμένα στη μεσογειακή κουλτούρα και τον Νότο– βρίσκουν θέση στη δουλειά μου. Ως Ελληνίδα δημιουργός, αναγνωρίζω το όριο από το οποίο προέρχομαι, ένα όριο που εμπεριέχει τη Δύση αλλά και την Ανατολή (τη Μέση Ανατολή) καθώς και τα Βαλκάνια. Θέλω αυτά τα στοιχεία να υπάρχουν στο έργο μου, γιατί η δική μου γενιά μεγάλωσε με το βλέμμα στραμμένο κυρίως προς τη Δύση, και θέλω, συνειδητά, να τελειώνω μ’ αυτό, αφήνοντας χώρο και στις άλλες επιρροές. Είναι για μένα ζήτημα αναλογιών. Καθώς δουλεύω τα έργα μου στο εξωτερικό εδώ και χρόνια, τα ερωτήματα «τι σημαίνει ότι έρχομαι απ’ αυτό το όριο;» και «πώς αυτό μπολιάζει το έργο μου ή πώς και σε τι διαφέρει από το δυτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο παρουσιάζεται;» παραμένουν βασικά. Για μένα, η λειτουργία αυτής της στάσης είναι μια σιωπηλή αντίσταση.

Παράλληλα, προσπαθώ να δημιουργώ έναν χώρο όπου υπάρχει κάτι αρχετυπικό, κάτι συμβολικό, κάτι κοινό που μπορεί να επιτρέψει τη σύνδεση με το συλλογικό ασυνείδητο. Γι’ αυτό και τα έργα μου έχουν τελετουργικό χαρακτήρα· γιατί πιστεύω ότι το τελετουργικό, εν δυνάμει, μπορεί να δημιουργήσει τη συνθήκη για μια τέτοια σύνδεση.

― Ζούμε σε μια εποχή πολέμων, κοινωνικής αστάθειας και ανακατατάξεων. Η σύγχρονη χορογραφία οφείλει να υπερβαίνει την αισθητική και να λειτουργεί ως εργαλείο κριτικής, διαλόγου ή ακόμα και παρέμβασης; Είναι τελικά η σκηνή και ένα πεδίο δημόσιου λόγου;

Νομίζω ότι σε αυτή την εποχή οφείλουμε, πρώτα απ’ όλα ως άνθρωποι, να καταλάβουμε τι συμβαίνει και να πάρουμε θέση. Να βγούμε στον δρόμο, να μιλήσουμε για την αδικία, να έχουμε το θάρρος να ασκήσουμε κριτική, να ανοίξουμε διάλογο, να πράξουμε με συναίσθηση και να αναλάβουμε πλήρως την ευθύνη – για τη θέση που παίρνουμε τόσο απέναντι στον εαυτό μας όσο και απέναντι στους άλλους. Αυτό για μένα είναι θεμελιώδες. Κι όταν είσαι συντονισμένος μ’ αυτό, όταν σε απασχολούν τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο, όταν πονάς με τον πόνο των άλλων ή θυμώνεις βαθιά με τη θηριωδία που έχουν υποστεί λαοί όπως η Παλαιστίνη, τότε αυτό θα περάσει στη δουλειά σου. Αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να γίνει μέσα από μια ακτιβιστική αισθητική. Δεν είναι απαραίτητο να πρέπει να καταλάβουμε μέσα από ένα καλλιτεχνικό έργο τι είναι σωστό και ηθικό, δεν είναι δουλειά της τέχνης να το κάνει αυτό. Φυσικά και υπάρχουν δουλειές που έχουν μεταφέρει τέτοια μηνύματα με εξαιρετικό τρόπο. Αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να είναι αυτοσκοπός για να δημιουργήσεις ένα έργο.

Αν ένα έργο μπορεί να σε γονατίσει, να σε συγκινήσει, να σε εμπνεύσει, να σε ταρακουνήσει, τότε έχει ήδη κάνει κάτι πολύτιμο. Και αυτό δεν το συναντάμε συχνά. Επίσης όλα είναι αισθητική στην τέχνη, απλώς πρόκειται για διαφορετικές εκφάνσεις. Η εποχή στην οποία ζούμε επηρεάζει την τέχνη, πάντα συνέβαινε αυτό και πάντα θα συμβαίνει. Προσωπικά, θέλω η τέχνη να με απογυμνώνει, χωρίς όμως να μου κουνάει το δάχτυλο. Πριν από κάποιον καιρό, είδα στο Παρίσι μια έκθεση του Ρόθκο. Με γονάτισε. Ήταν σαν να με χτύπησε ηλεκτρικό ρεύμα. Το χρώμα εκεί γίνεται ενέργεια. Κοιτώντας τον πίνακα, η όραση θολώνει και το χρώμα μετουσιώνεται σε καθαρή ενέργεια. Ένα φάσμα ανοίγεται, που ξεπερνά τον αμφιβληστροειδή και φτάνει στο πίσω μέρος του εγκεφάλου και στην καρδιά. Αυτή η αμεσότητα και η πνευματικότητα με ενδιαφέρει. Γιατί σε μετασχηματίζει. Σε θεραπεύει. Και τότε, σ’ αυτή την εμπειρία, η τέχνη γίνεται φάρμακο. Τότε υπερβαίνει την αισθητική και φτάνει στο ουσιώδες. Αυτό είναι για μένα θεμελιώδες. Ιδίως στον χώρο του θεάτρου, που μπορεί να γίνει θεραπευτικός χώρος. Το «Dive into you» προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό.

― Σπουδάσατε χορό στην Ελλάδα, στη Νέα Υόρκη και στο Βερολίνο. Τι σας πρόσφερε κάθε πόλη; Πόσο Ελληνίδα αισθάνεστε;

Κάθε πόλη είναι και ένα κομμάτι εξέλιξης. Στην Νέα Υόρκη πήγα να «ξεμάθω» ότι είχα μάθει στην Αθήνα, ουσιαστικά να αποδομήσω τις τεχνικές γνώσεις που είχα μέχρι τότε και να μάθω καινούργιες τεχνικές, και στο Βερολίνο πήγα για να ξαναρχίσω και να βρω την ταυτότητα μου ως δημιουργός. Όποτε κάθε πόλη είναι μια αρχή για επαναπροσδιορισμό. Η ταυτότητά μου σχηματίστηκε μέσα απ’ αυτά τα ταξίδια και τους τόπους. Είμαι στο Βερολίνο σχεδόν 17 χρόνια και δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να κάνω τις δουλειές που έκανα αν δεν ήμουν εκεί. Τώρα είμαι σε μια φάση που θα ήθελα να μετακινηθώ, θα δούμε προς τα πού… Πόσο Ελληνίδα αισθάνομαι; Είμαι Ελληνίδα, όπου κι αν ζω.

***

Info

Κατ Βάλαστουρ (Κat Válastur), «Dive into you», 25.07.2025
Κεντρική Σκηνή του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας