Τα σύγχρονα μουσεία καλούνται να αναπτύξουν μια διαδραστική σχέση με το κοινό τους. Πέρα από τις μόνιμες εκθέσεις τους, τα μουσεία προτείνουν νέες αφηγήσεις, επανεφευρίσκουν τις συλλογές τους, φέρνουν επίκαιρα θέματα προς συζήτηση στο προσκήνιο, επανεκπαιδεύουν. Σημαίνοντα ρόλο σε αυτόν τον πολιτιστικό διάλογο έχουν οι περιοδικές εκθέσεις με πληθώρα στοιχείων που προσελκύουν το ευρύ κοινό: εναλλαγές στα εκθέματα, πολυπλοκότητα των θεματικών, διάλογος μεταξύ διαφορετικών πεδίων, επικαιρότητα, πρωτοτυπία, μικρή διάρκεια, σύγχρονος σχεδιασμός και διαφορετικές επιμελητικές προσεγγίσεις.
Σεπτέμβριος 2001: η αυλή του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, ασφυκτικά γεμάτη από κόσμο, φιλοξένησε μια διάλεξη του διάσημου και ίσως πιο επιδραστικού αρχιτέκτονα της εποχής μας, του Ολλανδού Ρεμ Κούλχαας, προσκεκλημένου του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Ήταν η περίοδος που το μουσείο άρχισε να ανοίγεται σε περισσότερο κόσμο, να προσεγγίζει διαφορετικό κοινό και να δημιουργεί νέες φιλίες. Ο επανασχεδιασμός των εκθεσιακών του χώρων και η παρουσίαση μιας νέας πρότασης απόλυτα συμβατής με τις απαιτήσεις της σύγχρονης μουσειολογίας ήταν το πρώτο στοιχείο που έθεσε τις βάσεις στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ξαναείδαμε ένα μουσείο που παλιότερα ήταν ταυτισμένο με την παραδοσιαρχία. Το δεύτερο αδιαμφισβήτητο στοιχείο το οποίο ώθησε σε μια δυνάμει εξωστρέφεια το μουσείο ήταν -και είναι- οι περιοδικές εκθέσεις και τα εκπαιδευτικά του προγράμματα που υποδηλώνουν ένα ταυτόχρονο άνοιγμα στη σύγχρονη τέχνη αλλά και στην κοινωνία.
Ήδη από τη δεκαετία του 1950 άρχισαν οι πρώτες περιοδικές εκθέσεις με τις αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου και αντίγραφα από τα ψηφιδωτά της Ραβέννας, ενώ μερικές από τις πιο αξιόλογες ήταν οι πιο πρόσφατες: «Ο εικαστικός Γιάννης Ρίτσος-με το χρωστήρα του ποιητή, με το φακό του Μάξιμου» (2003), «Η Κίνα των Tang-Μια χρυσή εποχή 7ος-10ος αι.» (2006) και «Η τέχνη της βιβλιοδεσίας: από το Βυζάντιο στη σύγχρονη εικαστική δημιουργία» (2012) αλλά και μερικές τελείως ανατρεπτικές για τα δεδομένα ενός βυζαντινού μουσείου όπως οι εκθέσεις: «Warhol/Icon: Η δημιουργία της εικόνας» (2010) και «Τσιγγάνοι στο Βυζαντινό Μουσείο» (2011).
Δυστυχώς τον τελευταίο καιρό υπάρχει μια έντονη συζήτηση για την πιθανότητα κατάργησης των τμημάτων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και περιοδικών εκθέσεων από το νέο οργανόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού. Μόλις πριν ένα μήνα, η Αναστασία Λαζαρίδου, η τέως διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, που φέτος γιορτάζει τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του, με συνέντευξή της στην «Καθημερινή», εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκειά της σε αυτήν τη δυσοίωνη προοπτική. Μάλιστα, εκείνη τη στιγμή ήταν σε εξέλιξη μια πολύ ενδιαφέρουσα περιοδική έκθεση, η έκθεση «ΔΙΑ», που ολοκληρώθηκε πριν μερικές μέρες.
