Μπήκαμε στην έκθεση «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η Μηχανή στην Καρδιά του Ανθρώπου» στη Στέγη

Πώς γράφουν στον χάρτη και στο σώμα της πόλης οι συνήθειες, οι καθημερινές μας διαδρομές και όσα αγαπάμε να κάνουμε; Αποτυπώνεται η ευτυχία που αποζητούμε σε διαγράμματα και infographics; Μπορεί η συλλογή δεδομένων να κάνει τη ζωή μας καλύτερη και ποιος τελικά κερδίζει από τέτοιες πρακτικές στην εποχή μας; Εκκινώντας από την προφητική χρήση των υπολογιστών κατά τη δεκαετία του 1960 από τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη και φτάνοντας ως την εξάπλωση των συστημάτων ελέγχου στις μέρες μας, η νέα έκθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με τίτλο «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και πληροφοριακός μοντερνισμός – Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» καταπιάνεται με τη σύμπτυξη πόλεων, ανθρώπων, πληροφοριών και υπολογισμών.

«Οι πόλεις δεν φτιάχνονται μόνο από τσιμέντο και ατσάλι. Φτιάχνονται και από πληροφορία και δεδομένα, από όνειρα και ματαιώσεις» μας λέει ο Πρόδρομος Τσιαβός, εκτελεστικός διευθυντής, μαζί με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, του εγχειρήματος. «Με την έκθεση αυτή θέλαμε να δώσουμε την αισθητική, την υλικότητα της πληροφορίας και με αφορμή το έργο του μεγάλου μοντερνιστή αρχιτέκτονα και πολεοδόμου να μπορέσουμε να αναζητήσουμε και τη δική μας ταυτότητα. Να καταλάβουμε πώς η πληροφορία μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανή ευτυχίας ή δυστυχίας, ευτοπίας ή δυστοπίας, ανάλογα με τη χρήση που κάνουμε».

Βρισκόμαστε στο -1 της Στέγης και μπροστά μας μια πάλλευκη λεπτομερής μακέτα αναπαριστά το γραφείο Δοξιάδη στον Λυκαβηττό, με τον υπερυπολογιστή UNIVAC που χρησιμοποιούσε στις έρευνές του και την γλαύκα, σύμβολο της θεάς της σοφίας Αθηνάς, να εποπτεύει τον χώρο. Σε αντίστοιχα λευκό σκηνικό, που παραπέμπει στον αρχιτεκτονικό κάνναβο, αναπτύσσεται και η σκηνογραφία της έκθεσης, ένα εγχείρημα που συνέλαβαν, ερεύνησαν, επιμελήθηκαν και σχεδίασαν μέσα σε ένα διάστημα πέντε ετών ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κορνέλ Farzin Lotfi-Jam και ο λέκτορας στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του Κολούμπια Mark Wasiuta.

«Ο Δοξιάδης ανήκε σε μια χορεία διεθνών αρχιτεκτόνων και διανοουμένων που έβλεπαν με θετικό μάτι τη συμβολή των νέων ψηφιακών τεχνολογιών στο μέλλον των πόλεων. Σε αντίθεση με τους συναδέλφους του, όμως, οι οποίοι συχνά προσέγγιζαν αυτό τον αντίκτυπο μονάχα θεωρητικά ή αφηρημένα, οι τεχνικές και τα προϊόντα των υπολογιστικών εφαρμογών ήταν πλήρως αφομοιωμένα στην πρακτική του» αναφέρουν.

Εμβληματική μορφή στον κλάδο του, ο μοντερνιστής Δοξιάδης θεωρούσε τον άνθρωπο ως το πιο σημαντικό συστατικό της πόλης που, σε συνδυασμό με τη φύση, την κοινωνία, τα κελύφη και τα δίκτυα, οδηγεί στην ισορροπημένη λειτουργία της και πρέσβευε ότι «στόχος πρέπει να είναι να δημιουργήσουμε οικισμούς που δεν θα ικανοποιούν τους ανθρώπους μόνο ως γονείς και εργαζόμενους, αλλά επίσης και ως ενδιαφερόμενους για μάθηση, ως δημιουργούς και ως πολίτες».

Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Το τεχνικό γραφείο Δοξιάδη

Καθώς μπαίνεις στον κυρίως εκθεσιακό χώρο, αναρτημένα σε λευκά μεταλλικά πλαίσια ξεδιπλώνονται μπροστά σου πτυχές από την καινοτόμα μελετητική πρόταση του γραφείου, που έφθασε να δραστηριοποιείται σε τέσσερις ηπείρους και 44 χώρες υπογράφοντας πρότζεκτ που καθόρισαν τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Βιβλία-ημερολόγια με στοιχεία εθνογραφικού χαρακτήρα από τις πρώιμες πρακτικές τεκμηρίωσης του Δοξιάδη κατά τη δεκαετία του 1950 για πόλεις στη Συρία, τον Λίβανο, τη Ζάμπια, που καταδεικνύουν τον «πληροφοριακό μοντερνισμό» του, τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο συγκεντρώνει και ταξινομεί στοιχεία για να αντιληφθεί πώς ζουν οι άνθρωποι σε κάθε περιοχή. Το περιοδικό Οικιστική, που εξέδιδε τη δεκαετία του 1960, για την κατοίκηση των ανθρώπων σε πόλεις και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τη σχεδιάσουμε. Μεταγενέστερες προτάσεις, που βασίζονταν σε δεδομένα, για την αστική ανάπτυξη της λεγόμενης Μεγαλόπολης στην περιοχή των λιμνών του Ντιτρόιτ (που περιλαμβάνουν και χάρτες για το πώς αναμενόταν να αναπτυχθούν έως το 2000 οι αστικές, μεταβατικές και αγροτικές ζώνες). Πληροφορίες για το Κέντρο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Δοξιάδη που συστάθηκε το 1964, «ένα αξιοθαύμαστο εγχείρημα για αρχιτεκτονικό γραφείο της εποχής».

