Μόλις περάσεις το κατώφλι του ανακαινισμένου υπογείου του Ωδείου Αθηνών, ξεκινάει ένα ταξίδι. Με όχημα την Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη αρχίζει μία διαδρομή στην πορεία της ανθρώπινης ζωής, από το τραύμα της γέννησης, μέχρι την επιστροφή στην άβυσσο του θανάτου, ενώ εξελίσσεται κι ένα παράλληλο ταξίδι σε εμβληματικά σύγχρονα έργα των τελευταίων 40 χρόνων.
γξγξηγξγξγξγξηγ
Ποια είναι η Άβυσσος; Το πρώτο και το τελευταίο σπίτι μας. «Ερχόμαστε από μία σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μία σκοτεινή άβυσσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή», είναι το απόσπασμα της Ασκητικής που μας θυμίζει εύστοχα την ώρα της ξενάγησης ο Δημήτρης Παλαιοκρασσάς, ο ιστορικός τέχνης που συνεπιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τη Μαρία Μαραγκού. Οντολογικά, υπαρξιακά και άλλα ερωτήματα έρχονται και φεύγουν, όσο τα έργα «μιλάνε» δυνατά και κάτι σε καλεί να μείνεις στην «Άβυσσο» για ώρες να παρατηρείς τα εκθέματα, να θαυμάζεις και να αναρωτιέσαι.
Ένα ταξίδι, 5 δωμάτια δρόμος. Η έκθεση είναι τουλάχιστον εντυπωσιακή και αφηγείται μία ιστορία που διαδραματίζεται σε πέντε ξεχωριστά δωμάτια. Θαυμάζεις αρχικά το αυθεντικό χειρόγραφο της Ασκητικής στην προθήκη της έναρξης και συνεχίζεις μεταξύ αιδοίων-έργων που φέρουν το τραύμα της γέννησης. Στη συνέχεια συναντάς, σε μία βίντεο-εγκατάσταση, την Μarina Abramovich να καθαρίζει έναν σκελετό -μία προσπάθεια εξοικείωσης με την ιδέα του θανάτου, η προσπάθεια υπέρβασης της αβύσσου.
Μπαίνοντας στην έκθεση, ένα εμβληματικό έργο τραβάει ασυναίσθητα το βλέμμα. Είναι το «R.E. Reconfigured Etiquette» της Ιωάννας Πανταζοπούλου. Μένεις να το παρατηρείς για ώρα, μοιάζει με ύμνο στην ένταση που ενέχει κάθε οικογενειακό δείπνο. Η σύνθεση ίπταται, σαν να πάγωσε ο χρόνος σε μία στιγμή έκρηξης και όλα τα αντικείμενα ενός συνηθισμένου δείπνου μένουν εκτοξευμένα στον πολυέλαιο. Θα μπορούσε να είναι το κυριακάτικο τραπέζι σε ένα Big Bang, η στιγμή που γεννάται ο κόσμος... Όπως και να ιδωθεί παραμένει εντυπωσιακό σε σύνθεση και σύλληψη.
Στο πέμπτο δωμάτιο «Επιστροφή στην Άβυσσο», ο Martin Kippenberger εμπνέεται από τη Μέδουσα, τη γαλλική φρεγάτα που ναυάγησε στη Σενεγάλη μεταφέροντας 400 στρατιώτες και δημιουργεί μια σειρά από λιθογραφίες, μιμούμενους τους επιζήσαντες του ναυαγίου. Φαίνεται να φορά το ρολόι του, ένας εμφανής αναχρονισμός που μετρά τον χρόνο – τον χρόνο που εξαντλείται… Λίγο πιο πέρα η Doris Salcedo στη σειρά «Atrabiliarios» ενταφιάζει υποδήματα αγνοουμένων, θυμάτων της κολομβιανής δικτατορίας. Δημιουργεί μία οφθαλμαπάτη που δύσκολα περιγράφεται, τα παπούτσια μοιάζουν θαμμένα στον τοίχο, ενώ τα σκεπάζει διαφανές δέρμα ζώου δημιουργώντας οπτικά εφέ, η εστίαση αμβλύνεται και τα υποδήματα ξεθωριάζουν αενάως.
