Ελεάννα Μαρτίνου, Αστικές Εντυπώσεις: Ο Μποντλέρ και η φλανέρ

Η καλειδοσκοπική παρατήρηση και το χάσιμο στην πόλη, η περιπλάνηση ως βίωμα που μεταγράφει την αστική ανθρωπογεωγραφία, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία της μητρόπολης, μέσα από εικόνες-συναισθήματα που υπερχειλίζουν χωροχρονικά από παντού, είναι η πρώτη ύλη. Στον δρόμο, στο λεωφορείο, στο μετρό, βηματίζοντας και διασχίζοντας τη μητρόπολη στο πρότυπο του μποντλερικού φλανέρ, η Ελεάννα Μαρτίνου καταγράφει την αίσθηση του κατακερματισμού και της απομόνωσης που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος, συλλέγοντας εμπειρίες. Μετά ακολουθεί η ζωγραφική πράξη.

Η προσωπική της αφαιρετική αφήγηση διαρθρώνει μελαγχολικά τα τοπία και τις ψυχές σε πίνακες που, αν έμπαιναν ο ένας δίπλα στον άλλο (ακόμα καλύτερα, αν έμπαιναν ο ένας μέσα στον άλλο;), το κολάζ που θα δημιουργούνταν θα μπορούσε να αποτελέσει μια εμπεριστατωμένη μνημειακή τοιχογραφία-ημερολόγιο που επανεξετάζει γεγονότα, καταστάσεις, αξίες και συναισθήματα, που ορίζουν εκ νέου τη θέση μας στον κόσμο. 

Όπως σημειώνει και η επιμελήτρια των Αστικών Εντυπώσεων, Νίκη Παπασπύρου, «Ετερόκλητα στοιχεία και υλικά όπως κομμένες λωρίδες διαφορετικών ειδών χαρτιού, φωτογραφίες, κλωστές, δημιουργούν ένα δίκτυο πληροφοριών που πραγματώνουν την έννοια του χώρου ως ένα σύνολο διαδραστικών σχέσεων. Η μορφολογία των έργων καταδεικνύει τη σύνδεσή τους με τις έννοιες που διερευνούν». 

Μια συζήτηση μαζί της είναι αυτό που ακολουθεί, αλλά και μια προτροπή, καθώς παρακολουθώ την Ελεάννα Μαρτίνου χρόνια: Η Κηφισιά, όπου εκθέτει, ειδικά το φθινόπωρο είναι μαγική!

Κανένας δεν μιλάει στο μετρό. Περπάτημα για τη χαρά της αδρεναλίνης. Το σπίτι των ονείρων μου. Βηματισμός στην πλατεία Μητροπόλεως. Το τρένο φεύγει στο λεπτό. Τίτλοι και έργα θραυσματικά, αφαιρετικά, πυκνά και ασθματικά. Η μποντλερική σου περιπλάνηση, όμως, νομίζω πως νοιάζεται περισσότερο να μεταφέρει ρυθμό και κίνηση, παρά αυτούσιες σκηνές - τοπιογραφίες από την περιήγησή σου στην πόλη. Θα αποκαλούσα την αίσθηση ταχυδραματική, αλλά θα ήθελα καλύτερα εσύ η ίδια να με βάλεις στο κλίμα των Αστικών Εντυπώσεων και όλα όσα ήθελες να μεταφέρεις. 
Θα κρατηθώ στις λέξεις ρυθμός και κίνηση. Η ενότητα Αστικές Εντυπώσεις αποτελεί την εξέλιξη μιας διαδρομής. Έως σήμερα, έχω ολοκληρώσει και εκθέσει ατομικά ενότητες δουλειάς που αποτελούν αποτέλεσμα έρευνας της διαρκούς κίνησης του ανθρώπινου σώματος -αρχικά του δικού μου- και καταγράφονται σε εικόνα. Στα πρώιμα έργα μου, η κίνηση του κορμιού και η σωματικότητα απεικονίζονται ως δίκτυο γραμμών, καθεμία από τις οποίες εκφράζει ένα συναίσθημα. Το αποτέλεσμα της εικόνας είναι ένα δίκτυο, ένα ελεύθερο πλέγμα γραμμών και διαδρομών, που παραπέμπουν στις μετακινήσεις κάθε ανθρώπινου σώματος μέσα στο χώρο, στον αστικό ιστό και στην απουσία φυσικού τοπίου. Το δίκτυο-λαβύρινθος προκύπτει από τις δικές μου κινήσεις επάνω στη ζωγραφική επιφάνεια. Ο ρυθμός δημιουργείται από την ισορροπία πυκνού και αραιού, θορύβου και σιωπής, παρουσίας και απουσίας.

