Χρήστος Παπαδόπουλος: ο διεθνής Έλληνας χορογράφος παρουσιάζει το νέο του έργο στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Όλα ξεκίνησαν από την ιδέα της επιστροφής σε μια εποχή που όλα ήταν διαφορετικά, πιο θαρραλέα. Ο Χρήστος Παπαδόπουλος, φύσει αισιόδοξος άνθρωπος, ζώντας στη σύγχρονη πραγματικότητα, άρχισε να χάνει την ελπίδα του. «Αισθανόμουν ότι η καρδιά μου ξεραίνεται και διαρκώς, μέρα με τη μέρα, γινόμουν όλο πιο απαισιόδοξος και μηδενιστής». Έτσι, άρχισε να γυρνά πίσω στον χρόνο, στην εποχή της εφηβείας του, όταν όλα φάνταζαν δυνατά και δεν φοβόταν τίποτα.
Χρήστος Παπαδόπουλος: Συνέντευξη με τον χορογράφο για την παράσταση «My fierce ignorant step» στη Στέγη
Εξηγήστε μου τον τίτλο που επιλέξατε για την παράσταση. Γιατί υπάρχουν αυτά τα δυο επίθετα που χαρακτηρίζουν το βήμα; Μιλάμε για μια παθιασμένη και ορμητική αρχή, έτσι δεν είναι;
Ο τίτλος εμπνέεται από μια επιστροφή στη νεότητα, στην εποχή της εφηβείας μου. Ήμουν τότε γεμάτος ελπίδα και όρεξη και βεβαιότητα ότι θα τα καταφέρουμε. Κι ότι, αν προσπαθήσουμε όλοι μαζί, το αύριο θα είναι καλύτερο. Και σκεφτόμουν πως αυτή η ατρόμητη πεποίθηση που είχαμε τότε ακόμα τροφοδοτεί τον εαυτό μας σήμερα. Οπότε υπάρχει ένα παιχνίδι στη ματιά: εγώ τώρα κοιτάω τη νεότητα, ενώ τότε, στη νεότητα, ήλπιζα για το σήμερα. Και αυτό το έργο είναι μια προσπάθεια να ξαναεπισκεφτώ εκείνο το θρασύ νεανικό αίσθημα και να κάνω μια δουλειά χαρακτηρισμένη από την ίδια θρασύτητα αλλά και την ίδια χαρά. Μάλιστα, αυτή η βεβαιότητα δεν έρχεται μόνο από κάποια προσωπική πεποίθηση αλλά και από μια συλλογική συνθήκη. Γιατί μαζί βρίσκουμε αυτό το θάρρος. Οπότε με τον τίτλο της παράστασης επιστρέφω στην περίοδο της νεότητας, που από τη μία χαρακτηρίζεται απ’ αυτό το θράσος (fierce) κι από την άλλη περιλαμβάνει και μια άγνοια (ingnorance) – θα έλεγα περισσότερο αγνόηση του κινδύνου και των δυσκολιών γύρω μας και πίστη ότι δεν θα μας πτοήσουν· γιατί η βεβαιότητα ήταν δεδομένη. Τουλάχιστον εγώ έτσι το ζούσα. Κι αυτό έχει μέσα του μια αγριότητα, καθώς αψηφά τον κίνδυνο κι έχει και μια φόρα μέσα του».
Τι σημαίνει φόρα πάνω στη σκηνή; Και πώς μπορούν να συγχρονιστούν όλοι οι χορευτές σε ένα κοινό βήμα;
Δουλεύοντας πάνω σ’ αυτό με τους χορευτές, κατάλαβα ότι η φόρα μερικές φορές είναι πιο σημαντική από το σημαινόμενο. Ήταν σαν ένα παιχνίδι αυτόματης γραφής. Έτσι αρχίσαμε να δημιουργούμε τη φρενίτιδα του υλικού, όπου σχεδόν τίποτα δεν έπρεπε να επαναληφθεί, τίποτα δεν έπρεπε να ολοκληρωθεί ομαλά σε ένα οχτάρι, όπως συμβαίνει συνήθως στον χορό. Ό,τι θέταμε έπρεπε να ανατρέπεται. Σιγά σιγά το ίδιο το υλικό μάς έδωσε πολλές πληροφορίες και καταλάβαμε πώς είναι αυτοί οι άνθρωποι, πώς αλληλοεπηρεάζονται, ποια η σχέση τους με το κοινό, ποια ελευθερία έχουν στο υλικό για να το ανατρέψουν. Και χτίσαμε ένα δυναμικό κινησιολογικό υλικό που πατάει στο παρόν. Είμαι χαρούμενος με το αποτέλεσμα, γιατί νιώθω ότι απολαμβάνουν αυτό που κάνουν.