(δια)μεσολαβήσεις: Έκθεση ΔΙΑ
Με το μότο «γιατί σημασία έχει η πρόθεση», το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο μας κάλεσε στην έκθεση «ΔΙΑ», παρουσιάζοντας 36 έργα και 10 διαλέξεις σε έναν ιδιότυπο διάλογο μεταξύ αρχιτεκτόνων, εικαστικών, θεωρητικών και κοινού. Δια-λέγοντας μια λέξη που περιείχε την πρόθεση «δια», ο κάθε καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την Ιστορία, τους συμβολισμούς αλλά και το ίδιο το κτίριο.
Άγγελος Αντωνόπουλος ΔΙΑΛΥΣΗ
Μια δια-δραστική έκθεση που παρακίνησε τον θεατή να επεξεργαστεί την πλούσια πληροφορία που διαχύθηκε στο αίθριο και στις περιμετρικές αίθουσες του Μουσείου, ορίζοντας ο καθένας τη δική του δια-δρομή. Το πρώτο «δια» που μαγνήτισε το βλέμμα ήταν το διάτρητο γλυπτό της Βάνας Ξένου «διαβαίνειν»: το πέρασμα της Περσεφόνης ανάμεσα σε δύο κόσμους. Ένα έργο αέρινα στιβαρό που διέσχισε με τόλμη τον κήπο του μουσείου και έθεσε ερωτήματα σε σχέση με τη ζωή και τον θάνατο.
Βάνα Ξένου ΔΙΑΒΑΙΝΕΙΝ, Γεωργία Δαμοπούλου ΔΙΑΦΥΓΗ
Εξαιρετική η Διαμαντούπολη του Διαμαντή Αϊδίνη: μια εγκατάσταση από επινοημένα κτίρια-μακέτες της ουτοπικής μητρόπολης «διαμάντι» κατασκευασμένη από λαμαρίνες, χαλκό και μπρούντζο.
Διαμαντής Αϊδίνης ΔΙΑΜΑΝΤΙ
Ευφάνταστο το γκράφιτι «διασκευή» του αρχιτεκτονικού γραφείου Point Supreme που αντικατέστησε τις βυζαντινές τοιχογραφίες με ένα μωσαϊκό που ανασυνέθεσε τη street art και τα tags: τις υπογραφές με σπρέι σε τοίχους. Πηγή έμπνευσης αποτέλεσαν τα ψηφιδωτά που κοσμούν το Βυζαντινό Μουσείο: μια σύγχρονη οπτική αποδόμησης που σηματοδότησε τη σύζευξη παραδοσιακού και νέου και αποτύπωσε γλαφυρά τη μετεξέλιξη της αγιογραφίας.
Point Supreime ΔΙΑΣΚΕΥΗ
Τρία γλυπτά με ραδινές αναλογίες ξεχώρισαν και συγχρονίστηκαν με τον υπαίθριο χώρο. Η Ντόρα Θεοδωροπούλου σμίλευσε το παρελθόν του λευκού in situ γλυπτού «διάρκεια-διάθλαση» που καθρεφτίστηκε στο παρόν και άλλαξε κατεύθυνση δημιουργώντας ένα ρήγμα στην αυλή του μουσείου. Ο Άρης Ζαμπίκος κατασκεύασε το έργο «διάσπαση προσοχής-διαβολική σύμπτωση»: ένα γλυπτό-αντικείμενο επιμελώς τοποθετημένο ανάμεσα στον κήπο και το πλακόστρωτο «διαταράσσοντας» τη φαινομενική ηρεμία του τοπίου. Ο Γιώργος Τσεριώνης συνέθεσε ένα κίτρινο γλυπτό που εγκλώβισε τον «ενδιάμεσο χώρο», τον αμφίρροπο εκείνον τόπο που εισβάλλει στον χρόνο και ισορροπεί στιγμιαία ενόσω αιωρείται.
Οι επιμελήτριες της έκθεσης, Ντόρα και Ελίνα Θεοδωροπούλου, αρχιτέκτονας και εικαστικός αντίστοιχα, μαζί με τη Βάνα Τεντοκάλη, καθηγήτρια του τμήματος αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, συνέλαβαν την ιδέα για την πρωτότυπη αυτή έκθεση που εγκαινιάστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου και διήρκησε μέχρι τις 29 Οκτωβρίου. Η έκθεση «ΔΙΑ» περιέλαβε 36 έργα σε έναν «διάλογο ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές καλλιτεχνών και τη συσχέτισή τους με τον τόπο του Βυζαντινού Μουσείου.