Καταμεσής της αστικής φαντασμαγορίας, ο φλανέρ-περιπατητής βιώνει το σπλιν, εκείνη την αίσθηση μέθεξης, όπου χαμένος στο πλήθος (παρών και αόρατος ταυτόχρονα), καταγράφει σημεία, θορύβους, κτίρια, κίνηση, πρόσωπα, σώματα, χρώματα, συνθέσεις και αντιθέσεις, που συναρμολογούν τη μυθολογία μιας ολόδικής του ψυχογεωγραφίας. Με βάση τα παραπάνω, ποια είναι εκείνη η Αθήνα που σου αρέσει να την περπατάς και να την παρατηρείς; Ποιες και γιατί είναι εκείνες οι γειτονιές της πόλης που συντηρούν την πίστη σου στη μητροπολιτική ζωή αλλά και τον έρωτά σου για την πόλη; 
«Περπάτημα για τη χαρά της αδρεναλίνης». Οι άσκοπες περιπλανήσεις αποτέλεσαν για μένα μια αναγκαία φυγή κατά τη διάρκεια της βαθιάς οικονομικής κρίσης τα χρόνια 2013-2015, όταν ξεκίνησε η ενότητα Αστικές Εντυπώσεις. Ήταν μία περίοδος κατά την οποία η αμοιβή για διδασκαλία εικαστικών σε πολιτιστικά προγράμματα δήμων από τα οποία βιοπορίζομαι, μειώθηκε κατά 75 τα 100, είτε καταργήθηκε. Εμφανίστηκαν εθελοντές που ανέλαβαν θέσεις εργασίας, συνήθως άσχετοι με το αντικείμενο, νομίζοντας ότι προσφέρουν, ενώ στην πραγματικότητα καταστρέφουν. Ο πολιτισμός χτυπήθηκε ανελέητα, όχι τόσο λόγω έλλειψης χρημάτων, αλλά, κυρίως, λόγω υποτίμησης της αξίας που προσδίδει η τέχνη στην καθημερινότητα όλων των ανθρώπων. Αν δεν ξέρεις σχέδιο, δεν έχεις ποιότητα ζωής κι ας είσαι ο μεγαλύτερος συλλέκτης χρήματος. Η Αθήνα, αλλάζει καθημερινά. Αρχικά αποτέλεσε ένα κολλάζ επαρχίας όσων μετακινήθηκαν από τα χωριά τους και τώρα, αποκτά έναν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα που την καθορίζει, με ανθρώπους που καταλήγουν εδώ, ελπίζοντας σε μία καλύτερη ποιότητα ζωής σε σχέση με τις χώρες τους. Μου αρέσει να περιπλανιέμαι στη γειτονιά όπου μεγάλωσα, στον άγιο Νικόλαο Αττικής, να εξερευνώ διαρκώς το ιστορικό τρίγωνο της Αθήνας και να καταλήγω στο απόκεντρο των προαστίων όπου πλέον βρίσκεται το εργαστήριό μου, κοντά στη Φύση και δίπλα στη σύγχρονη μητρόπολη.

Πόσα από τα μέρη-σημεία που σου ζήτησα να μου αποκαλύψεις είναι παρόντα (έστω και κρυπτογραφικά) στους πίνακές σου; Ή επί τούτου δε θα τα αποκαλύψεις προκειμένου η ζωγραφική σου να αποκτήσει ένα πρόσημο καθολικότητας; Θα μπορούσαν οι εικόνες να έρχονται (και) από το Ρότερνταμ ή το Μπορντό… 

Όσο υπάρχει Άνθρωπος, οι αξίες θα είναι κοινές ανεξάρτητα από εξωτερικούς παράγοντες. Σίγουρα το εξωτερικό περιβάλλον μας διαμορφώνει ως ένα βαθμό, αλλά το πιο ενδιαφέρον ταξίδι γίνεται προς τα μέσα, με τα μάτια ερμητικά κλειστά. Θεώρησα εξαιρετικά μεγάλη πρόκληση να εκθέσω ζωγραφική στο κτίριο της δεκαετίας 1960-70 του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή, αρχιτέκτονας του οποίου είναι ο Μιχάλης Όρρος. Ο συγκεκριμένος λειτούργησε δημιουργικά με όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις του πλην της όρασης, καθότι ήταν σχεδόν τυφλός! 