«Το μεγάλο ατού της έκθεσης είναι τα έργα», μου λέει η Μαρία Μαραγκού, Διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης και συνεπιμελήτρια της έκθεσης. «Ο Καζαντάκης είναι τεράστιος στοχαστής, η Ασκητική είναι ένα αξεπέραστο κείμενο, όπου όλη αυτή η σχέση της αβύσσου, της αγωνίας, του άγχους με τον σύγχρονο κόσμο -άρα με το σύγχρονο έργο- νομίζω ότι είναι ιδανική».
Η Αθήνα μάλιστα είναι ο τρίτος σταθμός της έκθεσης μέσα σε δύο χρόνια, μετά το Ρέθυμνο και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, αλλά και τη Θεσσαλονίκη όπου τα έργα εκτέθηκαν στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. «Ο Δημήτρης ο Δασκαλόπουλος (σ.σ. ιδρυτής του ΝΕΟΝ) έχει τεράστια πετριά με τον Καζατζάκη και το καζαντζακικό «φωτεινό διάλειμμα» βρίσκεται ξεκάθαρα στην έκθεση με το κομμάτι που αναφέρεται στη δημιουργικότητα. Τα έργα προέρχονται από τη συλλογή του Δασκαλόπουλου και αυτό είναι πολύ μεγάλη υπόθεση, σου λύνει τα χέρια», προσθέτει η κα. Μαραγκού.
«Καλώς ήρθατε στην Άβυσσο» ήταν τα πρώτα λόγια του Δημήτρη Παλαιοκρασσά. «Η έκθεση είναι μια ελεύθερη μετάφραση των διαχρονικών νοημάτων της Ασκητικής σε εικαστική γλώσσα. Θέμα η ζωή του ανθρώπου από τη γέννηση μέχρι το θάνατο και κάθε δωμάτιο της έκθεσης αποτελεί έναν σταθμό αυτής της διαδρομής. Η διαδρομή έχει αυστηρή σειρά, ο επισκέπτης ξεκινά από το δωμάτιο της γέννησης, της τραυματικής αποκόλλησης από τη μήτρα. Το δεύτερο δωμάτιο αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να διαχειριστεί αυτά τα τραύματα, με ενδεχόμενο να τα υπερβεί. Το τρίτο και το τέταρτο δωμάτιο μοιάζουν ενιαία, όχι αυστηρά χωροθετημένα, ασχολούνται με τους τρόπους που προσπαθούμε να προσφέρουμε στους εαυτούς μας ένα αντίδοτο αθανασία για το βέβαιο ερχόμενο τέλος. Η έκφραση της δημιουργικότητας λειτουργεί ως αντίδοτο στον θάνατο, ενώ στο άλλο δωμάτιο η σχέση με τους άλλους ανθρώπους παρουσιάζεται ως το δεύτερο πιθανό αντίδοτο».
Όλα αυτά συμβαίνουν στον ιδιαίτερο χώρο του Ωδείου, το αρχικά παραμελημένο υπόγειο που ανακαινήστηκε από τον πολιτιστικό οργανισμό ΝΕΟΝ και αποτελεί έναν νέο χώρο πολιτισμού στο Ωδείο Αθηνών. «Ο χώρος ανήκει στο Ωδείο και έχει διαμορφωθεί ειδικά από τους επιμελητές για τις ανάγκες της έκθεσης, που είναι και η πρώτη έκθεση που φιλοξενεί, με πρωτοβουλία του ΝΕΟΝ. Σε συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής η «Υπέρβαση της Άβυσσος εμπλουτίστηκε με την ανάθεση του παραγωγής του ΝΕΟΝ στους συνθέτες Γιώργο Κουμεντάκη και Σταύρο Γασπαράτο που δημιούργησαν μια ηχητική/μουσική εγκατάσταση καταγράφοντας τη διαδρομή μεταξύ του ήχου της ζωής και του κενού», είπε η Διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη.
Η «Υπέρβαση της Άβυσσός» είναι τουλάχιστον εντυπωσιακή, δίνεται έμφαση σε εκπαιδευτικές δράσεις για κοινό, σχολεία και φοιτητές και παρόλο που δύσκολα περιγράφεται με λόγια, είναι μία σημαντική εμπειρία σύγχρονης τέχνης στην καρδιά της πόλης.
Ιnfo: Flying over the Abyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος, 18 Νοεμβρίου 2016 – 29 Ιανουαρίου 2017, Ωδείο Αθηνών, Λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Β’ 17, Αθήνα
11°