Κι ανάμεσά τους, πτυχές από την «Ανθρώπινη Κοινότητα», το πρόγραμμα που υπήρξε αφετηρία γι’ αυτή την έκθεση. Μια έρευνα που ξεκίνησε το 1963 με στόχο να μετρήσει την προσαρμογή των κατοίκων της Αθήνας στον αναδυόμενο ρυθμό και τους χώρους της μεταπολεμικής πόλης και να ανιχνεύσει το πώς μπορούν να είναι χαρούμενοι στην αστική καθημερινότητά τους. Στο επίκεντρό της βρέθηκαν 18 περιοχές, από την Κοκκινιά και την Καλλιθέα ως το Κεφαλάρι της Κηφισιάς, και μέσα από 3.000 ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν στην καθεμιά, οι κάτοικοι κλήθηκαν να απαντήσουν μεταξύ άλλων για τους λόγους που επέλεξαν ως βάση τους τη συγκεκριμένη γειτονιά, να αξιολογήσουν τις υποδομές της, τα σχολεία, την ψυχαγωγία, την κυκλοφορία των τροχοφορών, το θόρυβο, τη βρωμιά, την ακρίβεια της ζωής στη συνοικία. Καθημερινές συνήθειες και απόψεις αποτυπώνονται ως οπτική γλώσσα σε γραφήματα, διαγράμματα, πίνακες και πλέγματα πληροφοριών. «Αυτές οι μορφές περιγραφής δεν ήταν μονάχα ένας τρόπος επικοινωνίας, αλλά επίσης σημάδια ενός νέου πολεοδομικού οράματος, σύμφωνα με το οποίο η πόλη και οι κάτοικοί της διαβάζονται ως πληροφοριακές οντότητες και η πόλη γίνεται αντιληπτή ως ένα σύστημα επεξεργασίας ποικίλων δεδομένων εισαγωγής και εξαγωγής» σημειώνουν οι Lotfi-Jam και Wasiuta.

Από τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη στη Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα

Και καθώς το σκηνικό στην περιήγηση αλλάζει, έρχεται το άλμα στο σήμερα, στην εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της πληροφορίας και στον τρόπο που οι υπολογιστικές πρακτικές χρησιμοποιούνται για την εξάπλωση των συστημάτων ελέγχου αστικών και κρατικών συνόρων. Πάνω σ’ ένα μεγάλο τραπέζι τρισδιάστατα μοντέλα απεικονίζουν φράχτες, θερμικές κάμερες, σκάφη του λιμενικού, σημεία ελέγχου και κράτησης, τα όργανα, αντικείμενα και τους χώρους με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωποι όσοι επιχειρούν να διασχίσουν τα σύνορα προς την Ευρώπη. Γύρω τους, σε τέσσερις οθόνες, πρόσφυγες από την Ουκρανία, τη Συρία, το Ιράν ξεδιπλώνουν τις ιστορίες τους από αυτό το πέρασμα που για κάποιους επεφύλασσε φιλόξενη υποδοχή με τσάι και κουβέρτες και για άλλους, τους περισσότερους, κράτηση, ελέγχους κι επιτήρηση. Είναι το δεύτερο επεισόδιο της έκθεσης, η «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα», μια κριτική αναδρομή της έρευνας του Δοξιάδη που πραγματοποιήθηκε με πρόσφατα αφιχθέντες μετανάστες και πρόσφυγες, σε συνεργασία με το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.

«Συνολικά, η έκθεση αποκαλύπτει το πώς η σημερινή εποχή μας και η μεταπολεμική περίοδος συνδέονται μέσω τεχνικών εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων. Μαζί, αυτά τα επεισόδια δείχνουν την αναδυόμενη πληροφοριακή γεωγραφία της Ελλάδας, εντοπίζοντας τα όρια και τα σύνορά της, καθώς και τα υποκείμενα δεδομένων που δημιουργούν» καταλήγει ο Πρόδρομος Τσιαβός.

INFO:

«Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η Μηχανή στην Καρδιά του Ανθρώπου»

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Συγγρού 107, -1

Διάρκεια έκθεσης: 28 Ιανουαρίου – 26 Φεβρουαρίου 2023

Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τετάρτη–Κυριακή 18:00 - 23:00

Είσοδος δωρεάν με δελτία εισόδου