Ο Δαμιανός Ζαρίφης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους σκηνογράφους και ενδυματολόγους στο ελληνικό θέατρο – απλά δεν του άρεσε να δημιουργεί θόρυβο γύρω από το όνομά του. Συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους σκηνοθέτες (Κάρολος Κουν, Θόδωρος Τερζόπουλος, Λευτέρης Βογιατζής, Βασίλης Παπαβασιλείου, Γιώργος Μιχαηλίδης κ.ά.), με ομάδες που σφράγισαν την ελληνική επιθεώρηση (Ελεύθερο Θέατρο, Ελεύθερη Σκηνή), δούλεψε στην όπερα (ΕΛΣ, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών), αλλά και στον κινηματογράφο («Νύφες», «Ελ Γκρέκο», «Καβάφης», στις ταινίες του Βασίλη Βαφέα).
Ο Δαμιανός Ζαρίφης φωτογραφημένος από τη Βουβούλα Σκούρα, 1980
Ξεκινήσαμε την ξενάγηση μπροστά από το τετραπλό φωτογραφικό πορτρέτο του. «Είχε σπουδάσει στη Βακαλό και ήρθε στο Παρίσι, όπου και γνωριστήκαμε, για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Σχολή Kαλών Τεχνών. Πρώτη του επαγγελματική δουλειά ήταν το 1974 στο Θέατρο Τέχνης, κάνοντας σκηνικά και κοστούμια για το έργο του Μπρεχτ “Ο τρόμος και η αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ” σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν. Με το Θέατρο Τέχνης συνέχισε να συνεργάζεται, κυρίως στις παραστάσεις του Γιώργου Λαζάνη. Εκτός από τις δουλειές του σε κλασικά έργα ή σε όπερες έχει μεγάλη αξία ο τρόπος προσέγγισής του στη νεοελληνική δραματουργία και τα ιδιώματα του κάθε συγγραφέα».
Τα κοστούμια ήρθαν από τα βεστιάρια του ΜΜΑ, της ΕΛΣ, του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης
Κάποια από τα κοστούμια τα έφτιαχνε ο ίδιος με τα χέρια του. «Πολλές φορές τα δημιουργούσε καθισμένος στο σαλόνι μας με τη κόρη μας να τρέχει γύρω του» θα θυμηθεί η κυρία Βαροπούλου. Αν τα κοιτάξεις προσεκτικά θα δεις λεπτομέρειες που σε αφήνουν άφωνο. Λεπτομέρειες που ο θεατής είναι αδύνατο από την πλατεία να προσέξει, αλλά που αποδεικνύουν ότι γι’ αυτόν μετρούσε η τελειότητα. «Πίστευε πάρα πολύ στον ηθοποιό και αυτόν περισσότερο υπηρετούσε. Θεωρούσε ότι ο ηθοποιός είναι αυτός που θα μεταφέρει το μήνυμα στον θεατή. Αν προσέξει κανείς τις μακέτες δεν σχεδίαζε απλά ένα κοστούμι, αλλά τον ηθοποιό, γιατί τον ενδιέφερε αυτό που έφερνε ο χαρακτήρας του στο ρόλο» θα πει η κυρία Βαροπούλου.
Το συγκεκριμένο κοστούμι για την όπερα του Θάνου Μικρούτσικου «Η επιστροφή της Ελένης» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπαϊωάννου ( 1999, ΜΜΑ) ο Δαμιανός Ζαρίφης το έφτιαξε με τα χέρια του. Φωτό: Χρήστος Τόλης
Πολλές από τις μακέτες θυμίζουν πίνακες ζωγραφικής. «Ο Δαμιανός είχε ταλέντο στη ζωγραφική – ζούσε και σε ένα σπίτι όπου ο πατέρας του φιλοτεχνούσε αγιογραφίες και η μητέρα του ζωγράφιζε. Δεν ήθελε όμως ποτέ να κάνει μια έκθεση με πίνακες. Ένιωθε δέος απέναντι στους ζωγράφους». Από τις μακέτες για τις πρώτες διπλωματικές του εργασίες –λάτρευε τον Μπρεχτ και οι μακέτες του για το Μαχαγκόνι είναι μια ολόκληρη παράσταση– μέχρι και τις τελευταίες επαγγελματικές διακρίνεις διαφορετικό ύφος γραφής, μπορείς να βγάλεις συμπεράσματα μέχρι και για το στιλ της σκηνοθεσίας. Γι’ αυτό και η Ελένη Βαροπούλου έδωσε τίτλο στην έκθεση, που δεν είναι αναδρομική, «Ο παλμός του σχεδίου».