Μαρία Βάσενχοβεν, Μιχάλης Μανιδάκης ΔΙΑΞΙΦΙΣΜΟΙ
Μία εποχή διαπολιτισμική, διαφυλετική, διαδραστική, διαλεκτική, έχει πολλά θέματα ΔΙΑ να επεξεργαστεί» δηλώνουν οι επιμελήτριες. Η εγκατάσταση της Γεωργίας Δαμοπούλου «διαφυγή» εξερεύνησε τον κτιριακό όγκο με μια κόκκινη δεκάμετρη ανεμόσκαλα που σκαρφάλωσε στον πλευρικό πύργο.
Αλέξανδρος Βούτσας ΔΙΑΛΕΚΤΟ
Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο αποτέλεσε τον χωρικό εκείνο καμβά πάνω στον οποίο αναπτύχθηκαν τα εκθέματα. Το μέγαρο των Ιλισσίων κινείται ανάμεσα στον κλασικισμό και στον ρομαντισμό, σχεδιάστηκε το 1848 από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη για τη δούκισσα της Πλακεντίας Sophie de Marbois-Lebrun και από το 1930 στέκει αλώβητο χάρη στις εσωτερικές διαμορφώσεις του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου.
Το «διαλεκτό» του Αλέξανδρου Βούτσα, μια «εννοιολογική» εγκατάσταση 18 λέξεων σε κόκκινο πενάκι πάνω σε 12 σελίδες λεξικού που αναρτήθηκε από ένα σήμαντρο μονής, επεξεργάστηκε διαλεκτικά τις έννοιες σημαίνον και σημαινόμενο. Εξίσου αξιόλογα ήταν τα ζωγραφικά έργα του Γιώργου Λαζόγκα «διαστρωμάτωση» και της Ελίνας Θεοδωροπούλου «διαβλέπω», η βιντεοπροβολή «διαμορφώσεις» του Γιάννη Ορφανού, η φωτογραφική αποτύπωση της εικαστικής εγκατάστασης «διαδρομές διαμέσου ερειπίων» του Γιώργου Τριανταφύλλου, το σκάφανδρο «διαμεσολαβητής» του Νίκου Σεπετζόγλου, το «διάνυσμα» του Δημήτρη Παπαλεξόπουλου και το εμβληματικό κέλυφος του Κοινοβουλίου που καταρρέει στη «διάλυση» του Άγγελου Αντωνόπουλου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε το εφήμερο έργο «διαξιφισμοί» της Μαρίας Βασενχόβεν και του Μιχάλη Μανιδάκη που αποτυπώθηκε κατευθείαν στο χώμα.
Δημήτρης Παπαλεξόπουλος ΔΙΑΝΥΣΜΑ
Η περιοδική έκθεση «ΔΙΑ» έμπλεξε σημειακά με τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου, αλληλοσυμπληρώνοντας τη χωρική εμπειρία. Αν και η πολυσημία της πρόθεσης «δια» θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ακατανόητο και χαώδες περιβάλλον, εντούτοις, η προσεκτική και ρυθμικά εναλλασσόμενη χωροθέτηση των έργων, η εξαιρετική επιλογή εικαστικών, αρχιτεκτόνων και θεωρητικών αλλά και η διαλεκτική τους σχέση με τον «τόπο» κατέδειξαν την επιτυχημένη επιμέλεια της έκθεσης.
Σε λίγες μέρες, στις 19 Νοεμβρίου, ξεκινά η περιοδική έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco» που θα διαρκέσει μέχρι τον Μάρτιο του 2015. 400 χρόνια από τον θάνατό του, «η έκθεση επιδιώκει να φωτίσει το κοινωνικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον της Κρήτης του 16ου αιώνα, στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου πριν την αναχώρησή του για τη Βενετία το 1567. Παράλληλα, επιχειρεί να εντάξει τον ίδιο και την πρώιμη καλλιτεχνική του παραγωγή στο περιβάλλον αυτό».
Την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου στις 6 το απόγευμα θα παρουσιαστούν η έκθεση και ο κατάλογος της έκθεσης ΔΙΑ στο Θέατρο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256, στον Ταύρο.
11°