Παρακολουθώντας χρόνια τη δουλειά σου, νομίζω πως τεχνικά και εκφραστικά, ο νέο-ιμπρεσιονισμός σου πάει πολύ. Πώς κατάφερες να βρεις από την αρχή το στιλ σου, αλλά και γιατί διάλεξες τη γλώσσα του;
Έχω την αίσθηση πως η ακουαρέλα είναι το υλικό που εξυπηρετεί τη δημιουργία εικόνων με διαφάνεια, κίνηση ροής, έντονο χρώμα, καθαρότητα και κυρίως αμεσότητα σε πολύ πυκνό χρόνο. Με γοητεύει η ταχύτητα της γραφής που δεν επιτρέπει υπερανάλυση σκέψης. Βασίζεται στην αλήθεια της Σωματικότητας.

Μπέκετ, Μπάροουζ, Μπένγιαμιν: αυτά τα τρία Μ μου έρχονται στο μυαλό κάθε φορά που στέκομαι απέναντι από τους πίνακες σου, αλλά ειδικά σ’ αυτή την έκθεση τους νιώθω ωσεί παρόντες. Οι πίνακες των Αστικών Εντυπώσεων μοιάζουν δουλεμένοι με cut ups και η ποικιλία των υλικών που χρησιμοποιείς για να ενώσεις τα σημεία παραπέμπουν στη γλώσσα των παραπάνω. Μπορεί, βέβαια, να αυθαιρετώ, οπότε μίλησέ μου για τα διαβάσματα, τις αναφορές και εκείνους που σε καθόρισαν.
Θεωρώ απαραίτητη τη γνώση της συνολικής ιστορίας της τέχνης ώστε να υπάρχει συναίσθηση των μεγεθών όσων καλλιτεχνών μας άφησαν παγκόσμια παρακαταθήκη το έργο τους. Μελετάω σε βάθος βιογραφίες προσωπικοτήτων και αυτή την περίοδο βρίσκομαι στην τέταρτη χρονιά εκπόνησης διδακτορικής διατριβής στην ιστορία της τέχνης, στο τμήμα εικαστικών τεχνών της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας. Κάθε διαδρομή κρίνεται σε βάθος χρόνου και φιλτράρεται ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε κοινωνίας. Το κοινωνικό σύνολο καθορίζει τελικά ποιον κρίνει απαραίτητο, ανάλογα με τις αξίες της εποχής. Δεν υπάρχει γραμμική εξέλιξη στην τέχνη. Μπορεί σήμερα να είναι πολύ πιο σύγχρονο ένα έργο που έγινε πριν από πολλούς αιώνες, γιατί το έχει ανάγκη η σημερινή εποχή. Ζούμε σε ενδιαφέρουσα περίοδο κατά την οποία ο κόσμος αλλάζει ραγδαία. Η μετακίνηση πληθυσμών θεωρείται δεδομένη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και ταυτόχρονα, η τεχνολογία εξελίσσεται με ασύλληπτες ταχύτητες. Υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη από ποτέ ο άνθρωπος να βρίσκεται σε ισορροπία με το Σώμα του και με τον ρυθμό της Φύσης, η οποία παραμένει ο σοφότερος Δάσκαλος, διαχρονικά. Θα ήθελα να κλείσουμε με μία αναφορά στον συγγραφέα Χαρούκι Μουρακάμι, ο οποίος αγάπησε πολύ το τρέξιμο, έχει υπάρξει ερασιτέχνης δρομέας και ο ίδιος και έκανε κάποτε μόνος του, την κλασική διαδρομή του μαραθωνίου της Αθήνας. Αποφασιστικότητα, θέληση, επιμονή, προσήλωση στον στόχο, πειθαρχία και σκληρή δουλειά είναι τα χαρακτηριστικά του δρομέα σύμφωνα με τον Μουρακάμι και η εξάσκηση προς αυτή την κατεύθυνση, η μόνη διαδρομή ζωής που έχω επιλέξει.

Ελεάννα Μαρτίνου, Αστικές Εντυπώσεις - Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή, Κασσαβέτη 18, Κηφισιά. Έως 15 Οκτωβρίου.