Μου εξηγεί πως αυτό το εγχείρημα δεν θα πετύχαινε αν δεν υπήρχε το «μαζί».
«Ενώ μέχρι τώρα οι δουλειές μου βασίζονται στην επανάληψη και στον μινιμαλισμό, κατάλαβα ότι εδώ το υλικό μας πρέπει να είναι τόσο τρομακτικά και εφιαλτικά μεγάλο (η χορογραφία μας, τα βήματά μας) ώστε να απαιτεί και μια επική προσπάθεια από τους χορευτές. Δεν υπάρχει ποτέ επανάληψη και έχουν να μάθουν άπειρους διαφορετικούς συνδυασμούς. Είναι τόσο δύσκολο αυτό που κάνουν, που χρειάζεται να ανατρέξουν ο ένας στον άλλον, να αναζητήσουν τη συλλογικότητα, την παρέα, το βλέμμα του άλλου για να μπορέσουν να το φέρουν εις πέρας. Οπότε η ίδια η δομή της παράστασης είναι να επιμένουμε σε κάτι πολύ δύσκολο και στο πώς μπορούμε να το καταφέρουμε από το “μαζί”».
Μέσα σε αυτή τη συλλογικότητα, ωστόσο, κάθε χορευτής δεν διατηρεί την προσωπικότητα και τη δημιουργικότητά του;
Υπάρχει ένα αυστηρό βηματολόγιο, αλλά ένα πολύ μεγάλο ζητούμενο είναι το πώς ο καθένας θα θεωρήσει τη χορογραφία δική του δόνηση, κι ο τρόπος που θα την εκτελέσει είναι καθαρά προσωπικός. Δηλαδή δεν με ενδιαφέρει καθόλου η φορμαλιστική προσέγγιση, ότι π.χ. το χέρι θα ανέβει 15 μοίρες. Θεωρώ ότι η χορογραφία είναι σαν μια κοινή ώθηση. Φανταστείτε λίγο το παράδειγμα του λεωφορείου. Αν φρενάρει απότομα, όλα τα σώματα θα αντιδράσουν, αλλά το καθένα με τον δικό του τρόπο.
Πώς επιτυγχάνεται η ταύτιση του θεατή με τους χορευτές;
Ενώ συνήθως στα έργα μου δημιουργώ φανταστικούς κόσμους –δηλαδή οι χορευτές μου είναι πλάσματα–, εδώ ήθελα να αναπαραστήσω απλούς ανθρώπους που θέλουν στο τώρα να μας διηγηθούν κάτι. Σε κάποιες ανοιχτές πρόβες που κάναμε, ήρθαν και μου είπαν ότι η παράσταση τους δημιουργεί συγκίνηση και τους καλεί να μπουν κι εκείνοι στον χορό. Αυτό νομίζω ότι προκύπτει από το γεγονός ότι βλέπεις πάνω στη σκηνή απλούς ανθρώπους με τις αδυναμίες τους. Είναι ένα σύστημα σωμάτων που ναι μεν τολμούν, αλλά δεν είναι αγέρωχα. Κουράζονται, θα κάνουν λάθη και θα σκοντάψουν. Και όλα αυτά είναι μέσα στη φθορά του σώματος και εντέλει στη ζωή.
Το έργο αυτό, που συνδέεται με τη νεανική ορμή του Χρήστου Παπαδόπουλου, εμπνέεται και από τα ακούσματα που τον γαλούχησαν και υπήρξαν καθοριστικά στην εφηβεία του.