Μακέτες από τη διπλωματική εργασία του Δαμιανού Ζαρίφη για το έργο των Βάιλ και Μπρεχτ «Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνυ», Παρίσι 1973
Ζωγραφικές μακέτες του Δαμιανού Ζαρίφη για την παράσταση «Le Nozze di Figaro», Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1993. Φωτό: Χρήστος Τόλης
Τελικά ήταν περισσότερο ενδυματολόγος ή σκηνογράφος; «Δεν ξεχωρίζω τις δύο ιδιότητές του. Απλά κάποιοι τον θεωρούν περισσότερο ενδυματολόγο κι αυτό γιατί ως σκηνογράφος δεν αγαπούσε τις υπερβολές, δεν του άρεσε να υπηρετεί τον εντυπωσιασμό που μπορεί να δημιουργήσει ένα ακριβό σκηνικό – πίστευε ότι ο καλύτερος σκηνογράφος είναι η φαντασία του θεατή. Θεωρούσε δε απαράδεκτες τις δουλειές που υπήρχαν ερήμην της παράστασης και λειτουργούσαν εις βάρος της, μόνο και μόνο για να αναδειχτεί ο σκηνογράφος. Του άρεσαν οι γυμνοί χώροι, ήθελε με τα σκηνικά του να δηλώνει ότι υπάρχει μια θεατρική σύμβαση – ακόμη και όταν είχε στη διάθεσή του περισσότερα χρήματα. Λάτρευε να δουλεύει με επιζωγραφισμένα πανό, με στοιχεία από την αυλαία και το φόντο. Μάλιστα θα μιλήσει για τον Δαμιανό, εδώ στην έκθεση μεταξύ άλλων, ο Θόδωρος Τερζόπουλος με τον οποίο δούλεψε μόνο μία φορά, για την παράσταση “Κεκλεισμένων των θυρών”. Ο Θόδωρος θέλει να μιλήσει γιατί ακόμα θυμάται ότι ο Δαμιανός, από εκείνη την εποχή, χρησιμοποιούσε τη λέξη “αφαίρεση”».
Κοστούμι για την οπερέτα « Χριστίνα» σε σκηνοθεσία Γιώργου Ρεμούνδου, ΕΛΣ, 2005. Φωτό: Χρήστος Τόλης
Προβολές, οπτικοακουστικό, φωτογραφικό υλικό και άλλα ντοκουμέντα από το θέατρο και τον κινηματογράφο θα εμπλουτίζουν την έκθεση. Ειδικότερα, ο Βασίλης Βαφέας, δημιουργώντας ένα οπτικοακουστικό περιβάλλον με τίτλο «Μνήμες φιλίας και συνεργασίας», θα παρουσιάσει τη συνεργασία του με τον Δαμιανό Ζαρίφη στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Ξεναγήσεις και συζητήσεις για το ρόλο του σκηνογράφου σήμερα και τις σύγχρονες σκηνογραφικές τάσεις θα πλαισιώσουν την έκθεση, ενώ φοιτητές από το τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σπουδαστές της Σχολής Βακαλό, της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και του Ωδείου Αθηνών θα επισκεφτούν την έκθεση και θα πάρουν μέρος στην εκπαιδευτική δράση.
Ο Δαμιανός Ζαρίφης φωτογραφημένος από τον Κώστα Ορδόλη
13°