«Το εφηβικό μου ξύπνημα συνδυάστηκε με το “Άξιον εστί” του Ελύτη, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Μιλά ταυτόχρονα για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και για τη χειρότερη αλλά και την καλύτερη εκδοχή του ανθρώπινου είδους, για την ομορφιά του ελληνικού τοπίου και της φύσης. Και εντέλει μέσα από το έργο αυτό γεννιέται η ελπίδα για το μέλλον, αναδεικνύεται το πώς μπορούμε να εκτιμήσουμε τα απλά πράγματα, το φως, τη γη, τη θάλασσα, αλλά και να επιστρέψουμε σε κάτι ακέραιο, που προσφέρεται μπροστά στα μάτια μας. Το έργο αυτό μου έδωσε τότε μεγάλη ελπίδα, φόρα αλλά και συγκίνηση. Με τον ίδιο τρόπο με έχουν επηρεάσει και οι “Όρνιθες” του Χατζηδάκι, ειδικά στο ρυθμικό κομμάτι και στο πώς χειρίζεται την αίσθηση της επιτάχυνσης ο συνθέτης. Άλλωστε και οι δυο συνθέτες –με όλα τους τα κομμάτια– είναι συνδεδεμένοι με τη λαϊκή μας μνήμη. Βρίσκονται στον πυρήνα του Έλληνα αυτά τα ακούσματα. Και γι’ αυτό τα θεωρώ πολύ σημαντικά».
Έχετε ξανασυνεργαστεί με τους χορευτές που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη παράσταση; Έχω ξανασυνεργαστεί με όλους τους χορευτές του «Μy fierce ignorant step», εκτός από έναν, που είναι στην ομάδα μου πρώτη φορά. Κάποιοι είναι από την αρχή, ενώ με κάποιους συνεργάζομαι για δεύτερη φορά. Οπότε σχεδόν όλη η ομάδα γνωρίζει τον τρόπο που δουλεύω και αυτό διευκολύνει και τις πρόβες μας.
Να εξηγήσουμε αυτό που διαβάζουμε στο Δελτίο τύπου: «Η κίνηση γίνεται ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών και δυνητικά και των θεατών»;
Δεν το εννοώ ως τραγούδι κυριολεκτικά αλλά αναρωτιόμουν πώς μπορούμε να ανακαλύψουμε ένα κοινό κέντρο εκκίνησης και ήχου. Ήθελα να έρθει ήχος μέσα από τα σώματα των χορευτών. Αν αφήσουμε την ανάσα μας ελεύθερη μέσα στην κίνηση. Σαν να κάνουμε εικονογράφηση κίνησης μέσα από την ανάσα ή αντίστροφα πώς η κίνηση εικονογραφεί την ανάσα. Ετσι ανακαλύψαμε ένα πολύ απλό περιβάλλον ή συνθηκη μέσα στο οποίο η κίνηση και ο ήχος συνυπάρχουν. Αυτό το παλλόμενο σύστημα, αφήνοντας ελεέυθερη την ανάσα του, είναι σαν ενώ χορεύει να δημιουργεί συγχρόνως το ηχοτοπίο του.
Στο έργο τη μουσική επιμελείται Κορνήλιος Σελαμσής. Πώς ήταν η συνεργασία σας;
Έχουμε συνεργαστεί παλιότερα στις δουλειές του Θωμά Μοσχόπουλου στο θέατρο Πόρτα – εκείνος έκανε τον ήχο κι εγώ την κίνηση. Είναι η δεύτερη φορά που συνεργαζόμαστε σε προσωπικό μου έργο. Θεώρησα ότι ο Κορνήλιος, με τη βαθιά του γνώση για τον κόσμο της μουσικής του Θεοδωράκη και του Χατζηδάκι, θα είναι η κατάλληλη επιλογή. Όταν του είπα ποια κομμάτια από το «Άξιον εστί» (ειδικά από το μέρος «Η Γένεσις») με συγκινούν, ήταν σαν να συνεννοηθήκαμε αμέσως. Παράλληλα, μαζί του είναι και ο Τζεφ Βάγγερ, που είναι υπεύθυνος για τους ψηφιακούς ηλεκτρονικούς ήχους και τη δημιουργία ηχοτοπίων.
Με αυτό το θράσος της νεότητας και της «άγνοιας» που λέτε μπήκατε στο θέατρο και στον χορό;
Το θέατρο μπήκε ανάλαφρα στη ζωή μου. Ήμουν στο Πάντειο Πανεπιστήμιο σε μια θεατρική ομάδα και τότε όλοι έδιναν για δραματικές σχολές. Με το μεγάλο θράσος της «άγνοιας», έδωσα εξετάσεις και πέρασα στη Δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Είχα σκεφτεί ότι θα προετοιμαζόμουν σοβαρά κάποια άλλη στιγμή, αλλά εντέλει πέρασα. Με τον ίδιο τρόπο άρχισε κι ο χορός. Άρχισα να κάνω μαθήματα σε διάφορα στούντιο στο Εθνικό. Είχα δασκάλα μου την Αγγελική Στελλάτου και τότε γνώρισα την Ομάδα Εδάφους. Στη συνέχεια πήγα στην Ολλανδία, έδωσα εξετάσεις στην SNDO (School for New Dance Development) στο Άμστερνταμ και πέρασα. Σπούδασα χορό και χορογραφία. Ήταν αποφάσεις πιο «μαλακές», έλεγα μέσα μου «μήπως να το δοκιμάσω;» Οπότε είχα αυτή την ελαφράδα. Έτσι ανοίγονταν κομμάτια μέσα στην πορεία μου κι έλεγα «ας το εξερευνήσω». Και με πολλή χαρά αλλά και πολύ περισσότερη δουλειά έμπαινα σε όλο αυτό. Όταν τελείωσα τη σχολή, το 2003, μου ήρθε πρόταση από τον Παπαϊωάννου να ενταχθώ στη χορογραφική ομάδα των Ολυμπιακών Αγώνων. Αλλά συγχρόνως δούλευα και στην ομάδα του Δημήτρη. Μαζί άρχισαν να αναπτύσσονται αυτά. Τη δική μου ομάδα –Λέων και Λύκος– την έφτιαξα το 2014. Μέσα στη φρενίτιδα των τελευταίων 10 χρόνων, δεν έχω σκεφτεί καν αν μου λείπει που δεν χορεύω. Ήρθε φυσιολογικά και αφέθηκα στη φυσική ροή των πραγμάτων. Χορεύω πλέον μόνο στο στούντιο όταν δουλεύω με τους χορευτές μου.
Παρόλο που μιλούσε τόσα απλά, φυσικά αλλά και ταπεινά για όλα όσα έχει επιτύχει, σίγουρα ο δρόμος του δεν ήταν εύκολος. Και μάλιστα έχει δουλέψει σκληρά κι έχει θυσιάσει πολλά πράγματα. Πρόσφατα κέρδισε και μια πολύ μεγάλη διάκριση, το Rose International Dance Prize.
Πώς αισθάνεστε που τα έργα σας παρουσιάζονται σε παγκόσμια κλίμακα;
Είναι πολύ κολακευτικό, μια ανταμοιβή. Ωστόσο υπάρχει κι ένα προσωπικό κόστος σε όλο αυτό: έχω παραμελήσει τη ζωή μου, την οικογένεια, τους φίλους, την υγεία μου, το να έχω ελεύθερο χρόνο χωρίς άγχος. Πάνω απ’ όλα όμως, σ’ αυτό το ταξίδι, το ότι μια σκέψη μου παίρνει σάρκα και οστά κι έρχεται ο κόσμος να επικοινωνήσει με κάτι τόσο βαθιά προσωπικό είναι πολύ σημαντικό για μένα. Περιλαμβάνει μια έκθεση που είναι και πολύ γλυκιά συγχρόνως.
Ποιοι ήταν οι άνθρωποι και οι δάσκαλοι που ξεχωρίσατε στην πορεία σας μέχρι τώρα;
Το λέω πάντα και θα το ξαναπώ. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ήρθε στη ζωή μου σε μια πολύ κρίσιμη δημιουργικά περίοδο και τα πρώτα χρόνια ήταν ένας άνθρωπος που, πέρα από το αποτέλεσμα, πάντα μας έκανε να σκεφτούμε ότι η λεπτομέρεια, η συνέπεια, η πίστη στη σκληρή εργασία θα σε ανταμείψουν. Πέρα από το ταλέντο, το να δουλεύεις με αφοσίωση και να δίνεσαι είναι ο μόνος δρόμος για να δημιουργεί ένας καλλιτέχνης. «Γίνε καλός καλλιτέχνης και τα άλλα έπονται», αυτό με συμβούλευε πάντα. Οπότε με έμαθε να είμαι προσηλωμένος στο ουσιαστικό. Και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες έχουν επιδράσει στο έργο μου. Όπως η Μαγκί Μαρέν, που είναι η αγαπημένη μου χορογράφος και υπήρξε πάντα για μένα μεγάλη έμπνευση. Παράλληλα, η χρήση του χρόνου μέσα στα έργα δυο πολύ αγαπημένων μου σκηνοθετών - του Μπέλα Ταρ και του Αντρέι Ταρκόφσκι- έχουν επηρεάσει πολύ τη δουλειά μου.
